قدرت‌نمایی شگفت‌آور پکن در حیاط خلوت واشنگتن؛ خلیج فارس، چین را به چه قیمتی می‌فروشد؟

به گزارش اکوایران، در حالی که کشورهای نفت‌خیز خلیج فارس به دنبال تنوع بخشیدن به شراکت‌های نظامی خود هستند، خود را در دام تشدید رقابت برای تسلط جهانی، بین ایالات متحده و چین می‌بینند. 

رزمایش مشترک در حیاط خلوت آمریکا

وزارت دفاع چین اواخر ماه گذشته اعلام کرد که یکی از نزدیک‌ترین متحدان آمریکا در منطقه، امارات متحده عربی قصد دارد اولین رزمایش نظامی خود را با چین در ماه جاری برگزار کند.

این کشور شریک نظامی ایالات متحده است که شش بار در کنار نیروهای آمریکایی جنگیده است و دریافت کننده برخی از پیشرفته‌ترین تسلیحاتی بوده است که واشنگتن در خاورمیانه فروخته است. به گفته این وزارتخانه، این رزمایش که مانور مشترک نیروی هوایی چین و امارات متحده عربی است، سپر فالکون-2023 نام دارد و در ماه اوت در منطقه سین کیانگ، در شمال غربی چین برگزار خواهد شد.

فاصله‌گیری از نظم جهانی قطبی‌شده‌

به نوشته سی‌ان‌ان، این مانور جدیدترین مورد از رشته فعالیت‌های چین در خاورمیانه است، که به طور سنتی به عنوان حیاط خلوت ایالات متحده دیده می‌شد. این در حالی اتفاق می‌افتد که کشورهای حاشیه خلیج فارس به دنبال فاصله گرفتن از چیزی هستند که به‌عنوان نظم جهانی قطبی‌شده‌ی پس از تهاجم روسیه به اوکراین می‌بینند، و همچنین با کاهش علاقه آمریکا به منطقه‌شان در نتیجه تلاش‌های تشدید شده برای مهار خیزش چین.

یک مقام امارات متحده عربی روز دوشنبه به سی‌ان‌ان گفت: «چنین تمرین‌های مشترکی بخشی از تلاش‌های جاری امارات برای تقویت همکاری‌های بین‌المللی در زمینه‌های مختلف است» و «برای حمایت از تلاش‌ها برای تقویت صلح و ثبات بین‌المللی طراحی شده‌اند». این مقام افزود: امارات مانورهای آموزشی مشترک و چند جانبه «با شرکای بین المللی مختلف در سراسر جهان از جمله با کشورهای خاورمیانه، اروپا، آفریقا و آسیا» برگزار می‌کند.

حسن الحسن، پژوهشگر سیاست خاورمیانه در مؤسسه بین المللی مطالعات استراتژیک (IISS) به سی‌ان‌ان گفت: «روابط با چین به یک دستگاه سیگنال‌دهی مفید به ایالات متحده تبدیل شده است، تا به آمریکا بگویند که مشارکت دفاعی و امنیتی‌شان ممکن است انتظارات آنها را برآورده نکند». اما او گفت که روابط خلیج فارس-چین-آمریکا یک «پویایی مثلثی» دارد و با اشاره به احتمال ناراحت کردن واشنگتن گفت که بعید است کشورهای خلیج فارس نسبت به «عواقب ثانویه» گسترش روابطشان با چین بی‌اطلاع باشند.

هزینه‌های چرخش آسیایی اوباما

کارشناسان می گویند که چین برای اولین بار، در طول استراتژی «چرخش به آسیا»ی باراک اوباما، رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده، که به دنبال تمرکز تلاش‌های نظامی و دیپلماتیک آمریکا به سوی شرق بود، فرصتی در خاورمیانه دید. کشورهای منطقه این چرخش را به قیمت تعهد ایالات متحده به امنیت خودشان می‌دیدند.

برای عربستان سعودی و امارات متحده عربی، این ترس‌ها زمانی تحقق یافت که هر کدام به ترتیب در سال‌های 2019 و 2022 با بزرگترین حمله سال‌های اخیر در خاک خود مواجه شدند. هر دو حمله با واکنش ضعیف واشنگتن مواجه شدند. امارات متحده عربی آن را «11 سپتامبر» خود نامید.

محمد بهارون، مدیر کل مرکز تحقیقات سیاست عمومی دبی، گفت خلاء امنیتی ادراک شده‌ای که توسط ایالات متحده ایجاد شد «دریچه‌ای ایجاد کرد که قبلا وجود نداشت.» وی افزود حضور رو به رشد چین در خاورمیانه، «پاسخی مستقیم به اهمیت روزافزون منطقه و فقدان راه حل‌های مناسب» برای نگرانی‌های امنیتی خلیج فارس است. او گفت که استراتژی ایالات متحده برای منزوی کردن ایران در طول 30 سال هیچ دستاوردی نداشته است.

جان کالابرز، یکی از اعضای ارشد موسسه خاورمیانه به سی‌ان‌ان گفت که کشورهای خلیج فارس به تنهایی قادر به پر کردن خلاء نبودند، بنابراین خودمختارتر شدند و شروع به تکیه بر چین کردند. کالابرز گفت: «تصور در میان این کشورها این است که ایالات متحده یا قادر نبوده یا نمی‌خواهد... به تعهدات اعلام شده خود برای ایفای نقش ضامن امنیت عمل کند».

