رازهای یک توافق؛ تهران و واشنگتن به دنبال آتش‌بس سیاسی موقت؟

به گزارش اکوایران، به گفته مقامات سه بازیگر بین‌اللملی، دولت بایدن در حال مذاکره بی‌سروصدا با ایران جهت محدود‌سازی برنامه هسته‌ای تهران و آزادی زندانیان آمریکایی‌ست که بخشی از تلاش‌ها برای کاهش تنش و رویارویی نظامی با جمهوری اسلامی به شمار می‌رود.

آتش‌بس سیاسی

به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، هدف ایالات متحده دستیابی به یک توافق غیررسمی و نامکتوب است که برخی مقامات ایرانی آن را «آتش‌بس سیاسی» می‌نامند. هدف از آن جلوگیری از تشدید بیش‌تر در رابطه خصمانه دیرینه این دو کشور بوده که با افزایش ذخایر اورانیوم با خلوص بالا و نزدیک‌شدن تهران به گریز هسته‌ای و روابط دفاعی و تسلیحاتی با روسیه به سطح جدیدی از تنش رسیده است.

اولویت اضطراری و توافقی قریب‌الوقوع

طرح کلی مذاکرات توسط سه مقام ارشد اسرائیلی، یک مقام ایرانی و یک آمریکایی تأیید شد. مقامات آمریکایی در مورد تلاش‌ها برای آزادی زندانیان به غیر از اینکه آن را یک اولویت اضطراری نامیده‌اند، حرفی نزده‌اند.

گفت‌وگوهای غیرمستقیم که به ادعای نیویورک‌تایمز بخشی از آن در بهار امسال و در کشور عمان انجام شد، نشان‌دهنده از سرگیری دیپلماسی ایالات متحده و ایران است که قبلاً برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) شکست خورده بود. برجام فعالیت‌های ایران هسته‌ای ایران را در ازای لغو تحریم‌ها محدود می‌کرد. چند ماه پس از خروج دونالد ترامپ از توافق و اعمال از تحریم‌های جدید علیه ایران در سال ۲۰۱۸، این کشور به برنامه هسته‌ای خود سرعت بخشید.

به ادعای نیویورک‌تایمز، ایران بر اساس یک پیمان جدید که دو مقام اسرائیلی آن را قریب‌الوقوع نامیدند، موافقت می‌کند که اورانیوم را فراتر از سطح تولید فعلی خود با خلوص ۶۰ درصد غنی‌سازی نکند. این میزان به سطح گریز هسته‌ای نزدیک است اما کمتر از آن سطحی‌ است که واکنش تند آمریکایی‌ها را برانگیزد.

هم‌چنین این روزنامه مدعی شده که بر اساس این توافق، نیروهای نزدیک به ایران حملات به پیمانکاران آمریکایی در سوریه و عراق را متوقف کنند. هم‌چنین، ایران همکاری خود با بازرسان بین‌المللی هسته‌ای را گسترش می‌دهد و از فروش موشک‌های بالستیک به روسیه خودداری می‌کند.

افشای بندهای توافق موقت احتمالی تهران و واشنگتن

در مقابل، ایران انتظار دارد که ایالات متحده از تشدید تحریم‌های اقتصادی و توقیف نفتکش‌های خارجی این کشور اجتناب کرده و به دنبال قطعنامه‌های جدید در سازمان ملل یا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران به دلیل فعالیت‌های هسته‌ای‌اش نباشد.

توافقی محدود و رعایت خط‌قرمزهای طرفین

علی واعظ، مدیر گروه بحران بین‌المللی ایران گفت: «هدف هیچ‌کدام از اینها دستیابی به یک توافق اساسی نیست». او گفت که در عوض، «هدف این است که جلوی هر فعالیتی که از خط‌قرمزها عبور کرده یا هر یک از طرفین را در موقعیتی قرار دهد که وضعیت موجود را بی‌ثبات کند، گرفته شود». واعظ افزود: «هدف ثبات‌سازی، ایجاد زمان مناسب برای گفتگوها و مذاکرات هسته‌ای آتی است».

ایران هم‌چنین از ایالات متحده انتظار دارد که میلیاردها دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده آن را در ازای آزادی سه زندانی ایرانی‌آمریکایی، آزاد کند. مقامات ایالات متحده ارتباط بین آزادسازی پول‌های ایران و آزادی زندانیان یا مسئله هسته‌ای را تأیید نکرده‌اند.

طبق آن‌چه که می‌تواند نشانه‌ای از یک توافق احتمالی باشد، هفته گذشته، ایالات متحده معافیتی صادر کرد که به عراق اجازه داد ۲.۷۶ میلیارد دلار بدهی خود را به ایران بپردازد. به گفته وزارت امور خارجه، این پول صرفاً باید توسط فروشندگان ثالث مورد تأیید ایالات متحده برای نیازهای غذایی و دارویی شهروندان ایرانی استفاده شود.

قبلاً جمهوری‌خواهان از دولت اوباما به دلیل آزادکردن میلیاردها پول نقد مسدودشده ایران انتقاد کرده بودند.

همچنین مقامات ایرانی تلاش می‌کنند تا حدود ۷ میلیارد دلار پول نفت فروخته‌شده به کره جنوبی را در ازای آزادی زندانیان آمریکایی دریافت کنند. به گفته یک مقام ایرانی و چند منبع دیگر، این پول نیز برای مصارف بشردوستانه بوده و در یک بانک قطری نگهداری می‌شود. تمرکز جدید آمریکا بر برنامه هسته‌ای ایران از بابت نگرانی فزاینده دولت بایدن از گریز هسته‌ای احتمالی تهران است. 

