اولین تصویر از رشد اقتصادی تابستان؛ مصرف مردم کاهش یافت

به گزارش اکوایران، رشد اقتصادی یکی از کلیدی‌ترین متغیرهای اقتصاد است که تغییر اندازه یک اقتصاد را در فواصل زمانی مشخص، تعیین می‌کند. اگر کل اقتصاد به یک کیک تشبیه شود، رشد اقتصادی تغییر حجم این کیک را منعکس می‌کند.

تازه‌ترین گزارش مرکز آمار حکایت از آن دارد که ارزش افزوده تولیدات اقتصادی در کل کشور (تولید ناخالص داخلی) طی تابستان امسال 2 هزار و 638 هزار میلیارد تومان بوده است. البته اگر ارزش حاصل از استخراج نفت و گاز طبیعی از این رقم خارج شود، ارزش تولید ناخالص داخلی کشور در دومین فصل امسال به 2 هزار و 22 هزار میلیارد تومان می‌رسد. بر این اساس، رشد اقتصادی کل کشور با احتساب نفت و بدون آن در تابستان امسال به ترتیب به 3.4 درصد و 2.3 درصد می‌رسد.

همچنین، ارزش کل تولیدات اقتصادی در شش ماه نخست امسال 4 درصد نسبت به مدت مشابه در سال گذشته بیش‌تر شده است. البته، این رشد شش ماهه بدون احتساب نفت 2.6 درصد برآورد شده است.

بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهد که از میان اجزای ارزش‌افزوده اقتصاد، رشد بخش نفت شدیدتر از سایر بخش‌ها اُفت کرده و از بالای 21 درصد در تابستان سال قبل به کمتر از 8 درصد در تابستان امسال سقوط کرده است. در مقابل، رشد بخش کشاورزی از محدوده منفی خارج شده و به حدود 3 درصد رسیده است. برآوردهای مرکز آمار از سمت هزینه نیز حکایت از آن دارد که مخارج بخش خصوصی نه تنها افزایش نیافته بلکه نسبت به تابستان سال قبل کمتر هم شده است. از طرفی، رشد صادرات و واردات کالا و خدمات هم شاهد اُفت قابل‌توجهی بوده است.

در یک ارزیابی کلی می‌توان گفت که بزرگ‌شدن اقتصاد ایران از سمت تقاضا نسبت به تابستان سال قبل کندتر شده اما از سمت عرضه، اگر بخش نفت لحاظ نشود، با شتاب بیش‌تری رشد کرده است. این در حالی است که بخش نفت نیز لحاظ شود، رشد اقتصاد ایران از سمت عرضه نیز کندتر از تابستان سال قبل می‌شود.

روایت مرکز آمار از ارزش‌ اقتصادی تولیدات در تابستان 1403

طبق تازه‌ترین داده‌های منتشر شده از سوی مرکز آمار، رشد اقتصادی در تابستان امسال به روش ارزش افزوده 3.4 درصد برآورد شده در حالی که این نرخ در تابستان سال قبل 4.4 درصد بوده است. بنابراین، رشد کل اقتصاد در تابستان امسال در مقایسه با مدت مشابه در سال قبل شتاب کمتری دارد و کندتر شده است. البته، به نظر می‌رسد این کاهش سرعت به دلیل اُفت شدید رشد بخش نفت باشد چرا که رشد اقتصادی غیرنفتی نه تنها کاهش نیافته بلکه از 0.3 درصد به 2.3 درصد رسیده است.

از میان گروه‌های اصلی، تنها رشد اقتصادی گروه کشاورزی و گروه «صنایع و معادن بدون نفت» بالاتر از تابستان سال قبل بوده است. برای مثال، رشد گروه کشاورزی از منفی 4.7 درصد در تابستان قبل،‌ به 3.1 درصد در تابستان سال جاری افزایش یافته است.

این نرخ در گروه «صنایع و معادن بدون احتساب نفت» نیز از محدوده منفی 3 درصدی خارج شده و به رشد 2.5 درصدی دست یافته است. در مقابل، رشد بخش نفت از 21.5 درصد به 7.4 درصد سقوط کرده است. این مشاهده می‌تواند تایید کند که سرعت‌گیر رشد اقتصادی در تابستان امسال، «نفت» بوده است.

گروه خدمات نیز به عنوان بزرگ‌ترین بخش اقتصاد ایران با کاهش رشد اقتصادی مواجه بوده و از 4.6 درصد به 1.9 درصد اُفت کرده است.

کاهش مخارج خانوار در فصل گرم سال

ارزیابی مرکز آمار از وضعیت رشد اقتصادی از سمت مخارج حکایت از کاهش رشد اقتصادی دارد. به گفته این نهاد، رشد اقتصادی به روش هزینه‌ای در تابستان سال قبل 4.8 درصد بوده اما در تابستان امسال به 4.1 درصد کاهش یافته است. به بیان دیگر، از سرعت رشد مخارج در کل اقتصاد کاسته شده است.

