کاهش کارایی سرمایه در سال های پایانی دهه 90

به گزارش اکوایران بنا به آخرین آمار منتشر شده از شاخص بهره وری در اقتصاد ایران، پس از دو سال رشد منفی در شاخص بهره وری سرمایه در کشور ، در سال 99 رشد این شاخص مثبت به ثبت رسیده است. بررسی ها نشان می دهد از سال 91 تا 98 تنها در سال های 95 و 96 رشد کارایی سرمایه در اقتصاد ایران مثبت بوده است. همچنین آمار ها نشان می دهد بهره وری سرمایه در بخش صنعت در سال های پایانی دهه 90 نسبت به سال های ابتدایی دهه کاهش یافته است. با توجه به اهمیت بالای شاخص بهره وری سرمایه برای رشد اقتصادی، در این گزارش به بررسی این شاخص در دهه 90 پرداخته شده است.

 بهره وری؛ شاخص کلیدی برای رشد اقتصادی

از جمله مهمترین شاخص‌های اقتصادی، شاخص بهره‌وری می‌باشد. از آنجا که بهره‌ وری یکی از منابع تامین‌کننده رشد اقتصادی می‌باشد لازم است اطلاعات معتبر، استاندارد و قابل اتکایی از وضعیت و روند تغییرات آن در دست باشد. یک مقیاس بهره‌ وری به بیان ساده نسبت یک شاخص مقداری از یک ستانده معین به یک شاخص مقداری از یک داده معین یا ترکیبی از چندین داده می‌باشد، به بیان دیگر هرچه نسبت یک ستانده مانند تولید ناخالص داخلی به داده مانند سرمایه بیشتر باشد، می گوییم بهره وری سرمایه بالاتر است چرا که به ازای هر واحد سرمایه به کار گرفته شده در فرایند تولید، تولید بیشتری به وجود آمده است.

روش‌های مختلفی به منظور سنجش بهره‌وری وجود دارد از جمله روش‌های مبتنی بر اقتصادسنجی و تخمین تابع تولید، روش حسابداری رشد و روش شاخص عددی. هر یک از این روش‌ها دارای مزایا و معایبی است و انتخاب روش برحسب محدودیت‌ها و اهداف مورد نظر صورت می‌گیرد. اغلب سازمان‌های بین‌المللی و مراکز آماری کشورهای مختلف از روش شاخص عددی بهره می‌برند.

نزول شاخص بهره در اواسط دهه 90

بر اساس داده های منتشر شده، شاخص بهره وری سرمایه از سال 90 تا 94 روند نزولی داشته است، به بیان ساده تر از سال 90 به بعد و با شروع تحریم های اقتصادی به ازای هر واحد سرمایه در اقتصاد ایران، میزان تولید کمتری نسبت به قبل شکل می گرفت، به گونه ای که رشد این شاخص در سال 91 منفی 8.5 درصد به ثبت رسیده است. به طور کلی در سال های 91، 92 و 94 رشد بهره وری سرمایه منفی و در سال 93 نرخ رشد تقریبا صفر درصد برآورد شده است. بر همین مبنا می توان رشد های اقتصادی نه چندان مناسب سال های ابتدایی دهه 90 را به علت پایین بودن بهره وری سرمایه در اوایل دهه 90 دانست.

جهش بهره وری در سال 95

رشد شاخص بهره وری در سال 95، 6.9 درصد به ثبت رسیده است، این در حالیست که رشد این شاخص در سال 94 منفی 3.7 درصد بوده است. نرخ رشد به ثبت رسیده در سال 95 بالاترین نرخ رشد این شاخص در تمامی سال های دهه 90 است. به عبارت دیگر در یکسال نرخ رشد بهره وری در اقتصاد ایران نزدیک به 11 درصد افزایش داشته است. در سال 96 علی رغم کاهش نرخ رشد نسبت به سال 95، همچنان رشد این شاخص مثبت به ثبت رسیده است. برداشتن تحریم ها در سال های مذکور و همچنین دیده شدن اثرات برجام در ایران و چشم انداز مثبت از اقتصاد در آن سال ها را می توان علت افزایش کارایی سرمایه و رشد اقتصادی مثبت در ایران دانست.

شروع دوباره تحریم ها و سقوط کارایی سرمایه

از سال 97 با شروع دوباره تحریم ها از سوی دولت ترامپ، متغیر های اقتصاد کلان در ایران وضعیت نا مناسبی را پیدا کردند که به طبع آن رشد بهره وری سرمایه نیز در سال 97 منفی 4 درصد به ثبت رسید. در سال 98 نیز این رشد منفی دوباره تکرار شد و نرخ منفی 2.1 درصد برای اقتصاد کشور برآورد شد. پس از دو سال منفی بودن رشد این شاخص در سال 99 وضعیت کارایی سرمایه کمی بهبود یافت و نرخ رشد بهره وری سرمایه به 2.3 درصد رسید. انتظار می رود با توجه به کمرنگ شدن اثر منفی کرونا بر اقتصاد و هچنین کمتر شدن فشار تحریم ها در سال 1400، رشد بهره وری سرمایه مثبت باشد.

نوسان در رشد بهره وری بخش های اقتصادی

بررسی ها نشان می دهد در سال های دهه 90 رشد بهره وری سرمایه در بخش های اقتصادی نوسان داشته است. در میان بخش های صنعت، معدن و کشاورزی، بخش کشاورزی نسبت به دو بخش دیگر از نوسان رشد کارایی سرمایه کمتری برخور دار بوده است. نوسان رشد بخش معدن در دهه 90 بسار نوسان داشته است. آمار ها نشان می دهد از سال 94 به بعد بهره وری سرمایه در بخش معادن بیشتر از بخش صنعت بوده است، این در حالیست که قبل از آن با اختلاف کارایی سرمایه در بخش صنعت بالاتر از کارایی سرمایه در بخش معدن بوده است. علت افزایش بهره وری در بخش معدن افزایش مجوز دهی اکتشاف و بهره برداری از معادن در سال های 94 و 95 است.