فایننشیال تایمز: سرزمین نفت بی‌پایان چطور به قطعی برق گرفتار شد؟

به گزارش اکوایران، نشریه فایننشیال تایمز در گزارشی تحلیل می‌کند که شروع خاموشی‌های برق در ایران در بحبوحه کمبود سوخت نشان دهنده اثر تحریم‌های اقتصادی و تاثیر سال‌ها کمبود سرمایه گذاری است.

براساس این گزارش، ایران سومین منابع بزرگ نفت و دومین منابع بزرگ گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد، این درحالی است که مردم  در ماه‌های اخیر با کمبود انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

در تابستان، پمپ بنزین‌ها در برخی از مقاصد محبوب مردم در شمال کشور خالی شدند که سبب شد رانندگان مضطرب ساعت‌ها در صف بمانند. و حالا قطعی‌های روزانه 2 ساعته در فصول سرد سال آغاز شده‌اند. چراغ‌های راهنمایی خاموش می‌شوند، ترافیک شدیدتر می‌شود و ساکنان ساختمان‌های بلند در هراس ماندن در آسانسورها هستند.

براساس تحلیل فایننشیال تایمز، کمبود سرمایه گذاری در زیرساخت‌ها با تحریم‌های ایالات متحده تشدید شده است، به علاوه‌ی سوء مدیریت و یارانه‌های عظیم دولتی، که مصرف سوخت را تشویق می‌کند و بار مالی را بر دولت افزایش می‌دهد، ایران را در شرایط تشدید کمبود در برق، گاز و بنزین قرار داده است.

به گفته وزارت نفت ایران، این قطعی‌ها نتیجه افزایش در تقاضای خانوارها برای گاز در آغاز فصل سرد، کمبود سوخت و تصمیم برای متوقف کردن سوزاندن نفت کوره سنگین است.

ایرانی‌ها کمتر از 3 سنت آمریکا برای یک لیتر بنزین هزینه می‌کنند، که به همراه لیبی و ونزوئلا یکی از پایین‌ترین نرخ‌های بنزین در جهان است. به گفته صندوق بین المللی پول، ایران در سال 2022 حدود 163 میلیارد دلار یارانه آشکار و پنهان انرژی پرداخت کرده است که بیش از 27 درصد تولید ناخالص داخلی کشور می‌رسد؛ که بالاترین میزان در میان سایر کشورهایی است که رتبه بندی آن قرار داشته‌اند.

پزشکیان سوسبیدهای غیرمنطقی بنزین را در زمانی که «کشور نمی‌تواند پول کافی برای تولید مواد غذای و دارو داشته باشد» را زیرسوال برد و اخیرا در یک کنفرانس خبری گفت: ما پول زیادی برای کسانی که برق، گاز و بنزین مصرف می‌کنند می‌پردازیم.

دولت ایران هفته گذشته برای اولین‌بار واردات و فروش بنزین سوپر با نرخ غیریارانه‌ای را آغاز کرد، که ایرانیان ثروتمند را که خودروهای گران قیمت می‌رانند هدف قرار می‌دهد. برای انرژی داخلی نیز ایران در سال‌های اخیر سیستم قیمتگذاری مترقی را برای جلوگیری از مصرف بیش از اندازه برق و گاز توسط خانوارهای مرفه تنظیم کرده است.

ولی نیاز به کاهش شدیدتر یارانه‌ها هراس از تکرار وقایع سال 1398 پس از گرانی یک‌شبه قیمت بنزین را نیز برمی‌انگیزد. افزایش قیمت بنزین همچنین تورم را نیز در سراسر اقتصاد ایران افزایش خواهد داد. به گفته مرتضی بهروزی‌فر، تحلیلگر انرژی، این کار اثر دومینویی بر قیمت کالاها و خدمات خواهد داشت.

با اینحال، براساس گزارش فایننشیال تایمز، یارانه‌های آنقدر بالا هستند و برای مدت‌های طولانی پرداخت شده‌اند که بسیاری از مردم که از تورم بالا، کاهش استاندارهای زندگی و سقوط ارزش پول ملی رنج می‌برند، احساس می‌کنند حق دارند انرژی ارزان داشته باشند.

به گفته وزارت نفت، تخمین‌های رسمی نشان می‌دهد که ایران با کسری حدود 20 میلیون لیتری بنزین مواجه است و سال گذشته حدود 2 میلیارد دلار سوخت وارد کرده است. این درحالی است که روزانه میلیون‌ها لیتر بنزین از مرزهای ایران به کشورهای همسایه چون پاکستان و افغانستان توسط بازرگانانی که از تفاوت قیمت بازاری آن با قیمت یارانه ای سود می‌برند قاچاق می‌شود.

در حوزه برق نیز، به گفته مقامات، شبکه سراسری با کمبود بیش از 17 هزار مگاوات تولید روبروست که تاحدی به دلیل قدیمی شدن نیروگاه‌ها و نیاز به جایگزین سازی است.

به گفته مرتضی بهروزی‌فر، عدم دسترسی به تکنولوژی در نتیجه تحریم ها، به عنوان مثال با محدود کردن ظرفیت پالایش داخلی، یکی از عواملی است که در این بحران دخیل است؛ به‌طوری که تولید متناسب با منابع ملی افزایش نیافته است.

براساس تحلیل فایننشیال تایمز، بحران انرژی در ایران در شرایطی اتفاق افتاده است که دونالد ترامپ بار دیگر در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیروز شده است. اولین دولت او از توافق هسته‌ای سال 2015 با ایران بیرون آمد و تحریم‌ها را تحت یک کارزار «فشار حداکثری» علیه تهران بازگرداند.

کمبود انرژی در ایران درحالی اتفاق افتاده است که کشور به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز در جهان شناخته می‌شود. پارس جنوبی، بزرگ‌ترین میدان گاز طبیعی جهان، که ایران با قطر مشترک است، بیش از 70 درصد گاز مورد نیاز ایران را تامین می‌کند. اما تولید از این میدان در سمت ایرانی خلیج فارس به‌شدت کاهش یافته است.

به گفته بهروزی فر، ایران نتوانست به درستی در صنایع بالادستی نفت و گاز سرمایه گذاری کند، و به دلیل ناکامی در توسعه میدان گازی پارس جنوبی متحمل ضررهای هنگفتی می‌شود، در حالی که قطر سود می‌برد.

انتظار می‌رود ایران در زمستان امسال با کمبود روزانه 260 میلیون متر مکعب گاز طبیعی مواجه شود. به گفته بهروزی فر، تا زمانی که مشکلات خود را با دنیا حل نکنیم، عدم تعادل بیشتر خواهد شد.