به گزارش اکوایران، چشم‌انداز احیای برجام با شکست در مذاکرات اخیر در دوحه وضعیت تیره‌وتارتری پیدا کرده است. دنیل لاریسون، تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل با انتشار یاداشتی در پایگاه تحلیلی رسپانسیبل استیت‌کرفت با عنوان «با شکست دور دیگری از مذاکرات، به نظر می‌رسد  توافق هسته‌ای ایران در حال از بین رفتن است» استدلال کرده علی‌رغم قرص های سمی سیاسی که مخالفان برجام برای جلوگیری از ورود مجدد به این توافق کاشته‌اند، دولت بایدن می‌تواند آن‌ها را کنار بگذارد.

چشم‌انداز تیره‌وتار

«مذاکرات فشرده» کوتاه با هدف نجات مذاکرات هسته‌ای طی هفته گذشته پس از تنها دو روز بدون هیچ پیشرفتی در شکستن بن‌بست بین ایالات متحده و ایران به پایان رسید. این مذاکرات با میانجی‌گری اتحادیه اروپا و میزبانی قطر در دوحه، تلاشی برای حرکت به سمت احیای کامل برنامه جامع اقدام مشترک بود که اکنون آینده آن بیش از همیشه تیره و تار به نظر می رسد.

این واقعیت که این مذاکرات صرفا برگزار شد، گواهی بر تلاش‌های جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود که آخر هفته گذشته برای تسهیل راه گفتگوهای دوحه به تهران سفر کرد. انریکه مورا، هماهنگ‌کننده اروپایی مذاکرات، ناامیدی خود را از نتیجه و عزم خود برای ادامه کار را چنین ابراز کرد: «ما با فوریت بیشتری به کار برای احیای یک توافق کلیدی در راستای عدم اشاعه تسلیحات و ثبات منطقه ادامه خواهیم داد. متأسفانه، به نظر می‌رسد نه ایالات متحده و نه ایران آن احساس فوریت برای حفظ توافق را ندارند«.

دشوارتر شدن حل اختلافات

گفته شده هیئت‌های آمریکایی و ایرانی نسبت به کوتاه آمدن از مواضع خود که در شش ماه گذشته سخت‌تر شده و مذاکرات را به بن‌بست کشیده‌، خودداری کردند. مانند دورهای قبلی مذاکرات، این گفتگوها به صورت غیرمستقیم بود، چرا که پس از تصمیم ترامپ در سال 2018 برای خروج از توافق، آمریکا هم‌چنان از طرف‌های برجام محسوب نمی‌شود.

شکست در حصول هر گونه پیشرفتی در دور اخیر، حل‌وفصل اختلافات بارز در جلسات آینده را دشوارتر خواهد کرد -با این فرض این‌که مذاکرات دیگری در کار باشد. انتظارات از این دور بسیار کم بود و در دورهای بعدی که مذاکره‌کنندگان با هم ملاقات کنند، از این هم کم‌تر خواهد بود.

نگران از عقب‌نشینی مجدد

ایالات متحده و ایران هم‌چنان بر سر دامنه خواسته‌هایی که باید در مذاکرات گنجانده شود، اختلاف‌نظر دارند. در حالی که دولت ایران خواهان حذف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی آمریکا قبل از ازسرگیری پایبندی به توافق هسته‌ای است، ایالات متحده از دادن امتیاز در مورد آنچه که به نظرش یک مسئله خارج از موضوع است، خودداری می‌کند. ایران هم‌چنین می‌خواهد تضمین‌هایی برای دریافت مزایای اقتصادی توافق دریافت کند، اما دولت بایدن واقعاً نمی‌تواند چیزی بیش از دو سال و نیم آینده تضمین کند.

دولت ایران به‌طور قابل‌توجهی نگران است که واشنگتن از تعهداتش عقب‌نشینی کند، اما هیچ چیز ایالات متحده را ملزم به رعایت وضعیت طرف توافق نمی‌کند مگر نفع شخصی‌اش برای اجتناب از بحرانی دیگر. با توجه به اطمینان نسبت به این‌که یک دولت جمهوری‌خواه توافق را ملغی خواهد کرد، دولت ایران با این انتخاب غیرمطلوب مواجه است که شاید تنها دو سال از کاهش تحریم‌ها برخوردار شود.

