افول سرمایه‌گذاری در ۱۱ سال/ وضعیت قرمز در بخش ساختمان

به گزارش اکوایران، مرکز آمار ایران جدیدترین گزارش نرخ رشد اقتصادی ۹ ماه نخست سال 1401 اعلام کرده است. نگاهی به آمارهای ارائه‌شده از اجزای هزینه‌ای رشد اقتصادی، حاکی از این است که نرخ رشد سرمایه‌گذاری در سه فصل ابتدایی سال جاری به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته که می‌تواند اثرات نامطلوبی بر رشد اقتصادی کشور در فصول آتی داشته باشد.

یکی از مولفه‌های مهم در این گزارش، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص است و  به نظر کارشناسان اهمیت زیادی در مباحث توسعه و الگوهای اقتصادی دارد. این مفهوم به این معناست که چه میزان سرمایه‌گذاری در دو حوزه ساختمان و خرید ماشین آلات انجام شده و به سنجش کسب دارایی‌های جدید یا بهبود دارایی های موجود توسط کسب و کارها، دولت و خانوار می‌پردازد. 

رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، تعیین‌کننده رشد اقتصاد

بررسی روند زمانی نرخ رشد فصلی تشکیل سرمایه ثابت ناخالص طی یازده سال  نشان می‌دهد در  بهار  سال 1390 اگرچه نرخ رشد 22.5 درصدی نسبت به موقعیت مشابه سال قبل ثبت شده، اما این نرخ رشد در پاییز امسال به 0.6 درصد رسیده است. این روند کاهشی تشکیل سرمایه در اقتصاد  به باورکارشناسان به معنای کاهش پتانسیل افزایش تولید ناخالص داخلی، کاهش ظرفیت در رشد درآمد سرانه و رفاه و کاهش ظرفیت اشتغال است. رشد این شاخص برای کشورهای در حال توسعه امری حیاتی است و کاهش آن بیانگر کند شدن سرعت توسعه در یک اقتصاد است. چنانچه این روند کاهشی رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ادامه پیدا کند یا حتی منفی شود، نباید انتظار رشد اقتصادی مثبت را در سال‌های آینده داشت زیرا این متغیر موتور محرک هر اقتصادی محسوب می‌شود.

رشد بسیار ضعیف  سرمایه‌گذاری در پاییز 1401  

بررسی نرخ رشد فصلی تشکیل سرمایه ثابت ناخالص طی مدت مورد مطالعه حاکی از آن است که در سال‌های 1391 و 1392 این شاخص کاملا رشد منفی راتجربه کرده است. در سال 95 که به عقیده کارشناسان سال اوج برجام نامیده می‌شود، افزایش مجوزهای سرمایه‌گذاری خارجی صادر شده و دیدگاه مثبت به آینده منجر به این شد در زمستان سال 95 نرخ رشد فصلی تشکیل سرمایه ثابت ناخالص به 31درصد برسد و عدم تداوم این وضعیت موجب قطع نوار رشد سرمایه شده  وسبب ثبت نرخ های منفی درسال‌های 97 و 98  شد.

طی چند سال اخیر عواملی مانند ادامه تحریم‌های خارجی، افزایش نااطمینانی و ریسک سرمایه‌گذاری در اقتصاد، کاهش واردات ماشین‌آلات و تجهیزات،کاهش پرداخت‌های عمرانی دولت باعث کاهش میزان سرمایه‌گذاری اقتصاد شده است و در پاییز امسال رشد فصلی تشکیل سرمایه ثابت ناخالص تنها 0.6 درصد نسبت به موقعیت مشابه سال قبل  رشد کرده است. از بررسی نرخ رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص  یازده سال گذشته می‌توان دریافت نرخ سرمایه‌گذاری بسیار کاهش یافته است و صرفاً محدود به تحولات چند سال گذشته نیست. به بیان دقیقتر روند کاهشی  نرخ سرمایه‌گذاری دلالت بر وجود برخی عوامل و تحولات ساختاری موثر بر سرمایه‌گذاری دارد که باعث شده  اقتصاد ایران نسبت به گذشته، سهم کمی از مازاد تولید را مجددا در اقتصاد سرمایه‌گذاری کند.

