ترکیه در انتظار یک تحول تاریخی؛ اوجالان و اردوغان به توافق می‌رسند؟

به گزارش اکوایران، عبدالله اوجالان، رهبر زندانی حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک)، در پروازی به مقصد ترکیه پس از دستگیری‌اش در سال ۱۹۹۹ اعلام کرد که کشورش را دوست دارد و «در صورت لزوم به آن خدمت خواهد کرد.» اکنون، بیش از یک ربع قرن بعد، این جمله ممکن است به فراخوانی برای خلع سلاح گروه جدایی‌طلب او تبدیل شود.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، تلاش دارد هم‌زمان با مذاکرات با واشنگتن درباره آینده نیروهای کردی مورد حمایت آمریکا در سوریه، گفت‌وگوهای صلح با کردها را احیا کند.

به گزارش بلومبرگ، او این وضعیت را فرصتی برای بهره‌برداری از آشوب‌های منطقه‌ای و جلوگیری از آنچه ترکیه «تهدید فزاینده‌ی ناسیونالیسم کردی» می‌بیند، تلقی می‌کند. در صورت موفقیت، این توافق می‌تواند موقعیت ترکیه را در بازطراحی خاورمیانه تقویت کند و حمایت از اردوغان را، که به دنبال تغییر قانون اساسی و تمدید دوره حکومت خود است، افزایش دهد.

نقش کلیدی اوجالان در مذاکرات

اوجالان که در نزدیکی استانبول زندانی است، دیگر مستقیماً عملیات روزانه‌ی پ‌ک‌ک را هدایت نمی‌کند. اما او همچنان نزد فرماندهان این جنبش، که او را «آپو» خطاب می‌کنند، جایگاه والایی دارد.

مورات کاراییلان، از فرماندهان ارشد پ‌ک‌ک، هفته گذشته در گفت‌وگو با رسانه‌های کردی گفت: «رهبر آپو در ۱۵ فوریه بیانیه‌ای مهم و تاریخی صادر خواهد کرد و این روز، سرآغاز تلاش برای حل‌وفصل مسأله خواهد شد.»

15 فوریه سالگرد دستگیری اوجالان در کنیاست. با این حال، هنوز مشخص نیست که او واقعاً چنین فراخوانی را صادر خواهد کرد یا خیر. علاوه بر این، حتی اگر اوجالان توافق صلحی را پیشنهاد دهد، در صورت مخالفت نیروهای مسلح پ‌ک‌ک، این توافق بی‌اثر خواهد بود.

جامعه‌ی کردها، که چهار دهه برای خودمختاری و حقوق فرهنگی در جنوب شرقی ترکیه مبارزه کرده، با احتیاط به این مذاکرات می‌نگرد.

اردوغان تاکنون در سخنان عمومی خود کمتر به موضوع کردها پرداخته است. اما متحد ملی‌گرای او، دولت باغچلی، در اکتبر گذشته گفت که اگر اوجالان ۷۶ ساله، از رهبران پ‌ک‌ک بخواهد سلاح‌های خود را زمین بگذارند و مسیر سیاسی را در پیش بگیرند، می‌توان او را آزاد کرد.

تونجر باقرخان، از رهبران حزب طرفدار کردها DEM، هفته گذشته اعلام کرد: «ما آماده‌ی یک راه‌حل دائمی و ریشه‌ای هستیم. ما از این فراخوان تاریخی حمایت می‌کنیم و پشت آن ایستاده‌ایم.»

کردها حدود یک‌پنجم از جمعیت ۹۰ میلیونی ترکیه را تشکیل می‌دهند. درگیری‌های میان پ‌ک‌ک و دولت ترکیه تاکنون ده‌ها هزار کشته برجای گذاشته و به حاشیه‌نشینی اقتصادی مناطق کردنشین ترکیه دامن زده است.

پ‌ک‌ک خواستار به رسمیت شناخته شدن هویت و فرهنگ کردی در قانون اساسی ترکیه و همچنین آموزش زبان کردی در مدارس است. این گروه همچنین خواهان «خودمختاری دموکراتیک» است، یعنی واگذاری اختیارات بیشتر به مقامات محلی در جنوب شرقی ترکیه به جای تمرکز قدرت در آنکارا.

