به گزارش اکوایران، موفقیت قطر در کمک به میانجیگری طولانی‌مدت آتش‌بس غزه، اعتبار این کشور را به عنوان یک میانجی بین‌المللی افزایش داده است و اکنون مقامات در حال بررسی این موضوع هستند که به حل و فصل چه درگیری‌های دیگری می‌توانند کمک کنند.

این کشور غنی از گاز خلیج فارس میزبان مذاکرات غیرمستقیم آخر بین اسرائیل و حماس بود که به آتش‌بسی که روز یکشنبه آغاز شد، منجر شد. در این میان، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست‌وزیر قطر، به صورت شبانه‌روزی برای به نتیجه رسیدن این توافق تلاش کرد. این توافق نقطه اوج بیش از یک سال مذاکرات اغلب ناامیدکننده بود، و مقامات دولت جو بایدن، رئیس جمهور سابق ایالات متحده و تیم دونالد ترامپ، جانشین او، در تلاش نهایی دخیل بودند.

به نوشته بلومبرگ، مقامات اسرائیلی و حماس در مجموعه‌ای از جلسات نهایی هماهنگ شده در پایتخت قطر، هرگز رو در رو نشدند که بر ماهیت پیچیده این تعامل پرمخاطره تاکید می‌کند. و کار هنوز به پایان نرسیده است: قطر در حال کار بر روی مرحله دوم توافق آتش‌بس است که پس از پایان آتش‌بس اولیه در کمتر از شش هفته آغاز می‌شود.

خطوط ارتباطی دوحه با حماس بار دیگر در مذاکره بسیار حساس دیگری از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود، با این حال هنوز پرسش‌های زیادی باقی مانده است، از جمله اینکه چه کسی در نهایت این منطقه جنگ‌زده را اداره خواهد کرد و بر بازسازی نظارت خواهد کرد.

یک پروژه طولانی

پیشرفت اسرائیل و حماس محصول بیش از یک دهه تلاش قطر برای تبدیل شدن به یک واسطه ضروری در خاورمیانه بود که در عین حال انتقاد همسایگان و فراتر از آن را به دلیل میزبانی هماهنگ‌شده با ایالات متحده از رهبران حماس تحمل می‌کرد. همچنین، قطر کانال‌های ارتباطی با اسرائیل را حفظ کرده است، در حالی که آن را به رسمیت نمی‌شناسد.

قطر از سوی کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی برای حدود چهار سال تا سال 2021 منزوی شد، اگرچه اکنون روابط صمیمانه است. رسیدگی مداوم و دقیق به روابط حتی با طرف های متخاصم برای حفظ نقش کلیدی آن بسیار مهم خواهد بود.

اسراییل قطر اسحاق هرتزوگ

آنا جیکوبز، پژوهشگر غیر مقیم در مؤسسه کشورهای عربی خلیج فارس در واشنگتن، گفت که قطر در طول فرآیند مذاکره «محوری» بود، «و نه فقط به دلیل رابطه اش با حماس. رابطه بسیار نزدیک آن با ایالات متحده، تعامل با مقامات ارشد اسرائیلی، و روابط بسیار بهبود یافته آن با همسایگان خلیج فارس، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، دوحه را به بازیگر منطقه‌ای جدایی ناپذیر تبدیل کرد.»

به گفته یکی از مقامات قطری، این کشور با استفاده از قدرت نرم با پشتیبانی صندوق ثروت دولتی 510 میلیارد دلاری قطر، به عنوان میانجی در بیش از 10 مورد دیگر از پرونده‌های جاری با ماهیت‌های گوناگون مشارکت دارد. یک دیپلمات که از مذاکرات غزه مطلع است گفت که این کشور به دنبال مکان‌های دیگری است که می‌تواند در آن کمکی کند.

به عنوان مثال، قطر پتانسیل کار روی افغانستان را می‌بیند، جایی که می‌تواند به بهبود وضعیت بشردوستانه و همچنین مهار تلاش‌های داعش برای به دست آوردن جایگاه در آنجا کمک کند.

دوحه در سال 2020 میزبان گفتگوها بین ایالات متحده و طالبان بود که با دولت اول ترامپ همکاری داشت و سپس پناهجویانی را که پس از به دست گرفتن مجدد قدرت توسط طالبان در سال بعد از افغانستان فرار کرده بودند، پذیرفت. وزارت امور خارجه قطر اعلام کرد که قطر این هفته یک توافق تبادل را تسهیل کرد که منجر به آزادی دو شهروند آمریکایی بازداشت شده در افغانستان شد.