از میان اجزای اصلی این روش، شدیدترین کاهش رشد مربوط به رشد مخارج بخش خصوصی (خانوارها) بوده است. این نرخ از 4.8 درصد در تابستان قبل به منفی 0.7 درصد در تابستان امسال رسیده است. به عبارت دیگر، بخش خصوصی که عمده آن شامل خانوارها می‌شود، در تابستان امسال 0.7 درصد کمتر از تابستان سال قبل خرج کرده‌اند.

از دیگر نکات قابل توجه در این بخش، کاهش رشد مخارج در «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که رشد سرمایه‌گذاری ثابت در ایران از 4.7 درصد به 1.3 درصد اُفت کرده است. تشکیل سرمایه ثابت از دو جزء «ماشین‌آلات» و «ساختمان» ایجاد شده است.

با این که رشد در حوزه ماشین‌آلات نیز کاهشی بوده اما بنظر می‌رسد علت اصلی کاهش رشد تشکیل سرمایه ثابت، اُفت شدید در بخش دیگر، یعنی در ساختمان، باشد. رشد اقتصادی سرمایه‌گذاری در ساختمان از 2.8 درصد به منفی 1.2 درصد اُفت کرده که می‌تواند سیگنالی از شروع رکود در این حوزه باشد.

به همین ترتیب، هم رشد اقتصادی صادرات و هم رشد اقتصادی واردات نیز کاهش قابل توجهی داشته است. این نرخ در بخش صادرات از 15 درصد به 2.3 درصد و در بخش واردات از 13 درصد به 5.5 درصد کاهش یافته است.

در نتیجه، در یک ارزیابی کلی می‌توان گفت که بزرگ‌شدن اقتصاد ایران از سمت تقاضا نسبت به تابستان سال قبل کندتر شده اما از سمت عرضه، اگر بخش نفت لحاظ نشود، با شتاب بیش‌تری رشد کرده است. این در حالی است که بخش نفت نیز لحاظ شود، رشد اقتصاد ایران از سمت عرضه نیز کندتر از تابستان سال قبل می‌شود.

دو روش محاسبه برای سنجش حجم کیک اقتصاد

برای اندازه‌گیری تولید ناخالص داخلی و رشد آن، روش‌های متفاوتی وجود دارد که دو مورد از پرکاربردترین آن‌ها، روش «ارزش‌ افزوده» و روش «هزینه‌ای» است.

در روش ارزش‌افزوده ارزش کالاها و خدماتی در داخل مرزهای یک کشور در یک بازه زمانی مشخص خلق شده، ارزیابی می‌شود. بنابراین، می‌توان گفت که این روش، اندازه کیک اقتصاد و رشد آن را از سمت «عرضه» برآورد می‌کند. در این مدل محاسباتی، کل اقتصاد به چند گروه اصلی و چند زیرگروه تقسیم شده و ارزش خلق شده در این اجزا در بازه زمانی یک ساله اندازه‌گیری می‌شود. مجموع ارزش‌افزوده این گروه‌ها و زیربخش‌ها، ارزش افزوده کل اقتصاد، و رشد آن، رشد کل اقتصاد را نشان می‌دهد.

از آن‌ جایی که اقتصاد ایران تا حد قابل توجهی متکی به نفت است، برای درک بهتر از وضعیت تولید در بخش نفت و سایر بخش‌های غیرنفتی رشد اقتصادی به دو صورت «با احتساب نفت» و «بدون احتساب نفت» محاسبه می‌شود. همچنین، از آن‌ جایی که استخراج نفت و گاز طبیعی در حوزه «صنعت و معدن» است، رشد گروه صنعت و معدن یک بار با احتساب نفت و بار دیگر بدون آن، محاسبه و اعلام می‌شود.

در روش دوم که به روش «هزینه‌ای» معروف است، فرض می‌شود که تمام ارزشی که در طی یک دوره زمانی در داخل مرزهای یک کشور تولید شده، در نهایت توسط یکی از بخش‌های اصلی اقتصاد مصرف یا هزینه می‌شود.

بنابراین، این روش اندازه و رشد کیک اقتصاد را از سمت «تقاضا» محاسبه می‌کند. در این مدل محاسباتی، ارزش خلق شده در اقتصاد متناظر با هزینه‌ای است که یا توسط خانوارها و بخش‌ خصوصی صورت گرفته، یا توسط دولت خرج شده، یا سرمایه‌گذاری شده و یا در نتیجه «صادرات و واردات» مصرف شده است.

به همین جهت، 4 گروه اصلی موسوم به «هزینه نهایی خصوصی»، «هزینه نهایی دولتی»، «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» و «خالص صادرات کالا و خدمات» در نظر گرفته شده و رشد مخارج ابتدا در این بخش‌ها ارزیابی می‌شود. سپس از طریق محاسبه مجموع این مخارج، تولید ناخالص داخلی به روش هزینه‌ای و رشد اقتصادی برآورد می‌شود.