به گزارش اکوایران، ایالات متحده و اسرائیل حملات ماه ژوئن خود به تأسیسات هستهای ایران را به عنوان اقدامی که برنامه هستهای این کشور را «تا دو سال عقب انداخته» جشن گرفتند. اما تأیید این ادعا دشوار است و محل دقیق مواد هستهای ایران همچنان نامعلوم باقی مانده است. در واقع، ارزیابیهای اطلاعاتی دیگر چندان نسبت به اثربخشی این حملات خوشبینانه نیستند. بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) از زمان آغاز جنگ در ۱۳ ژوئن تاکنون نتوانستهاند به هیچیک از تأسیسات هستهای ایران دسترسی داشته باشند؛ بنابراین ارزیابی مستقلی در دسترس نیست.
قطع دسترسی آژانس بینالمللی انرژی اتمی
بر اساس گزارش اندیشکده چتمهاوس، پس از حمله ژوئن، ایران قانونی تصویب کرد که دسترسی بازرسان آژانس به تأسیسات هستهای را ممنوع میکرد. این دسترسی از سال ۲۰۱۸ و خروج نخستین دولت دونالد ترامپ از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بهتدریج محدود شده بود. آژانس در گزارشی در ماه مه ۲۰۲۵ اذعان کرد که دیگر «تداوم اطلاعات» درباره وضعیت برنامه هستهای ایران ندارد.
ممانعت از ورود آژانس چالشی اساسی برای جامعه بینالمللی ایجاد کرد. این اقدام به معنای آن بود که دیگر هیچ راستیآزمایی مستقلی از پایبندی ایران به توافقنامه پادمانها در چارچوب معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای انجام نخواهد شد. همچنین به معنای آن بود که هرگونه تعامل دیپلماتیک در زمینه برنامه هستهای ایران صرفاً بر برآوردهای اطلاعاتی کشورها متکی خواهد بود. این مسئله ذاتاً مانعی برای مذاکره ایجاد میکند، چرا که دیگر حقایق مشترک و پذیرفتهشدهای برای آغاز گفتوگو وجود ندارد.
در اوایل سپتامبر، آژانس و ایران بهطور اصولی توافق کردند که بازرسان بتوانند برای انجام بازرسیهای میدانی بازگردند. این شامل بررسی ذخایر اورانیوم با غنای بالا در ایران و همچنین همه سایتها و تأسیسات هستهای، از جمله آنهایی که در حملات آمریکا و اسرائیل در ژوئن آسیب دیده بودند، خواهد بود. این بازگشت میتوانست به آژانس اجازه دهد یک ارزیابی مستقل از وضعیت برنامه هستهای ایران ارائه کند که سهمی مهم در شفافیت داشت.
با این حال، هنوز توافقی درباره زمان بازگشت بازرسان یا زمان ارائه دوباره دادههای مربوط به تأسیسات هستهای به آژانس وجود ندارد. به همین دلیل، این توافق اصولی تنها یک گام شکننده و ابتدایی به سوی احیای رژیم بازرسی است.
بحران اعتماد
دلیل نبود جدول زمانی ساده است: دولت ایران میگوید دیگر به آژانس اعتماد ندارد و استقلال آن را به عنوان یک نهاد نظارتی زیر سؤال میبرد. دیپلماتهای ایرانی بر آنچه تبعیض میدانند تأکید کردهاند: ایران میگوید که آژانس به شدت حملات روسیه به نیروگاههای هستهای اوکراین را محکوم کرده، اما در برابر حملات اسرائیل به تأسیسات هستهای ایران از زبان نرمتری استفاده کرده است. (آژانس میگوید هر دو را به یک میزان محکوم کرده است).
دیپلماتهای ایرانی در حال پیگیری یک قطعنامه در سازمان ملل هستند تا حفاظت از زیرساختهای هستهای غیرنظامی در برابر حملات را تقویت کنند. این در واقع با اهداف آژانس همسو است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، از زمان آغاز حملات روسیه به نیروگاههای چرنوبیل و زاپوریژیا در اوکراین، طرحی را برای حفاظت از زیرساختهای هستهای در مناطق جنگی مطرح کرده است.
با این حال، ایران به جای همکاری با آژانس برای پیشبرد این هدف مشترک، روایتی از استانداردهای دوگانه را ترویج میکند که خطر تشدید قطبیسازی و کند شدن روندهای سازمان ملل را در پی دارد. در همین حال، بدون حضور بازرسان در میدان، بیاعتمادی میان طرفهای نگران افزایش مییابد و ابهام درباره وضعیت توان هستهای ایران ادامه خواهد داشت.
این مسئله نیز توافق برای جلوگیری از بازگشت تحریمهای سختگیرانه علیه ایران که در پایان سپتامبر در پیش است را بسیار دشوارتر میکند.
تحریمها
برجام بخشی از موفقیت خود را مدیون همکاری مشترک بریتانیا، فرانسه، آلمان، آمریکا، روسیه و چین در مذاکرات با ایران بود. اما این هدف مشترک دیگر وجود ندارد.
به نظر میرسد ایالات متحده بر این باور است که اقدام نظامیاش برای مهار برنامه هستهای ایران کافی بوده و هیچ علاقهای به از سرگیری مذاکرات ندارد. ایران نیز از زمان حملات ژوئن حاضر به تعامل با آمریکا نشده است، موضوع مهمی که تهران معتقد است بازگشت به میز مذاکره با واشنگتن را از نظر سیاسی غیرممکن میسازد. در همین حال، رابطه روسیه با ایران به شکل قابل توجهی تغییر کرده است، چرا که تحریمهای غرب پس از حمله به اوکراین، مسکو را بیش از پیش به تهران نزدیک کرده است.
بریتانیا، فرانسه و آلمان همچنان به مذاکره با ایران ادامه دادهاند و پیشنهاد دادهاند در صورت بازگرداندن دسترسی بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی به تأسیسات هستهای ایران و برآورده شدن دیگر الزامات، اعمال دوباره تحریمهای سازمان ملل را به تعویق بیندازند. اما مواضع طرفین مذاکره بسیار دور از یکدیگر است و تنها چند روز برای رسیدن به توافق پیش از «بازگشت خودکار» تحریمها علیه ایران در پایان سپتامبر باقی مانده است.
روز شنبه، ایران تهدید کرد که در صورت بازگشت تحریمها، همکاری خود با آژانس را تعلیق خواهد کرد. انتظار میرود ایران و سه کشور اروپایی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک همچنان دیدارهایی داشته باشند، اما اینکه توافقی حاصل شود، بسیار دور از ذهن است.
