به گزارش اکوایران، وقتی هواپیمای ولادیمیر پوتین روز پنجشنبه در دهلینو فرود آمد، با شکوه و تشریفاتی روبهرو شد که برای یکی از ثابتقدمترین شرکای هند در نظر گرفته شده است. با این حال، میزبان او، نخستوزیر نارندرا مودی، در همان زمان تلاش میکند روابطی استراتژیک و عمیق را با آمریکا به عنوان یکی از رقبای اصلی روسیه حفظ کند.
هند و دوگانه دشوار دیپلماسی
به نوشته سیانان، هند به دنبال ایجاد نمایشی دوگانه از فرایند دیپلماسی خود است. در یک سو: احتمال خرید جنگندههای پیشرفته روسی، نفت ارزان، و دوستی مستحکمی که در دوران جنگ سرد شکل گرفته است. در سوی دیگر: همکاری آمریکا در فناوری، تجارت و سرمایهگذاری و امید اینکه دونالد ترامپ، رئیسجمهور ایالات متحده، تعرفههای سنگین خود را لغو کند.
در پی تهاجم پوتین به اوکراین، هند از داراییهای استراتژیک خود یک بازار عظیم و موقعیت کلیدی در منطقه هند استفاده کرده تا توجه همزمان کاخ سفید و کرملین را به خود جلب کند. خیابانهای مرکز پایتخت هند با پرچمهای روسیه و هند که کنار هم برافراشته شدهاند و بیلبوردهای عظیمی که به پوتین خوشآمد میگویند، تزئین شدهاند.
اما سفر پوتین — نخستین سفر او به هند از زمان آغاز جنگ — در دوران تنشآلود مودی صورت میگیرد. دهلینو در حال مذاکره برای یک توافق تجاریِ حیاتی با واشنگتن است، پس از آنکه با تعرفههای ۵۰ درصدی مواجه شد که نیمی از آن بهطور مستقیم تنبیهی بود برای ادامه خرید نفت ارزان روسیه.
دهلینو اخیراً برای دلجویی از واشنگتن اقداماتی انجام داده است: کاهش خرید نفت روسیه و موافقت با خرید ۲.۲ میلیون تُن گاز مایع از آمریکا. اما در فهرست اولویتهای سفر پوتین، انجام توافقهای دفاعی بیشتر با مسکو قرار دارد — خرید سلاحهایی که هند آنها را برای دفاع از خود در برابر پاکستان و چین ضروری میداند؛ کشورهایی که در سالهای اخیر تنشهای مرزیشان با هند بالا گرفته است.
این موضوع نشان میدهد که هند باید در یک منطقه پیچیده و حساس حرکت کند: روسیه شریک نزدیک چین است، در حالی که پکن نیز یکی از اصلیترین تأمینکنندگان سلاح پاکستان بهشمار میرود. با پهن کردن فرش قرمز برای پوتین، دهلینو به غرب و چین این پیام را میدهد که گزینههای دیگری نیز دارد؛ کنتی باجپایی، استاد روابط بینالملل در دانشگاه آشوک، میگوید:«این نشانهای است که هند حاضر است با وجود محکومیت گسترده بینالمللیِ مسکو، همچنان کنار روسها بایستد. جدا از نفت و سلاح، این نوعی مانور دیپلماتیک است — نشان دادن اینکه دهلی برای تعامل با پکن و واشنگتن گزینه سومی هم دارد و این به آن قدرت چانهزنی بیشتری میدهد».
یک دوستی طولانی
روابط نزدیک هند و روسیه در دوران جنگ سرد شکل گرفت؛ زمانی که هندِ تازه استقلالیافته رسماً «غیرمتعهد» بود اما بخش زیادی از کمکهای صنعتی و اقتصادی خود را از اتحاد شوروی دریافت میکرد.
گرایش بیشتر هند به سمت مسکو در دهه ۱۹۷۰ رخ داد؛ زمانی که حمایت نظامی و مالی آمریکا از رقیب اصلی هند، پاکستان، افزایش یافت. روسیه شروع به تأمین سلاح برای هند کرد و مسکو به وزنهای قابل اتکا تبدیل شد؛ نقشی که همچنان برای خود قائل است.
اگرچه خرید تسلیحات روسی توسط هند طی چهار سال گذشته کاهش یافته است، اما طبق گزارش مؤسسه صلح بینالمللی استکهلم (SIPRI)، مسکو همچنان بزرگترین تأمینکننده نظامی هند است. بخش زیادی از این تجهیزات روسی با هدف مقابله با چین خریداری میشود، کشوری که در سالهای اخیر به یکی از نزدیکترین شرکای مسکو تبدیل شده، اما با هند تنشهای مرزی دیرینه دارد.