روند رشد تشکیل سرمایه در ماشین آلات

تشکیل سرمایه در ماشین آلات بیانگر تغییرات میزان سرمایه‌گذاری در ماشین آلات کشور است. سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات و تجهیزات مهم‌ترین نماگر بهبود سرمایه‌گذاری درامر تولید محسوب می‌شود.  

بر اساس آمار منتشره توسط مرکز آمار در یازده سال اخیر، رشد فصلی تشکیل سرمایه ناخالص در ماشین‌آلات طی 9 سال روند نوسانی را ثبت کرده است با این حال  از پاییز 1399 تا  پاییز سال جاری مسیر با ثباتی را طی کرده است. در زمستان 98 نرخ رشد سرمایه‌گذاری باثبت رکورد بی‌سابقه‌ای نسبت به مدت مشابه سال قبل 47.6 درصد کاهش یافت. این رشد منفی از نتایج خروج آمریکا از برجام و عدم واردات کالاهای سـرمایه‌ای  وفرسودگی ماشین آلات  و تجهیزات محسوب می شود.  

از نظر کارشناسان سیاست‌گذاری‌های دوسال اخیر  در جهت ارتقای بهره‌وری و کارایی منابع موجود و تخصیص منابع محدود به طرح‌ها و پروژه‌های مهم و پیشران، رفع موانع نهادی و قانونی و تسهیل در ترخیص کالاهای ضروری، ماشین‌آلات و اقلام واسطه‌ای و سرمایه‌ای، تولید سرمایه‌گذاری در ماشین آلات تاحدودی بهبود یافته است. در پاییز امسال رشد سرمایه گذاری در مقایسه با پاییز پارسال 6.3 درصد افزایش یافته است. اگرچه این رشد مثبت بوده اما باید این رشد سرمایه گذاری در ماشین آلات روند صعودی تری داشته باشد به طوری که استهلاک ماشین آلات فعلی را نیز جبران کند زیرا استهلاک ماشین‌‌‌آلات روند سریع‌‌‌تری دارد. 

وضعیت نامطلوب سرمایه گذاری در ساختمان 

کاهش نرخ رشد تشکیل سرمایه در ساختمان  به معنای کاهش سرمایه‌گذاری و افزایش آن نشان‌دهنده رشد سرمایه‌گذاری در این بخش است. بررسی رشد فصلی تشکیل سرمایه در ساختمان طی یازده سال گذشته بیانگر آن است که رشد سرمایه گذاری در این بخش بسیار کاهش یافته است و در پاییز  امسال رشد منفی را تجربه کره است. این رقم  نسبت به موقعیت مشابه سال گذشته رشد آن 3.7 درصد کاهش یافته است.

برخی مطالعات صورت گرفته در حوزه سرمایه گذاری در ساختمان بیان می‌کنند  سرمایه گذاری در این بخش  ارتباط بسیار بالایی با سایر بخش‌های اقتصادی دارد و  در صورت رونق، اشتغالزایی بالا به همراه رشد اقتصادی را به دنبال دارد. 

طبق مطالعات صورت گرفته  سهم بسیار کم سرمایه‌گذاری بخش دولتی در تولید و عرضه مسکن و ساختمان به همراه گرایش کم بخش خصوصی و تعاونی به سرمایه‌گذاری در این بخش، کم و نامتناسب بودن قیمت مسکن و تسهیلات اعطایی بانک‌ها با توان اقتصادی خانوارها، افزایش شدید تورم و افزایش قیمت مصالح ساختمانی و نهاده‌های مورد نیاز ساخت مسکن و ساختمان منجر به افزایش هزینه‌های تولیدکننده و کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری می‌شود.  در نتیجه این عوامل مشاهده می‌شود درحال حاضر سرمایه‌گذاری صورت گرفته در بخش مسکن و ساختمان مطلوب نیست.