پیشنهاد جدید اروپا برای احیای برجام

به گزارش اکوایران، علی‌رغم رفت و برگشت ایده‌های پیشنهادی میان تهران و واشنگتن از طریق اتحادیه اروپا، حل مناقشه‌ای که از آن به عنوان آخرین مانع احیای برجام یاد می‌شود، به بن‌بست خورده، و وقفه طولانی‌مدت در مذاکرات احیای برجام که با تکمیل نسبی متن اصلی توافق در اواسط ماه مارس برقرار شد، اکنون چشم‌انداز موفقیت این روند را تیره کرده است. («برزخ برجامی» در یک‌قدمی توافق)

با این حال به نظر می‌رسد، اتحادیه اروپا بار دیگر آستین‌ها را بالا زده و تلاش‌های تازه‌ای را برای رفع اختلاف ایران و آمریکا بر سر حذف نام سپاه پاسداران ایران از لیست سیاه [ادعایی] وزارت خارجه آمریکا موسوم به FTO (سازمان‌های تروریستی خارجی) آغاز کرده است.

وظیفه دشوار اروپا در غیاب میانجی‌گری روسیه

اتحادیه اروپا که تاکنون فعال‌ترین نقش را در دیپلماسی شاتل میان ایران و آمریکا داشته و به عنوان هماهنگ‌کننده مذاکرات غیرمستقیم وین میانجی اصلی طرفین است، اکنون در غیاب روسیه وظیفه دشوارتری برعهده دارد.

بنابر گزارش‌ها در طول مذاکراتی که بیش از یک سال پیش آغاز شد، هربار روند دیپلماسی دچار اختلال می‌شد و کار گره می‌خورد، تیم روسیه به رهبری میخائیل اولیانوف برای گره‌گشایی ورود می‌کرد و آنطور که منابع مختلف گزارش داده‌اند، وی این نقش را به خوبی ایفا می‌کرد. او همچنین از طریق توییتر درباره وضعیت مذاکرات به مخاطبان گزارش می‌داد و اغلب اظهاراتی خوشبینانه نسبت به پیشرفت روند مذاکرات داشت، تا جایی که برخی رسانه‌ها به اولیانوف لقب «سخنگوی غیررسمی مذاکرات وین» را داده بودند. (شگفتی‌ساز مذاکرات وین)

اما با آغاز جنگ اوکراین و تغییر ناگهانی معادلات سیاسی و مناسبات بین‌المللی که محور آن تقابل تمام‌عیار غرب و روسیه است، نحوه بازیگری مسکو دچار تغییراتی شد که بارزترین شواهد آن، غیرفعال شدن دیپلماسی عمومی مذاکرات که تا حد زیادی از طریق توییتر اولیانوف اجرا می‌شد، و مهم‌تر، تقاضای لحظه آخری روسیه برای دریافت تضمین کتبی از واشنگتن مبنی بر اینکه تحریم‌های جدید غرب علیه روسیه به دلیل جنگ با اوکراین به تجارت، سرمایه‌گذاری و همکاری فنی و نظامی مسکو با تهران آسیبی نمی‌رساند. (تعلیق مذاکرات وین)

اساساً وقفه‌ای که در اواسط مارس اعلام شد، ابتدا به دلیل همین تقاضای مسکو بود و درست زمانی اتفاق افتاد که مذاکره کنندگان پس از یازده ماه اساساً به متن نهایی سندی دست یافتند که راه را برای بازگشت ایالات متحده و ایران به توافق هسته ای 2015 باز می‌کند. با این حال پس از سفر حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران به مسکو به نظر می‌رسید که گره روسی مذاکرات باز شده است. (احیای امید به احیای برجام)

سرگئی لاوروف وزیرخارجه روسیه در کنفرانس خبری مشترک با همتای ایرانی خود در مسکو با تأکید بر اینکه هیچ مانعی از سوی روسیه برای احیای برجام وجود ندارد، گفت که روسیه تضمین‌های کتبی از واشنگتن دریافت کرده است که تحریم‌ها علیه مسکو بر سر اوکراین، مانع همکاری با ایران در چارچوب این توافق نمی‌شود. خبرگزاری بلومبرگ نیز گزارش داد که «اظهارات مهم لاوروف که نشان می‌دهد خواسته‌ها/نگرانی‌های روسیه در مورد تأثیر تحریم‌های آمریکا بر همکاری آینده این کشور با ایران (در تجارت و صنعت هسته‌ای)، برطرف شده و این سیگنال را می‌دهد که مذاکرات وین ممکن است به زودی از سر گرفته شود». (گره روسی احیای برجام باز شد؟)