برای اردوغان، دستیابی به یک توافق صلح می‌تواند حمایت کافی را در پارلمان برای تغییر قانون اساسی و تمدید حکومت او فراهم کند. در همین حال، موجی از بازداشت‌ها و تحقیقات از ابتدای سال جاری آغاز شده که به نظر می‌رسد برای سرکوب هرگونه مخالفت با آشتی احتمالی با کردها طراحی شده است.

محمد اوچوم، از مشاوران ارشد اردوغان، اعلام کرد که ادغام کردها در سیستم سیاسی ترکیه می‌تواند جدایی‌طلبی را از بین ببرد. او همچنین از «تقویت و تثبیت آزادی زبان کردی» حمایت کرد.

آیا این‌بار توافق صلح میان ترکیه و کردها امکان‌پذیر است؟

پیش‌تر نیز ترکیه و پ‌ک‌ک به دستیابی به یک توافق صلح نزدیک شده بودند. در اوایل ۲۰۱۵، زمانی که اردوغان نخست‌وزیر بود، مذاکرات میان دولت و پ‌ک‌ک در مراحل نهایی بود. اما این گفت‌وگوها پس از افزایش حمایت از احزاب کردی در انتخابات ژوئن همان سال که باعث شد حزب عدالت و توسعه (AKP) اکثریت خود را از دست بدهد، فروپاشید.

پس از آن، سرکوب گسترده‌ای توسط نیروهای امنیتی ترکیه آغاز شد. در انتخابات بعدی در نوامبر ۲۰۱۵، حزب عدالت و توسعه بار دیگر توانست اکثریت نسبی را به دست آورد، اما هم‌زمان سرکوب مقامات کرد شدت یافت.

گلستان کلیچ کوچییغیت، یکی از رهبران پارلمانی حزب DEM، می‌گوید دلیل شکست مذاکرات قبلی نبود یک چارچوب قانونی و اشتباهات هر دو طرف بود. او خواستار آزادی اوجالان شد تا بتواند در سطحی برابر در مذاکرات شرکت کند.

او در دفتر خود در پارلمان ترکیه گفت: «بدون یک پایه‌ قانونی، دولت امروز می‌تواند از صلح و راه‌حل صحبت کند، اما فردا می‌تواند با مشت آهنین در دستکش مخملی عمل کند و به سیاستی کاملاً متفاوت روی بیاورد.»

اما آنچه این بار متفاوت است، فرصتی برای اردوغان است تا بتواند جنبش جدایی‌طلبی کردها را کنترل کند. کردها، که در عراق منطقه‌ای نیمه‌خودمختار دارند، پس از سقوط اسد در سوریه و در ایران، جسورتر شده‌اند.

هنگامی که مذاکرات یک دهه پیش شکست خورد، بسیاری از نیروهای پ‌ک‌ک در ترکیه به یگان‌های مدافع خلق (YPG) پیوستند، گروهی که برای خودمختاری کردها در سوریه می‌جنگید.

این نیروها به ائتلاف تحت رهبری آمریکا برای نابودی داعش پیوستند و در نهایت حدود یک‌سوم سوریه را تحت کنترل خود گرفتند. اما اکنون ترکیه می‌خواهد یگان‌های مدافع خلق منحل شود و نیروهای وابسته به پ‌ک‌ک از سوریه خارج شوند.

اگر این مذاکرات به صلح منجر شود، نقطه عطفی در تاریخ ترکیه خواهد بود.

عبدالله اوجالان پ‌ک‌ک را در ۱۹۷۸ بنیان نهاد، و این گروه تا دهه ۱۹۹۰ به یک نیروی چریکی با بیش از ۱۰۰۰۰ جنگجو تبدیل شد. او تا زمان دستگیری‌اش، کنترل کامل این گروه را در دست داشت.

عمر اوجالان، نماینده کرد پارلمان ترکیه و برادرزاده عبدالله اوجالان، می‌گوید مردم کرد «هیجان‌زده» هستند اما نسبت به «اراده‌ی واقعی دولت برای آشتی» تردید دارند.

او در گفت‌وگوی تلفنی هفته گذشته گفت: «مدت‌هاست این ترس وجود دارد که آموزش زبان کردی و به رسمیت شناختن تفاوت‌های قومی، وضعیت یکپارچه‌ی دولت را تضعیف کند. اما اگر یک اتحاد تاریخی و یک راه‌حل واقعی شکل بگیرد، کشور ما می‌تواند الگویی برای منطقه باشد.»