قرص سمی

وزارت امور خارجه آمریکا در بیانیه‌ خود متذکر شد: «همانطور که ما و متحدان اروپایی‌مان به صراحت اعلام کرده‌ایم، آماده هستیم تا فوراً توافقی را که در وین برای بازگشت متقابل به اجرای کامل مذاکره کردیم، منعقد و اجرا کنیم... این ایران است که درخواست‌های فراتر از توافق هسته‌ای را کنار بگذارد». دولت بایدن در نادیده گرفتن همه چیز به جز متن توافق، سخت‌گیر بوده است و این باعث شده که آن‌ها درخواست‌های ایران برای لغو تحریم‌های ظاهراً «غیر هسته‌ای» را به این دلیل که «فراتر از توافق» هستند، رد کنند.

اگرچه واضح است که تحریم‌های «غیر هسته‌ای» به منظور خراب کردن هرگونه ورود مجدد آمریکا به برجام طراحی شده‌اند، دولت بایدن معتقد است که آن‌ها هیچ ارتباطی با این توافق ندارند و نباید بخشی از مذاکرات باشند. این نگرشس کوته‌بینانه در دولت بایدن است، اما به آن‌ها اجازه می‌دهد انعطاف‌ناپذیری خود را به گونه‌ای نشان دهند که گویی چیزی معقول‌تر است. بایدن در تمام مدت ابزارهایی برای احیای توافق هسته‌ای داشته، اما دولت او به صراحت اعلام کرده که ترجیح می‌دهد به فروپاشی توافق نگاه کند تا این‌که با لغو تصمیم‌های مضرتر ترامپ، امتیازی «اضافی» بگیرد.

رویاروی تندروهای داخلی

دلایل سیاسی داخلی برای عدم تمایل بایدن نسبت به  حذف سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی، بسیار شبیه به دلایلی است که دولت رئیسی خود را مجبور به اصرار بر حذف آن می‌داند: هر دوی آن‌ها باید به تندروهایی حساب پس بدهند و از تسلیم خیلی راحت در مورد یک موضوع نمادین اجتناب کنند.

حضور سپاه در این لیست به لحاظ اجرایی عمدتاً بی‌فایده است، اما به بلای بسیاری از ایرانیان بیگناهی تبدیل شده است که به دنبال سفر و کار در ایالات متحده هستند. همانطور که آسوشیتدپرس اخیراً گزارش داد، به دلیل این نام گذاری «هر کسی که در این نیرو خدمت کرده، حتی به عنوان سرباز وظیفه و در نقش غیر‌رزمی، از دریافت ویزا برای سفر به ایالات متحده منع شده است». علی‌رغم اقدام بایدن در اولین روزهای ریاست جمهوری خود برای لغو ممنوعیت سفر ایجاد شده توسط ترامپ، او اجازه داده است که این ممنوعیت سفر عملاً ایجاد شود و همان اثرات مخرب باقی بماند.

موانع سیاسی و مشکل توالی

این یک واقعیت است که موانع احیای توافق هسته ای هرگز فنی نبوده‌اند، بلکه همیشه برای ایالات متحده و ایران سیاسی بوده‌اند. رئیسی احساس می‌کند مجبور است امتیازات بیش‌تری نسبت به روحانی بگیرد، و بایدن تمایلی به پذیرش هیچ گونه ریسک سیاسی پیش از انتخابات میان دوره‌ای ندارد و هیچ کدام نمی‌خواهند از فرصت «قدم اول» و قرار گرفتن در معرض حملات منتقدان داخلی ضربه بخورندد.

مشکل اساسی توالی اقدامات ایالات متحده و ایران برای بازگشت به پایبندی، از همان ابتدا روند مذاکرات را با مشکل مواجه کرد و دولت بایدن هرگز نپذیرفت که مسئولیت برداشتن اولین گام ها بر عهده ایالات متحده باشد و این در حالی است که ابتدا آمریکا بود که مسئولیت نقض این توافق را بر عهده دارد.

جو بایدن هم‌چنان می‌تواند مسیر خود را تغییر دهد و احیای توافق را تضمین کند، اما برای انجام این کار باید انعطاف‌پذیری و تمایل بیش‌تری برای پذیرش ریسک سیاسی نسبت به آنچه تاکنون نشان داده است، نشان دهد.