عبور از همه موانع به جز یکی

اما مشخص شد آنچه علی‌رغم تدوین متن اصلی توافق، مانع احیای برجام می‌شود، تنها موضوع درخواست‌های روسیه نبوده است و پاره‌ای از مسائل عمدتاً دوجانبه و سیاسی میان ایران و آمریکا نیز پیش از توافق باید مرتفع شوند. پس از مطرح شدن درخواست‌های روسیه، اختلافاتی میان ایران و ایالات متحده بروز کرد و مقامات ایرانی گفتند که مسائل کلیدی حل نشده همچنان باقی مانده است. یک مقام ایرانی گفت هنوز دو تا سه سوال دشوار برای حل وجود دارد و تهران اکنون خواستار تغییر در ترتیب نحوه اجرای توافق است. و بنابر گزارش‌ها تهران و واشنگتن برای حل یکی از این مسائل، یعنی حذف نام سپاه از لیست FTO، به بن‌بست رسیده‌اند. (توافق روی میز، دیپلماسی در بن‌بست)

لارنس نورمن، خبرنگار این روزنامه در گزارش خود نوشته است: به گفته دیپلمات های غربی، مقامات اروپایی در حال آماده شدن برای انجام یک تلاش جدید برای نجات توافق هسته ای ایران هستند. به گفته دیپلمات‌های غربی، آن‌ها پیشنهاد داده‌اند مذاکره کننده ارشد اتحادیه اروپا در راستای تلاش برای خروج از بن‌بست به تهران سفر کند.

منابع آگاه گفتند که انریکه مورا، هماهنگ کننده مذاکرات اتحادیه اروپا، به همتایان ایرانی گفته است که آماده است به تهران بازگردد تا راهی برای عبور از بن بست باز شود. منابع افزودند که ایران تاکنون به این پیشنهاد پاسخ نداده است.

مذاکرات در وین، از 11 مارس زمانی‌که مقامات غربی و ایرانی گفتند که متن اصلی توافق احیای برجام عملا کامل شده است، به مدت طولانی متوقف شده است. و این توافق در هفته‌های اخیر به دلیل عدم حل اختلاف درباره درخواست ایران مبنی بر لغو نامگذاری سپاه پاسداران ایران در فهرست FTO با مشکل مواجه شده است. مخالفت‌های جدی در دو حزب آمریکا وجود دارد و از سوی دیگر متحدان سنتی آمریکا در خاورمیانه از دورنمای حذف این نامگذاری به خشم آمده‌اند.

با توجه به امتناع ایران از مذاکره مستقیم با واشنگتن تا زمانی که تحریم ها برداشته شوند، مقامات اروپایی -حتی در حالی که تمرکز خود را معطوف درگیری در اوکراین کرده‌اند- در تلاشند تا مذاکرات را زنده نگه دارند. آقای مورا در اواخر ماه مارس به تهران و سپس واشنگتن سفر کرد تا مشکل را حل کند اما دست خالی بازگشت. مقامات آمریکایی گفته اند که رئیس جمهور بایدن این نامگذاری تحت شرایطی که ایران حاضر نیست امتیازی بدهد، حذف نمی کند.

سفر مورا به تهران با پیشنهاد تازه؟

به ادعای این گزارش، دیپلمات‌های غربی می‌گویند که می‌خواهند بار مسئولیت را بر دوش ایران بازگردانند و روشن کنند که مذاکرات می‌تواند (بدون توافق) پایان یابد مگر اینکه ایران راهی برای عبور از بن‌بست ارائه دهد.

پیش‌تر طی تماسی در 23 آوریل بین حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران و همتای وی در اتحادیه اروپا، جوزپ بورل صورت گرفت، طرفین بر ضرورت از سرگیری مذاکرات تأ‌کید کردند.

 دیپلمات‌ها می گویند که آقای مورا سعی خواهد کرد ایران را متقاعد کند که متن نهایی توافقنامه را امضا کند و موضوع مربوط به نامگذاری FFTO را به مذاکراتی در آینده واگذارد.

دیپلمات‌ها می‌گویند که اگر ایران برای توافق، درخواست امتیاز از آمریکا در مورد موضوع دیگری داشته باشد، واشنگتن آن را بررسی خواهد کرد. با این حال، دیپلمات ها همچنین می گویند که هیچ مذاکره مجدد گسترده‌ای در مورد توافق وجود ندارد و طرف‌ها تقریباً درباره همه موضوعات فنی و سیاسی برای بازگشت به برجام، به تفاهمی رسیده‌اند که در متن توافق گنجانده شده است.

آلترناتیوهای احیای برجام، فاجعه‌بار هستند

به ادعای وال‌استریت‌ژورنال، ایران تاکنون پیشنهاد آمریکا مبنی بر لغو نام سپاه پاسداران از لیست یاد شده در ازای تعهد تهران مبنی بر صرف نظر از انتقام [شهید] سردار سلیمانی را  رد کرده است. مقامات ایالات متحده برای اقناع مخالفان حذف سپاه از FTO می‌گویند که حتی اگر این نامگذاری برداشته شود، سپاه همچنان با چندین تحریم دیگر ایالات متحده روبرو خواهد بود. مقامات ایرانی گفته اند که از تعهد خود برای انتقام گرفتن از کسانی که در ترور [شهید] سردار قاسم سلیمانی، در ژانویه 2020 دست داشتند، صرف نظر نمی‌کنند.

آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا هفته گذشته در مجلس سنا گفت: «تنها راهی که می‌توانم حذف نام سپاه از فهرست FTO را ببینم این است که ایران اقدامات لازم را برای توجیه لغو این نامگذاری انجام دهد». وی گفت که «[ایران] می‌داند که باید چه کار کند».

بلینکن همچنین گفت واشنگتن همچنان معتقد است که احیای توافق هسته‌ای به نفع ایالات متحده است. واقعیتی که به نظر می‌رسد در مورد تهران نیز صادق است؛ اینکه طرف‌های توافق همگی می‌دانند کهدر صورت شکست روند توافق، آلترناتیوهای احیای برجام، گزینه‌هایی فاجعه‌بار هستند.

بن‌بست بلندمدت؛ هیچکس حاضر نیست مرگ مذاکرات را اعلام کند

وال استریت ژورنال در پایان آورده است: با مضاعف شدن خواسته‌های واشنگتن و تهران در مورد موضوع مربوط به سپاه پاسداران، امید به توافق اندک است. 

یک مقام سابق آمریکایی که روی موضوع هسته ای ایران کار کرده است، گفت که بن‌بست فعلی ممکن است برای ماه ها ادامه یابد. این مقام گفت: «یک بن‌بست بلندمدت قطعا امکان‌پذیر است. هیچ یک از طرفین نمی‌خواهند مرگ مذاکرات را اعلام کنند».

رویترز: غرب آماده کشیدن دوشاخه نیست

در همین‌باره خبرگزاری رویترز در مطلبی نوشت: برجام نزدیک به مرگ است، اما غرب آماده کشیدن دوشاخه نیست.

به نوشته رویترز، منابع آگاه گفتند که مقامات غربی تا حد زیادی امید خود را نسبت به احیای توافق هسته ای ایران از دست داده اند و در حالی که آنها به طور کامل از این تلاش‌ها دست برنداشته اند، این باور رو به رشد وجود دارد که ممکن است نجات برجام اساساً دیگر ممکن نباشد.

یکی از منابع گفت: «آنها سرم را از بازوی بیمار بیرون نمی‌کشند (اجازه می‌دهند به حیات نباتی خود ادامه دهد)... اما انتظار کمی دارم که راه مثبتی وجود داشته باشد». چهار دیپلمات غربی مشابه این سخنان را تکرار کردند که احیای برجام در حال زوال است.

این توافق در اوایل ماه مارس در آستانه احیا به نظر می‌رسید، زمانی که اتحادیه اروپا، که مذاکرات را هماهنگ می کند، وزیران را برای امضای توافق به وین دعوت کرد. اما گفتگوها بر سر خواسته های لحظه آخری روسیه و اینکه آیا واشنگتن سپاه پاسداران را از فهرست FTO حذف می‌کند، دچار آشفتگی شد.

به نظر می‌رسد درخواست‌های روسیه اصلاح شده است، اما طرفین برای حل موضوع سپاه پاسداران به بن‌بست خورده‌اند.

دستیاران بایدن به صراحت اعلام کرده‌اند که هیچ برنامه‌ای برای حذف سپاه پاسداران از فهرست یادشده ندارند، اما آن را به کلی رد نکرده‌اند و گفته‌اند اگر تهران می‌خواهد واشنگتن چنین گامی که به زعم آن‌ها فراتر از احیای برجام است را بردارد، پس ایران نیز باید به نگرانی‌های [ادعایی] آمریکا فراتر از برجامرسیدگی کند.

یک مقام ارشد آمریکایی مدعی شد: «اگر آنها آماده کنار گذاشتن خواسته‌های غیرمرتبط نیستند، و می‌خواهند بر خواسته خود اصرار کنند و در عین حال از رسیدگی به نگرانی‌های فراتر از برجام ما خودداری کنند، بله، ما به بن‌بستی می‌رسیم که احتمالاً عبور از آن ناممکن است». 

مذاکرات نامحدود؟

این مقام گفت: «آیا توافق مرده است؟ ما هنوز نمی دانیم و صادقانه بگویم که فکر نمی کنیم ایران هم بداند».

به نظر می رسد تا کنون ایران تمایلی به کوتاه آمدن درباره موضوع ندارد. یک مقام امنیتی ایران گفت: «این خط قرمز ماست و ما از آن کوتاهی نخواهیم کرد».

چندین منبع گفتند که هیچ یک از طرفین نمی خواهند بپذیرند که مذاکرات غیرمستقیم یک ساله ممکن است شکست خورده باشد. یک دیپلمات غربی گفت: «فکر نمی‌کنم کسی بخواهد بگوید بس است. آیا این به طور نامحدود ادامه می‌یابد و هیچ یک از طرفین قبول نمی‌کنند که مذاکرات [بدون توافق] تمام شده است؟ احتمالا».