اهمیت مسیر تجاری شمال-جنوب برای ژئوپولتیک آسیا؛ تهران و مسکو در برابر تحریم‌ها واکسینه می‌شوند؟

به گزارش اکوایران، روسیه و ایران برای ایجاد یک کانال تجاری جدید، به عنوان ابزاری برای دور زدن محدودیت‌های موجود، با یکدیگر همکاری می‌کنند. پیش‌بینی می‌شود که مسیر پیشنهادی از حاشیه شرقی اروپا، یعنی اوکراین، تا اقیانوس هند، مسافتی در حدود 3000 کیلومتر را پوشش دهد. هر دو کشور در حال سرمایه گذاری قابل توجهی در ساخت زیرساخت‌های جاده‌ای، دریایی و راه آهن در مسیر تعیین شده هستند. هدف این طرح تسهیل ورود به بازار شرکت‌های روسی در مناطقی مانند ایران، هند، آسیا و خاورمیانه است. پیش‌بینی می‌شود شبکه‌های دریایی، رودخانه‌ای و ریلی گسترش یابند تا در نهایت مراکز ایرانی واقع در دریای خزر را به اقیانوس هند متصل کنند.

انگیزه‌ها و اهداف

به نوشته مدرن‌دیپلماسی، انگیزه‌ها و اهداف متعدد روسیه و ایران، که دارای اهمیت ژئوپلیتیکی قابل توجهی نیز هستند، در پس ایجاد این مسیر تجاری قرار دارند. در ابتدا، هر دو کشور با تحریم‌های شدیدی مواجه شدند که منجر به اثرات نامطلوب عمیقی بر اقتصاد آنها شد. این امر به ویژه با توجه به جنگ مداوم روسیه در اوکراین و اهداف هسته‌ای ایران مرتبط است.

مقامات ایرانی مکرراً در مورد معطوف کردن توجه خود به شرق صحبت می‌کنند، در حالی که دولت روسیه نیز این اقدام استراتژیک را برای ایجاد روابط نزدیکتر با همسایگان خود و منطقه آسیا در اولویت قرار داده است. دولت روسیه متعهد شده است که سرمایه‌گذاری قابل توجهی به مبلغ 1.6 میلیارد یورو برای توسعه مسیر راه‌آهن رشت-آستارا، با جدول زمانی تکمیل 48 ماهه اختصاص دهد. مسکو و تهران توافق کرده‌اند در ارائه منابع مالی برای طراحی، توسعه و تهیه کالاها و خدمات با یکدیگر همکاری کنند. کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب به‌عنوان یک پیوند حیاتی بین روسیه و کشورهای واقع در حوزه خزر، خلیج فارس، آسیای مرکزی، جنوبی و جنوب شرقی عمل می‌کند. بخش غربی کریدور که شامل روسیه، ایران و آذربایجان است دارای انقطاع جغرافیایی 162 کیلومتری بین شهرهای رشت و آستارا در آذربایجان است.

دلایل متعددی وجود دارد که چرا روسیه و ایران در حال ایجاد یک مسیر تجاری بین قاره‌ای هستند که لبه شرقی اروپا را به اقیانوس هند متصل می‌کند. اولا، هر دو کشور می خواهند از تحریم‌های غرب سرپیچی کنند و زنجیره‌های تامین ضد تحریم ایجاد کنند. هر دو کشور تحت فشار شدید تحریم‌های اعمال شده توسط ایالات متحده و متحدانش قرار دارند. با ایجاد مسیر تجاری که خارج از دسترس مداخلات خارجی است، هر دو کشور می‌توانند حاکمیت اقتصادی و سیاسی خود را حفظ کنند. ثانیاً، هر دو کشور خواهان تنوع بخشیدن به بازارها و افزایش تجارت خود با کشورهای آسیایی مانند چین، هند و خاورمیانه هستند. مسیر تجاری جدید به آنها امکان می‌دهد هزاران کیلومتر از مسیرهای موجود کم کنند و هزینه و زمان حمل و نقل را کاهش دهند. همچنین فرصت‌های جدیدی را برای آنها فراهم می‌کند تا منابع انرژی، محصولات کشاورزی و کالاهای تولیدی خود را به کشورهای آسیایی صادر کنند و فناوری، کالاهای مصرفی و سرمایه گذاری را از آنها وارد کنند. در نهایت، هر دو کشور می خواهند مشارکت استراتژیک و نفوذ منطقه‌ای خود را تقویت کنند. آنها جهان‌بینی مشابهی دارند که با ایالات متحده و نظم بین المللی لیبرال مخالف است. آنها همچنین در مورد منافع مشترکی مانند حمایت از رژیم اسد در سوریه، مقابله با تروریسم و افراط گرایی و ایجاد ثبات در افغانستان همکاری کرده‌اند.

امنیت در برابر نظارت غرب

روسیه و ایران دریافته اند که کریدور زمینی در مقایسه با مسیرهای دریایی چالش‌های بیشتری را برای نظارت غرب ایجاد می‌کند. در نتیجه، این کریدور به هر دو کشور ابزاری برای ترانزیت تسلیحات و کالا بین یکدیگر و به بازارهای دیگر ارائه می دهد و در عین حال تأثیر تحریم‌ها را به حداقل می‌رساند. علاوه بر این، دولت‌های روسیه، ایران و چین نظم مستقر غربی را به چالش می‌کشند و فعالانه اصلاح قوانین و هنجارهای موجود را دنبال می‌کنند.

