بهای خروج از برجام؛ بایدن پلن سی را انتخاب کرد؟

به گزارش اکو‌ایران، همزمان با افزایش گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال توافق میان تهران با غرب درباره برنامه هسته‌ای ایران، فارن افرز با انتشار یادداشتی تحت عنوان «قمار بایدن بر روی ایران» ضمن اشاره به طرح‌های احتمالی که دولت بایدن در ارتباط با برنامه هسته ای ایران در در دست بررسی دارد، به تلاش‌های بایدن اشاره دارد؛ تلاش‌هایی که به باور نویسندگان این یادداشت برای ایران فرصت ساز است و برای ایالات متحده و غرب به سان قماری هولناک. اکوایران یادداشت را در دو بخش تقسیم کرده که بخش نخست آن در ادامه آمده است.

بهای خروج آمریکا از برجام

پس از بیش از دو سال تلاش بی‌نتیجه جهت احیای توافق‌ هسته‌ای 2015، شواهد نشان می‌دهد که دولت بایدن به این نتیجه رسیده که باید به گزاره‌ای فراتر از احیای برجام بیاندیشد. مارس 2022 و بعد از آن سپتامبر سال گذشته، تهران (به ادعای این نشریه) با احیای برنامه جامع اقدام مشترک خودداری کرد و در عوض خواسته‎‌های جدیدی را مطرح کرد؛ خواسته‌هایی که احتمالا می‌دانست غرب قادر به تحققشان نیست. بعد از آن دو متغیر، یعنی ناآرامی ها در ایران و همکاری نظامی ایران و روسیه اشتیاق غرب برای احیای برجام در پایتخت‌های غربی را از میان برد. جو بایدن در نهایت ماه نوامبر اعلام کرد که برجام مرده است.

هم‌زمان با شکست رایزنی‌ها، برنامه هسته‌ای ایران به شکل بی سابقه‌ و برگشت ناپذیری پیشرفت کرد، از زمانی که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا از توافق هسته‌ای خارج شد، بالاخص در دو سال گذشته، ایران به نقطه عطفی مهم در حوزه هسته ای دست یافته، این کشور صدها کیلوگرم اورانیوم غنی شده ذخیره کرده و هزاران سانترفیوژ پیشرفته را نصب کرده است. به ادعای نویسنده این یادداشت، در ماه‌های اخیر، ایران تقریبا هیچ بهایی برای پیشرفت هسته‌ای‌اش پرداخت نکرده است. برعکس موقعیت ژئوپلتیکی این کشور بهبود یافته است. همزمان روابط ایران با چین و روسیه تقویت شده و در عین حال ایران روابط خود را با برخی از هماسیگانش از جمله رقیب منطقه‌ای‌اش عربستان عادی کرده است.

قمار بایدن 

حالا دولت بایدن از طرح الف -احیای برجام- صرف نظر کرده است اما از چرخش به سوی پلن بی یعنی اعمال فشارهای اقتصادی، سیاسی و نظامی بر تهران که توسط بسیاری از تحلیلگران و همچنین مقام‌های اسرائیلی پیشنهاد شده هم خودداری کرده است.بایدن در عوض پلن سی را برگزیده؛ تلاشی برای جلوگیری از وقوع بدترین نتیجه از مناقشه هسته‌ای ایران و در عین حال حفظ امکان حل و فصل اختلاف‌ها در آینده. واشنگتن برای جلوگیری از افزایش تشدید تنش‌ها و جلوگیری از دست رفتن راه‌حل‌های دیپلماتیک بدین امید که بتواند توافق بهتری را جایگزین برجام کند در تلاش است تا مسیر را هموار نماید.

 حتی اگر تحقق چنین طرحی موفقیت آمیز باشد، پلن سی هزینه‌هایی به همراه خواهد داشت. این طرح به ایران اجازه خواهد داد تا برنامه هسته‌ای‌اش را به شکلی پیوسته توسعه داده و در عین حال به انزوای سیاسی و اقتصادی خود پایان دهد. [به ادعای فارن افرز] این استراتژی به جای آن که ماحصل برنامه هسته‌ای ایران را معکوس کند، تثبیت وضعیت ایران را به عنوان کشوری که در آستانه گریز هسته‌ای قرار دارد را به همراه دارد. 

درباره کلیدواژه آمریکا در خاورمیانه

توسل به چنین رویکردی بهترین شانس برای جلوگیری از اجرای بدترین سناریوهای احتمالی در خاورمیانه است و در عین حال پتانسیل نوعی توافق دیپلماتیک را هموار خواهد کرد.حتی پیش از وقوع جنگ در اروپا، دولت بایدن قصد داشت تمرکز این کشور را از خاورمیانه دور کرده و به جای آن بر رقابت با چین و روسیه متمرکز شود. مقام‌های آمریکایی استدلال کردند که یک رویارویی بزرگ با ایران موجب انحراف و از میان رفتن منابع در دسترس می‌شود. دولت بایدن در خاورمیانه اهداف دیگری دارد که ممکن است شانس بیشتری برای موفقیتشان وجود داشته باشد؛ اهدافی چون میانجیگری جهت توافق برای عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان.در نتیجه کاهش تنش کلیدواژه سیاست ایالات متحده در ارتباط با ایران بوده است.