این در حالی است که واشنگتن عقب نشینی از خاورمیانه را رد کرده است و بر تعهد خود برای کمک به حفاظت از متحدانش تاکید کرده است.

عربستان سعودی ممکن است این تعهد را در حال حاضر به آزمون گذاشته باشد. بنا بر گزارش‌ها، ریاض اکنون از دولت بایدن می‌خواهد در ازای به رسمیت شناختن اسرائیل، ضمانت‌های امنیتی را در قالب یک توافق رسمی گسترش دهد. بر اساس گزارش وال‌استریت ژورنال، ایالات متحده از عربستان سعودی می‌خواهد که در ازای آن از نظر اقتصادی و نظامی از پکن فاصله بگیرد.

الحسن گفت که عربستان سعودی به دلیل ترس از کنار گذاشتن آن با روی کار آمدن دولت جدید، احتمال تغییر دولت ایالات متحده در سال آینده را پیش از «هر گونه معامله بزرگ» با واشنگتن، در نظر خواهد داشت.

بازیگر تسلیحاتی جهانی

آرزوی چین برای تبدیل شدن به یک بازیگر نظامی جهانی بر کسی پوشیده نیست. رئیس جمهور شی جین پینگ گفته است که ساختن یک ارتش قوی جزء کلیدی دوره جدید «جوان سازی» کشور است. ایالات متحده به دقت این روند را زیر نظر دارد. یک مقام آمریکایی سال گذشته از چین به عنوان «تنها کشوری که از نظر ژئوپلیتیکی پتانسیل قدرت لازم را دارد تا چالشی مهم برای ایالات متحده باشد» نام برد.

اما تحلیلگران می‌گویند که زمان می برد تا پکن هم فناوری و هم نفوذ نظامی آمریکا را به چالش بکشد، به ویژه در خاورمیانه که به طور سنتی نقش نظامی کوچکی در آن ایفا کرده است.

یون سان، مدیر برنامه چین در اندیشکده مرکز استیمسون مستقر در واشنگتن، به سی‌ان‌ان گفت: «چین یک جایگزین و یک گزینه (برای کشورهای خلیج فارس) ارائه می‌دهد. چین علاقه مند به به چالش کشیدن و تضعیف نفوذ سنتی آمریکا در منطقه است، اما نه ظرفیت و نه تمایل لازم برای جایگزینی آمریکا در منطقه را ندارد.»

ایالات متحده و اروپا همچنان بزرگترین تامین‌کنندگان تسلیحات خاورمیانه هستند. چهار کشور از 10 واردکننده اصلی تسلیحات آمریکا، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس هستند: عربستان سعودی، قطر، کویت و امارات.

اما عربستان و امارات از چین نیز خرید کرده‌اند. سال گذشته، چین و عربستان سعودی توافق کردند که پهپادهای بدون سرنشین را به صورت داخلی در این کشور تولید کنند. امارات نیز جت‌های آموزشی پیشرفته از چین خریداری کرده است.

به گفته الحسن، برخی از این خریدها ناشی از محدودیت‌های ایالات متحده برای فروش تسلیحات به کشورهای حاشیه خلیج فارس تحت دولت بایدن بوده است. الحسن گفت: «نکته این است که کشورهای حاشیه خلیج فارس علاقه مند به متنوع کردن و بومی سازی تدارکات دفاعی خود هستند، حتی اگر «یک ترجیح پایه برای تجهیزات ایالات متحده» وجود داشته باشد.

هزینه روابط با چین

با افزایش تعامل کشورهای خلیج فارس با چین، باید دید که آنها چقدر مایل به تحریک واشنگتن هستند و روابط نوپای خود با پکن را به چه قیمتی می‌فروشند و رها می‌کنند. تحلیلگران می‌گویند که این رابطه برای کشورهای خلیج فارس کارکرد دوگانه دارد. این به آنها اجازه می‌دهد تا از نظر اقتصادی، دیپلماتیک و نظامی سود ببرند، در حالی که در برابر ایالات متحده، که نگران نفوذ فزاینده چین در منطقه است، اهرم فشار ایجاد می‌کنند.

اما همه با این موافق نیستند که روابط با چین قابل مذاکره است. بهارون گفت: «این ماه عسل نیست» و افزود که بین کشورهای خلیج فارس و چین نه «ازدواج و نه طلاقی» وجود خواهد داشت. «با این حال، مشارکت با چین در حال رشد و گسترش است... و موضوعات اقتصادی همچنان مسلط هستند.» او گفت که عربستان سعودی و امارات متعهد به «قطبیت ایدئولوژیک» روابط آمریکا و چین نیستند و اضافه کرد که پیوستن به یک پیمان علیه چین، روسیه یا ایران به نفع آنها نیست.

سان از مرکز استیمسون گفت که چین و کشورهای خلیج فارس «اهداف و دستورکارهای مشترکی فراتر از ایالات متحده دارند.» او گفت: «حتی بدون ایالات متحده، چین یک خریدار کلیدی نفت خلیج فارس و یک شریک اقتصادی مهم آن باقی خواهد ماند. تمایل کشورهای حاشیه خلیج فارس برای ساختن یک اهرم فشار از چین علیه آمریکا، تنها یک عامل در میان بسیاری از ملاحظات است.»