ایران از نظر استراتژیک خود را بین روسیه و چین قرار می‌دهد تا فشارهای غرب را کاهش دهد و تلاش می‌کند تا آن‌ها را به یک توافق هسته‌ای جدید وادار کند. ایران می‌خواهد که این مسیر تجاری از روابط تجاری و کریدورهای آن، در برابر نفوذ و مداخله غرب محافظت کند و در عین حال زیرساخت‌های اقتصادی ایجاد کند که ارتباط بین اقتصادهای آسیا و آسیای مرکزی را تسهیل کند و روسیه و چین نقش‌های مرکزی را بر عهده بگیرند. ایران به دلیل نزدیکی جغرافیایی و پیوندهای ذاتی با چندین اقتصاد، نقش مهمی در ایجاد شبکه‌ها و پیوندهای تجاری جدید ایفا می‌کند. همچنین، انتظار می‌رود همکاری نظامی ایران و روسیه، از طریق این کانال تجاری تشدید شود، زیرا قدرت‌های غربی ابزار مؤثری برای جلوگیری از آن ندارند. در نتیجه، انتظار می‌رود مسکو و پکن به‌طور قابل‌توجهی به‌عنوان یکی از اجزای اصلی استراتژی گسترده ژئوپلیتیکی خود، به ایران وابسته باشند.

از منظر ژئوپلیتیک، این مسیر با ایجاد یک کریدور مستقل از مناطق غربی، عملاً آسیای شرقی و آسیای مرکزی را به هم متصل می‌کند، به رسیدن به هدف این کشورها کمک می‌کند. مثلث روسیه، ایران و چین، علیرغم ماهیت پیچیده‌اش، خطر قابل توجهی برای منافع غرب در خاورمیانه، آسیا و آسیای مرکزی دارد و از این رو آن را به محوری خطرناک برای غرب تبدیل می‌کند. چنین تحولاتی نظم موجود غربی و چارچوب‌های مستقر آن را به چالش می‌کشد. علاوه بر این، ایجاد این کریدور به تقویت روابط دوجانبه بین روسیه و ایران کمک خواهد کرد، در حالی که هر دو کشور به دلایل بسیاری، به ویژه در حوزه چالش‌های انزوای بین المللی، خود را به یکدیگر وابسته می‌بینند. بر اساس مسیر کنونی تعاملات دیپلماتیک، این احتمال وجود دارد که تلاش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی با هدف پرداختن به مسائل ایران، به دلیل حمایت روسیه از تهران در عرصه‌های جهانی با موانع مهمی مواجه شود. علاوه بر این، روسیه ایران را جزء لاینفک چشم انداز ژئوپلیتیک خود می‌داند. در نتیجه، انتظار می‌رود هرگونه اقدام زیان‌بار علیه تهران پیامدهای نامطلوبی برای جاه طلبی‌های ژئوپلیتیکی روسیه داشته باشد.

چالش‌های بی‌شمار

این مسیر تجاری از میان برخی از مناطق ناآرام و مستعد درگیری در جهان مانند قفقاز، آسیای مرکزی و خاورمیانه می‌گذرد. برخی از چالش‌های بالقوه‌ای که روسیه و ایران ممکن است در ساخت این مسیر تجاری بین قاره‌ای با آن مواجه شوند شامل درگیری بر سر سرزمین، مذهب و قومیت و نیز حضور گروه‌های مسلح، تروریست‌ها و جدایی طلبان در این مناطق است. این مسیر تجاری همچنین می تواند به هدف خرابکاری یا حمله بازیگران متخاصم که با منافع روسیه و ایران مخالف هستند تبدیل شود. علاوه بر این، این مسیر تجاری با دیگر کریدورهای ایجاد شده یا در حال توسعه که اروپا و آسیا را به هم پیوند می‌دهند، رقابت می‌کند، مانند طرح کمربند و جاده چین، کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال به جنوب هند و مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر مورد حمایت ترکیه و آذربایجان. این کریدورها گزینه‌های جایگزین یا مکملی را برای تجارت و ترانزیت ارائه می‌دهند که می‌تواند جذابیت یا دوام مسیر روسیه-ایران را تضعیف کند.

این مسیر تجاری همچنین می‌تواند تنش‌ها و بی اعتمادی بین روسیه و اروپا را افزایش دهد، به ویژه در زمینه بحران جاری در اوکراین و تهاجم اخیر روسیه. این مسیر تجاری را می‌توان به‌عنوان چالش یا تهدیدی برای منافع و ارزش‌های اروپا و همچنین برای اتحاد آن با ایالات متحده و ناتو در نظر گرفت. اروپا می‌تواند تحریم‌های بیشتری را علیه روسیه و ایران اعمال کند یا حتی برای مختل کردن یا مسدود کردن مسیر تجاری اقدام نظامی انجام دهد. این می‌تواند منجر به تشدید تنش و درگیری در منطقه شود. همچنین، این مسیر تجاری می‌تواند رقابت بین روسیه و اروپا برای نفوذ و بازارهای اوراسیا را تشدید کند.

در پایان، این مسیر تجاری نشانه یک پیشرفت قابل توجه است، زیرا به عنوان ابزاری مهم برای روسیه و ایران برای دور زدن تحریم‌های غرب و احیای اقتصاد آنها عمل می‌کند. علاوه بر این، به عنوان بستری برای هر دو کشور برای افزایش همکاری دفاعی و اقتصادی و تقویت روابط راهبردی موجود عمل خواهد کرد.