قطر و ایران

قطر همچنین روابط سازنده‌ای با ایران دارد که در بزرگترین میدان گازی جهان با آن مشترک است. به گفته دیپلمات قطری، هدف این است که از این موضوع برای کمک به کاهش تنش بین تهران و واشنگتن استفاده شود. این تنش‌ها در اولین دوره ریاست جمهوری ترامپ به اوج خود رسید.

مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران، تمایل خود را برای پیگیری تعامل مجدد با غرب هم در زمینه هسته‌ای و هم تحریم‌ها نشان داده است. این امر پتانسیلی برای انجام مذاکرات ایجاد می‌کند.

قطر در گذشته به آزادی زندانیان آمریکایی از ایران کمک کرده و در مذاکرات برای آزادی کودکان اوکراینی که پس از حمله روسیه در سال 2022 ربوده شده بودند، کمک کرده است. احتمال بالایی وجود دارد که میانجیگری اوکراین-روسیه به طور جدی در سال جاری آغاز شود و کشورهایی که در این زمینه تجربه دارند، پتانسیل مشارکت به عنوان میانجی را دارند.

سوریه قطر

در جهان عرب، قطر و کویت تنها کشورهای حاشیه خلیج فارس بودند که از عادی سازی روابط با بشار اسد، رئیس جمهور سابق سوریه که اواخر سال گذشته سرنگون شد، خودداری کردند. دوحه اکنون به دنبال کمک به بازسازی سوریه جنگ زده است و با ترکیه و عربستان سعودی هماهنگی می‌کند تا اطمینان حاصل شود که دولت این کشور شکست نمی‌خورد و انتقال آرامی به یک دولت رسمی صورت می‌گیرد.

این دیپلمات گفت که قطر در حال ارائه پشتیبانی فنی برای احیای زیرساخت‌ها در سوریه، از جمله بخش برق آن است و به احتمال زیاد در پروژه‌های بازسازی سرمایه گذاری خواهد کرد.

عبدالعزیز الانجری، رئیس موسسه تحقیقاتی رکن سانز مستقر در کویت، گفت: موفقیت قطر به عنوان یک میانجی «ناشی از موقعیت بی طرفانه آن، نداشتن سابقه تاریخی با بسیاری از طرف‌ها و تمایل به تعامل همزمان با گروه‌هایی مانند حماس، طالبان و قدرت‌های غربی است.»

الانجری گفت: «هر چه بیشتر این کار را انجام دهند، منحصر به فردتر می‌شوند، و دشوارتر است که دیگران به عنوان میانجی‌های قابل اعتماد دیده شوند.»

«دست های آغشته به خون»

به گفته این مقام قطری، قطر هرگز قبل از غزه، یک مذاکره کننده‌ای در سطحی مانند آل ثانی را در قلب مذاکرات میانجیگری قرار نداده بود. نخست وزیر حتی به ایالات متحده گفت که هر روز که توافقی حاصل نمی‌شود، احساس می کند که خون مردم بر دستانش است.

نقطه عطف در اواخر سال گذشته رخ داد، پس از آنکه دوحه که ناامید شده بود، اعلام کرد که از میانجیگری کنار می‌رود. استیو ویتکوف، فرستاده خاورمیانه ترامپ، به درخواست رئیس جمهور منتخب، در ماه نوامبر به پایتخت قطر پرواز کرد تا دلیل آن را بپرسد.

به گفته دیپلماتی که از مذاکرات مطلع بود، پس از آن بود که حرکت و انگیزه ایجاد شد. ویتکوف با برت مک گورک، فرستاده اصلی بایدن به خاورمیانه، برای تحت فشار قرار دادن اسرائیلی‌ها همکاری کرد، در حالی که قطری‌ها به حماس فشار می‌آوردند و در نهایت راه را برای یک توافق طولانی مدت که در 15 ژانویه اعلام شد، هموار کردند. به گفته مقام قطری، رویکرد ایالات متحده به این وظیفه به عنوان یک تیم، قبل از روی کار آمدن دولت جدید، در کمک به پر کردن شکاف‌ها ارزشمند بود.

به گفته الانجری، در حالی که اثربخشی قطر به عنوان میانجی برای آن حتی در میان طرف‌های متخاصم اعتبار کسب کرده است، این کشور باید به طور هوشمندانه به مسیرش ادامه دهد.

او گفت: «توانایی آن در حفظ نقش خود به این بستگی دارد که چگونه روابط خود را با قدرت‌های رقیب مدیریت کند، با پویایی‌های ژئوپلیتیکی در حال تغییر سازگار شود و از زیاده‌روی در منطقه‌ای بسیار بی‌ثبات اجتناب کند.»