از سوی دیگر، چین یکی از اصلیترین تأمینکنندگان سلاح پاکستان است، از جمله جتهایی که ارتش پاکستان سال گذشته ادعا کرد با استفاده از آنها جنگندههای هندی را در یک درگیری مرزی کوتاه سرنگون کرده است. یکی از آن جتها، به گفته مقامهای پاکستانی، یک سوخو-۳۰ ساخت روسیه بود.
طبق گزارش رویترز، جنگندههای سوخو-۳۰ روسی اکثریت ۲۹ اسکادران هوایی هند را تشکیل میدهند. گفته شده است که مذاکرات این هفته احتمالاً شامل یک توافق احتمالی برای خرید پیشرفتهترین جنگنده روسیه، سوخو-۵۷ نیز خواهد بود. اما در ماههای اخیر، روابط اقتصادی هند با مسکو بیش از همه خبرساز شده و بزرگترین دردسر را برای دهلینو ایجاد کرده است.
وقتی تحریمهای غرب علیه روسیه در سال ۲۰۲۲ باعث سقوط قیمت نفت روسیه شد، هند فرصت را غنیمت شمرد. برای تأمین سوخت اقتصاد رو به رشد و جمعیت بیش از ۱.۴ میلیاردی خود، هند خرید نفت خام روسیه را بهطور چشمگیری افزایش داد و به یکی از بزرگترین خریداران نفت کرملین تبدیل شد. در پاسخ به انتقادهای غرب، هند همواره تأکید کرده که وظیفه اول آن رسیدگی به نیازهای مردم خود است.
ناندا اونیکریشنان، پژوهشگر اندیشکده ORF، میگوید:«ما صدها میلیون نفرِ فقیر داریم. باید آنها را از زیر خط فقر خارج کنیم، برای این کار، هند باید روابط کاری خوبی با همه قدرتهای بزرگ داشته باشد». اما در ماه اوت، صبر ترامپ لبریز شد و او تعرفه ۵۰ درصدی بر کالاهای هندی وضع کرد — هم به دلیل کسری تجاری واشنگتن، و هم به خاطر خرید نفت روسیه.
در ماه اکتبر نیز ترامپ تحریمهایی بر دو شرکت بزرگ نفتی روسیه اعمال کرد؛ اقدامی که فوراً بر برنامههای واردات نفت هند تأثیر گذاشت، و منابع صنعتی به رویترز گفتند که احتمالاً واردات نفت هند در دسامبر به پایینترین سطح سه سال اخیر میرسد.
فشار مالی واشنگتن نه تنها روابط را تحت فشار قرار داده، بلکه بهنظر میرسد روند تنشزدایی با چین را نیز تسریع کرده است. چند روز پس از اعمال تعرفههای آمریکا، مودی پس از هفت سال راهی چین شد تا در اجلاس شی جینپینگ شرکت کند؛ اجلاسی که هدف آن نمایشِ پکن بهعنوان قدرتی جهانی در برابر غرب بود.
راه رفتن روی طناب
دولت نخست ترامپ و همچنین دولت بایدن، هند را وزنهای اساسی در برابر چین میدانستند و روابط استراتژیک با دهلینو را با انتقال فناوری و رزمایشهای مشترک تقویت کردند. مودی نیز رابطهای شخصی با ترامپ داشت؛ دو سیاستمدار راستگرای پوپولیست که از نمایشهای بزرگ دیپلماتیک لذت میبردند.
نشانههایی از بهبود روابط دیده میشود: هند و آمریکا بهتازگی چارچوب ۱۰ ساله جدیدی برای همکاری صنعتی، فناوری و اطلاعاتی امضا کردهاند. دهلینو هنوز در حال مذاکره برای یک توافق تجاری با واشنگتن است؛ توافقی که وزیر بازرگانی هند انتظار دارد تا پایان سال نهایی شود. از دید هند، اما این تحولات به معنای فاصله گرفتن از روسیه نیست. اونیکریشنان میگوید: «هیچ تناقضی وجود ندارد، بین داشتن یک توافق تجاری بلندپروازانه با آمریکا و داشتن یک رابطه کاری با روسیه».
باجپایی میگوید: «روابط بین دهلینو و مسکو بسیار نزدیک است. پوتین میداند که مودی تحت فشار شدیدی قرار دارد؛ او باید به افکار عمومی داخلی پاسخ دهد و میان دو سنگ گیر کرده است».
با این حال، این توازن حساس زیر ذرهبین واشنگتن خواهد بود، خصوصاً با توجه به قراردادهای دفاعی مهمی که در سفر پوتین روی میز قرار دارد. اونیکریشنان هشدار میدهد: «هند باید محتاط باشد، مخصوصاً از آنجا که هنوز توافق تجاری حاصل نشده است. شما نمیخواهید در چنین دوره دشواری، عوامل آزاردهنده بیشتری وارد رابطه کنید».