انفعال آمریکا برای ایران فرصت ساز شد

در عمل این گزاره به اجرای سهل‌انگیز تحریم‌های نفتی ایالات متحده علیه ایران و پاسخ‌های محدود به حملات علیه نیروهای آمریکایی در سوریه و عراق توسط متحدان ایران تبدیل شده است. ایالات متحده همچنین موافقت کرده که در نشست ماه مارس شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی از به چالش کشیدن تهران خودداری کند، آن هم در شرایطی که [به ادعای این نشریه] مشخص شد ایران برای بازه زمان کوتاهی مواد غنی شده به میزان 84 درصد تولید کرده است. علاوه بر این، ایران به شکل غیر مستقیم به برخی از وجوه مسدود شده‌اش در عراق دسترسی پیدا کرده آن هم در شرایطی که تهران مجوز نظارت اندک در عین حال ناکافی بر برنامه هسته‌ای‌اش را داده است.

کنگره مانعی جدی برای بایدن

به نوشته نویسنده این یادداشت، اگر بتوان ایران با توسل به اهرم های دیگر مهار کرد، در آن صورت ممکن است توافق خیلی زودتر از حد تصور محقق شود. دولت بایدن ممکن است بر این باور باشد که تنها با ادامه این مسیر قادر است از وقوع بدترین سناریو‌ها جلوگیری کند. حتی اگر ایران به گسترش ذخایر اورانیوم خود ادامه دهد، واشنگتن امیدوار است که ترکیبی از رزمایش‌های بزرگ با اسرائیل، توسل اسرائیل به نیروی نظامی علیه ایران، اظهارات مکرر ایالات متحده در باب این‌که واشنگتن اجازه نمی‌دهد ایران به سلاح دست یابد و هشدارهای اروپا درباب غنی سازی اورانیوم به میزان 90 درصد توسط تهران محرکی است برای اعمال دوباره تحریم‌های سازمان ملل، بتوانند تهران را متوقف کنند.

اما هزینه‌های سیاسی توافق جدید نیز افزایش یافته است. برجام هیچ‌گاه در کنگره آمریکا محبوبیت نداشت اما دولت بایدن در ابتدا مایل بود برای احیای این توافق گامی جدی بردارد. با این حال، شرایط تغییر کرده است. برای دولت او دشوار است که از کنگره بخواهد از توافق هسته‌ای حمایت کند. آن هم در شرایطی که همکاری نظامی تهران و مسکو و ناآرامی‌ها در ایران هنوز از یاد نرفته است. از آن‌جایی که انتخابات ریاست جمهوری 2024 ایالات متحده در پیش است، دولت بایدن احتمالا از به راه افتادن جنگ در کنگره بیزار است بالاخص برای توافقی که قطعا محدودیت های کم‌تری بر فعالیت هسته ای ایران در قیاس با توافق نخست تعریف خواهد کرد.اما در پلن سی این امید وجود دارد که چشم انداز دیپلماسی ممکن است در طول زمان به بلوغ برسد.

به نوشته فارن افرز،  شرایط داخلی ایران ممکن است به دلیل تحریم‌ها درگیر تشدید بحران اقتصادی شود. مقام‎‌های ایران طبیعتا برای تحقق نیازهای اساسی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مردم بیش از همیشه فعالیت می‌کنند. طبیعتا چنین شرایطی شاید ایران را متقاعد کند که به دنبال توافق باشد، هرچند در این میان پایان بالقوه جنگ در اوکراین می‌تواند مخالف‌خوانی‌ها در برابرتوسل به رویکرد دیپلماسی با ایران را کاهش دهد. پلن سی ممکن است به شکلی اشتباه اجرایی شود. ایران می‌تواند اورانیوم با درصد بالا را انباشت کند، شاید به این دلیل که باور دارد ایالات متحده به چنین تحریکی پاسخی نخواهد داد و یا به این دلیل که به واسطه حمله مخفیانه اسرائیل خشمگین شده است. این مقوله به نوبه خود می‌تواند چرخه‌ای را ایجاد کند که منجر به حمله نظامی ایالات متحده یا اسرائیل به سایت‌های هسته‌ای ایران شود.

زمان به نفع ایالات متحده نیست

اما موفقیت چنین طرحی طبیعتا چالش‌های خاص خود را دارد. زمان لزوما به نفع ایالات متحده نخواهد بود. در حالی که واشنگتن منتظر نشسته، ایران برنامه هسته‌ای خود را پیش می برد، روابط خود را با چین و روسیه تقویت کرده، از فشار تحریم‌های تضعیف شده استفاده می‌کند و با بخش دیگر جهان مراوده خواهد داشت. در گذشته ایران به دنبال محدود کردن فعالیت‌های هسته ای‌اش بود در حالی که می‌دانست ادامه فعالیت های هسته‌ای می تواند موجب شود تا فعالیت های دیپلماتیک از مدار خارج شود.

با این همه بعید است که چنین شرایطی به این زودی محقق شود. در نهایت ایران ممکن است به این نتیجه رسیده باشد که پیشرفت برنامه هسته‌‌ای‌اش نتیجه بخش بوده است. در ماه‌های آینده، ایران با گسترش ذخایر اورانیوم غنی شده، افزایش تولید سانترفیوژها و عایق‌سازی بهتر تاسیاست‌ش در برابر حملات نظامی به بهبود برنامه هسته‌ای اش کمک کرده است. تهران همچنین با استفاده از تعداد بیشتر سانترفیوژهای پیشرفته به دستیابی دانش ارزشمند ادامه خواهد داد. در مجموع این گام‌ها، محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران را برای جامعه بین الملل دشوارتر خواهد کرد. چرا که مواد هسته ای قابل حذف هستند اما دانش هسته‌ای هرگز. از منظر تئوری، ایران با پیشبرد برنامه هسته ای اش، اهرم‌های بیشتری برای بازی در مذاکرات آینده خواهد داشت.