دوری از یک بحران تازه

دِنیس راس که به چندین رئیس‌جمهور آمریکا جهت تدوین سیاست دولت در خاورمیانه کمک کرده بود، گفت: «ایالات متحده برای ایران روشن کرده که اگر غنی‌سازی ۹۰ درصدی را آغاز کند، بهای سنگینی خواهد پرداخت». همچنین راس گفت که دولت بایدن تمایلی به یک بحران جدید ندارد. او گفت: «آنها می‌خواهند اولویت و تمرکزشان روی اوکراین و روسیه باقی بماند. آخرین چیزی که آمریکایی‌ها می‌خواهند آغاز یک جنگ در خاورمیانه است که پایانش معلوم نخواهد بود».

روز چهارشنبه، متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در یک نشست خبری گفت: «شایعات درباره توافق هسته‌ای موقت یا غیرموقت نادرست و گمراه‌کننده هستند».او افزود: «اولویت شماره یک ما تضمین عدم گریز هسته‌ای ایران است. ما بر این باوریم که بهترین راه  آن دیپلماسی است، اما ما برای همه احتمالات و گزینه‌ها آماده‌ایم».

با این حال، اگر طبق چیزی که مقامات می‌گویند، نتیجه گفتگوها یک تفاهم غیررسمی بین ایران و آمریکا باشد، انکار «توافق هسته‌ای» توسط آمریکایی‌ها تنها بازی با الفاظ است. چنین تفاهمی می‌تواند دولت بایدن را از تصویب آن در کنگره که به شدت با ایران دشمن هستند را بی‌نیاز کند.

روز چهارشنبه، رهبر ایران گفت که اگر زیرساخت‌های هسته‌ای ایران دست‌نخورده بماند، می‌تواند توافق با غرب را تأیید کند. رهبری هم‌چنین گفت که کشور با بازرسان بین‌المللی هسته‌ای همکاری داشته باشد.

اسرائیل هشدار داده که اگر ایران به مرحله گریز هسته‌ای برسد، عواقب سختی در انتظارش خواهد بود. در ماه می، یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل گفت: «اگر ایران تا سطح ۹۰ درصد غنی‌سازی کند، اشتباه بزرگی انجام داده و بهای آن سنگین خواهد بود».

حتی اگر ایران از سانتریفیوژهای پرسرعت خود برای تصفیه اورانیوم تا سطح گریز هسته‌ای استفاده کند، باز هم استفاده عملیاتی از آن زمان خواهد برد. در ماه مارس، ژنرال مارک میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا به یک کمیته کنگره گفت که این روند ممکن است چند ماه طول بکشد.

یک مقام ارشد دفاعی اسرائیل گفت که اسرائیل تخمین می‌زند که ساخت بمب برای ایران حداقل یک و شاید بیش از دو سال طول بکشد و افزود که اظهارات ژنرال میلی نشان‌دهنده تلاش آمریکا برای رفع فوریت دستیابی به یک توافق هسته‌ای جدید با تهران است. این در حالی است که ایران تأکید می‌کند که برنامه هسته‌ایش برای مقاصد صلح‌آمیز است.

روابط دیپلماتیک دولت بایدن و ایران در پایان سال گذشته از سر گرفته شد. به ادعای  منابع آگاه نیویورک‌تایمز، رابرت مالی، فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران دو بار با امیر سعید ایروانی، سفیر ایران در سازمان ملل متحد دیدار داشته است. روز دوشنبه، وزارت امور خارجه ایران تأیید کرد که در اوایل ماه می و با میانجیگری عمانی‌ها، برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده امور خاورمیانه در دولت بایدن برای گفت‌وگوهای غیرمستقیم با هیئت ایرانی شامل علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای تهران به عمان سفر کرد.

در جریان مذاکرات احیای توافق ۲۰۱۵، ایران از ملاقات مستقیم با مقامات آمریکایی خودداری کرد.

در بیانیه‌ای به نیویورک‌تایمز، نمایندگی ایران در سازمان ملل از پرداختن به جزئیات این مذاکرات خودداری کرد، اما گفت که «ایجاد فضای جدید و عبور از وضعیت فعلی مهم است».

مذاکرات جدید باعث نگرانی برخی از مقامات اسرائیلی شده است. برخی از مقامات اسرائیلی نگرانند که مذاکرات و تفاهم جدید می‌تواند فشار اقتصادی غرب بر ایران را کاهش داده و حتی منجر به توافق هسته‌ای جامع‌تری شود که اسرائیل می‌ترسد بدون جلوگیری از برنامه هسته‌ای تهران، اقتصاد ایران را نجات دهد.

راس گفت که تنها در صورتی یک توافق ساده و بحران‌زدا می‌تواند مفید باشد که موقت و زمان‌مند باشد. او خاطرنشان کرد که ایران در حال ساخت تأسیسات زیرزمینی جدیدی است که احتمالاً می‌تواند در برابر بمب‌های سنگر‌شکن آمریکایی‌ها تاب بیاورد. راس اذعان کرد: «گذر زمان به نفع ایرانی‌هاست.»