آب رفتن سهم نفت و گاز از کیک اقتصاد ایران

به گزارش اکوایران سهم بخش نفت و گاز از سال 1385 تا سال 1398 روند نزولی در پیش گرفته است. سهم این بخش از سال 85 از 28 درصد به 18 درصد در سال 94 کاهش پیدا کرده است. در سال 94 با برقرار شدن برجام سهم این بخش به مدت دو سال حدود 2 الی 3 درصد افزایش یافت ولی با خروج آمریکا از برجام دوباره به روند نزولی خود در سال 98 ادامه داده و به 12.7 درصد رسیده است. از سال 98 تا سال گذشته این سهم حدود یک درصد افزایش یافته است. این امر نشان از اثر گذاری بالای شرایط بین المللی بر ارزش افزوده بخش نفت در کشور دارد.

به دلیل منتشر نشدن آمارهای رسمی از تولید ناخالص داخلی در فصل زمستان 1401، برای تخمین سهم نفت از تولید ناخالص داخلی در سال گذشته از میانگین سه فصل اول سال 1401 استفاده شده است.

سهم نفت از کیک اقتصادی؛ قبل و بعد تحریم

در سال های 85 تا 90 سهم بخش نفت از اقتصاد روند نزولی داشته است به طوری که از 28 درصد تا 24 درصد کاهش یافته است. علت این رخداد کاهش قیمت جهانی نفت در سال های پایانی دهه 80 بوده است. همچنین در این دوران تولید ناخالص داخلی بدون نفت ایران رو به افزایش بوده است.

با اعمال تحریم بانکی و نفت ایران در سال 1390، سهم درآمد های بخش نفت و گاز به شدت کاهش یافت. در سال های 85 تا 90 میزان ارزش افزوده بخش نفت و گاز حدود 4 درصد کاهش یافته بود، این در حالیست که تنها در فاصله سال های 90 و 91 سهم درآمد های نفتی 5 درصد کاهش یافت. به بیان دیگر با آغاز تحریم ها شاهد سقوط چشمگیر بخش نفت و گاز در اقتصاد کشور بودیم.

این اتفاق منجر شد که سهم نفت از اقتصاد ایران به شدت کاهش یابد و به 19 درصد برسد. این نسبت تا سال 94 در محدوده 18 تا 19 درصد باقی مانده بود.

توافق برجام و دوران جهش درآمد های نفتی

توافق برجام که مذاکرات آن از سال 1392 آغاز شده بود اما حدود دو سال طول کشید تا کشورها درباره آن به توافق برسند، از سال 1394 اعمال شد. این توافق منجر به رشد اقتصادی بالا در سال 95 شد که عمدتا در بخش های نفت و گاز و معدن و ساختمان سازی و تامین آب و برق و انرژی رخ داد. در سال 95 رشد اقتصادی کل بالغ بر 14 درصد برآورد شده، از سویی دیگر در همین سال رشد اقتصادی بخش نفت حدود 36 درصد به ثبت رسیده است.

در سال‌های 95 و 96 سهم بخش نفت و گاز از اقتصاد ایران مقداری افزایش یافت و به 20 الی 21 درصد رسید اما در سال 97 سهم این بخش دوباره به 18 درصد کاهش یافت.

خروج آمریکا از برجام

با زیر پا گذاشتن توافق برجام توسط آمریکا و اثرگذاری آن در محیط اقتصادی، تولیدات بخش نفت و گاز در سال 98 به دو سوم از تولیدات این بخش در سال 97 تقلیل پیدا کرد. در نتیجه سهم این بخش از کل تولیدات اقتصاد ایران از 18 درصد به 12.7 درصد کاهش یافت. در سال های اخیر مقدار کمی از این کاهش درآمدها جبران شده است و سهم بخش نفت و گاز را حدودا به 14 درصد افزایش داده است. البته کاهش قیمت جهانی نفت نیز در دوران کرونا در کوچک شدن حجم بخش نفت و گاز در ایران بی تأثیر نبوده است.