سقوط رابطه مبادله تجاری ایران در یک دهه

به گزارش اکوایران، بر اساس آمار منتشرشده توسط مرکز آمار ایران از شاخص قیمت دلاری صادرات و واردات، بررسی‌ها نشان می‌دهد رابطه مبادله تجاری کشور که از نسبت شاخص قیمت دلاری صادرات به شاخص قیمت دلاری واردات بدست می‌آید؛ از سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۴۰۱ به شدت کاسته شده است.

به بیان دیگر طی 11 سال گذشته ارزش دلاری کالاهای داخلی که به بازارهای بین‌المللی صادر می‌شود، نسبت به کالاهای وارداتی رشد کمتری داشته است. افت رابطه مبادله از سال ۹۰ تا سال ۹۳ چشمگیر بوده ولی از سال ۹۴ تا انتهای سال قبل، این رابطه با شدت کمتری کاهش یافته است.

رابطه مبادله؛ اهمیت، چیستی و چرایی

بر اساس آمارها، رابطه مبادله به سه شیوه «خالص»،‌ «ناخالص» و «درآمدی» گزارش می‌شود که یکی از آنها بیشتر از دیگری مورد استناد قرار می‌گیرد. رابطه مبادله درآمدی از نسبت درآمد حاصل از صادرات به شاخص قیمت واردات یک کشور بدست می‌آید. این رابطه ظرفیت وارداتی یک کشور را نسبت به میزان صادرات آن نشان می‌دهد.

به عبارت دیگر، این شاخص نمایانگر تغییر در میزان واردات نسبت به درآمد صادراتی است. افزایش در رابطه مبادله درآمدی نشان می‌دهد به ازای افزایش در درآمد صادراتی، واردات به میزان بیشتری افزایش یافته است. یکی دیگر از انواع رابطه مبادله، رابطه مبادله ناخالص است که از نسبت حجم صادرات به حجم واردات بدست می‌آید. این رابطه نشان‌دهنده میزان صادرات کشور به ازای هر یک واحد واردات است.

ساده‌ترین و متداول‌ترین نوع رابطه مبادله که بیشتر از دو نوع دیگر به آن استناد می‌شود، رابطه مبادله خالص است. طبق تعریف، رابطه مبادله خالص نسبت شاخص قیمت کالاهای صادراتی به شاخص قیمت کالاهای وارداتی است. شاخص قیمت کالاها در حقیقت نشان‌دهنده میزان تغییر قیمت یک کالا نسبت به یک سال مشخص است که از تقسیم قیمت کالا در هر سال به قیمت همان کالا در سال مشخص که به آن سال پایه می‌گویند، به دست می‌آید.

رابطه مبادله خالص به تنهایی نمی‌تواند سود یا رفاه حاصل از تجارت را نشان دهد اما می‌تواند میزان افزایش ارزش کالاهای صادراتی را نسبت به وارداتی نمایان کند. به بیان دیگر وقتی رابطه مبادله خالص بهبود پیدا می‌کند، افزایش ارزش کالای صادراتی بیشتر از کالای وارداتی است، پس کشور می‌تواند به ازای یک واحد از صادرات درآمد بیشتری کسب و تعداد کالای بیشتری را وارد کند. 

تحریم، عامل ریزش قیمت کالای صادراتی

طبق داده‌های مرکز آمار ایران از شاخص قیمت دلاری صادرات و واردات که با سال پایه ۱۴۰۰ محاسبه شده است، می‌توان رابطه مبادله (خالص) را محاسبه کرد. رابطه مبادله از تقسیم شاخص قیمت دلاری صادرات بر شاخص قیمت دلاری واردات بدست می‌آید. طبق بررسی‌ رابطه مبادله کشور در ۱۱ سال گذشته می‌توان کاهش شدیدی را مشاهده کرد. به عبارتی از سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۴۰۱ قیمت دلاری هر واحد کالای صادراتی نسبت به وارداتی افت چشمگیری را رقم زده است.

بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده، طی ۱۱ سال گذشته رابطه مبادله به طور کلی کاهش داشته است و این کاهش به دو مقطع تقسیم می‌شود. یک مقطع قبل از سال ۱۳۹۳ است و مقطع دیگر بعد از این تاریخ است. رابطه مبادله کشور از سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۳۹۳ به شدت افت کرده است، به‌طوریکه از ۲۹۳ درصد در سال ۹۰ به ۱۳۶ درصد در سال ۹۳ رسیده است.

علت این افت شدید در رابطه مبادله تشدید تحریم‌های بین‌المللی بوده است. از طرفی پس از سال ۹۳ تا سال ۱۴۰۱ افت رابطه مبادله با سرعت کمتری اتفاق افتاده است. رابطه مبادله از ۱۲۶ درصد در سال ۹۴ به ۹۰ درصد در سال ۱۴۰۱ رسیده است. همچنین در سال ۱۳۹۵ به دلیل توافق برجام، تغییرات رابطه مبادله کاهش یافته و تقریبا روند ثابتی داشته است.