پشت‌پرده زمان‌بندی توافق ایران و آمریکا

به گزارش اکوایران، اوایل ماه جاری و پس از دو سال مذاکره در پشت درب‌های بسته، ایالات متحده و ایران بر سر قرارداد مبادله زندانیان به توافق رسیدند که در پی آن، تهران بر سر تبادل پنج شهروند ایرانی-آمریکایی در ازای آزادی چند ایرانی زندانی در ایالات متحده و همچنین بر سر دسترسی تهران به میلیاردها دلار وجوه مسدودشده آن در کره جنوبی به توافق رسیدند. اما از آنجایی که برخی از این زندانیان سال‌هاست که در زندان ایران به سر می‌برند، ابهاماتی درباره بازه زمانی آن شکل گرفته که چرا این توافق حالا اتفاق افتاده است؟

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا گفته که این توافق با هیچ جنبه دیگری از سیاست واشنگتن در قبال ایران پیوندی نداشته و تمرکز آن تنها بر آزادی شهروندان و ساکنان آمریکایی است که در تهران بازداشت شده‌اند. اما وزارت امور خارجه ایران گفته است که بخش جدایی‌ناپذیر اجرای این توافق اکنون دسترسی به ۶ میلیارد دلار از وجوه مسدود شده این کشور در کره جنوبی است.

مماشات‌گری دولت بایدن

به گزارش خبرگزاری الجزیره، برخی‌ها از آمریکا به دلیل موافقت با این توافق انتقاد کرده‌اند. تام کاتن، سناتور جمهوری‌خواه ایالات متحده در بیانیه‌ای در اوایل ماه آگوست، جو بایدن را به مماشات‌گری در قبال ایران متهم کرده است. اقتصاد ایران در حال حاضر وضعیت خوبی ندارد. بر اساس گزارش بانک جهانی، این کشور با چالش‌های شدید تغییرات آب‌وهوایی از جمله خشکسالی شدید مواجه است که می‌تواند تولیدات کشاورزیش را محدود کند. همچنین جنگ در اوکراین باعث شده که هزینه واردات ایران را افزایش یافته و بر منابع مالی دولت فشار وارد کند.

رکسان فرمانفرمائیان، مدرس سیاست بین‌الملل دانشگاه کمبریج به الجزیره گفت: «با وجود چنین شرایطی، ایران دسترسی به وجوه مسدودشده در کره جنوبی را نیازی حیاتی می‌داند که از طریق آن بتواند اقتصاد خود را اصلاح کند. این‌گونه نیست که آمریکا از پول‌های خودش به ایران بدهد، این پول‌ها مال ایران است. همچنین در توافق تبادل زندانیان، ایران تنها کسی نیست که به خواسته‌هایش خواهد رسید. زمانی که ایالات متحده از توافق هسته‌ای ۲۰۱۸ برجام خارج شد و ایران را تحت تحریم‌های سختی قرار داد و تمام سرمایه‌هایش را در زمانی که تهران به تعهدات خود پایبند بود، مسدود کرد، به دنبال باج‌خواهی از ایران بود».

به گفته یک استاد دانشگاه آکسفورد، با وجود نگرانی‌های واشنگتن از روابط تهران و مسکو، توافق ایران و آمریکا با هدف کاهش تنش و جلوگیری از جنگ دیگری در منطقه به دست آمده است. غرب برای تأمین مهمات مورد نیاز اوکراین به شدت تلاش می‌کند، در حالی که روسیه از متحدین خود مانند کره شمالی تجهیزات و مهمات دریافت می‌کند. او به الجزیره گفت: «ایالات متحده آگاه است که تهران با روسیه و حکومتش روابط حسنه‌ای دارد و همچنین در تلاش است تا با همسایگانش در خاورمیانه به صلح برسد».

از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین، مسکو و تهران به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند؛ اما به رغم نزدیکی این دو کشور، تهران، اتهامات آمریکا مبنی بر ارسال پهپاد به مسکو را کاملاً رد کرده است.

مخالفان توافق

تهران گفته است که قرارداد تبادل زندانیان پس از ورود دارایی‌های مسدودشده به حساب بانکی در قطر، اجرا خواهد شد. اما مخالفانی در ایالات متحده نسبت به این معامله از جمله خانواده شهاب دلیلی (ایرانی ساکن مقیم آمریکا که در ایران زندانیست) وجود دارند. دلیلی در لیست تبادل زندانیان وجود ندارد. داریان دلیلی، پسر شهاب دلیلی به الجزیره گفت: «پدر من که ساکن مقیم آمریکاست، هفت سال است که در زندان ایران به سر می‌برد. من تاکنون هیچ توضیحی برای اینکه چرا او در توافق تبادل زندانیان آزاد نشده است، دریافت نکرده‌ام. دولت آمریکا باید مسئولانه عمل کند».

شهاب دلیلی که اکنون ۶۰ساله است، در فروردین ۱۳۹۵ و در حالی که برای تشییع‌جنازه پدرش به تهران سفر کرده بود، بازداشت شد. به گفته داریان دلیلی، پدرش به اتهام جاسوسی دستگیر و زندانی شده است.

بلینکن در پاسخ به سؤال روزنامه‌نگاران که چرا شهاب دلیلی از توافق مبادله زندانیان کنار گذاشته شد، گفت که نمی‌تواند جزئیات پرونده افراد را فاش کند، اما گفت که ایالات متحده به طور مداوم در حال بررسی پرونده‌های این‌چنینی است. محمد مرندی، استاد دانشگاه تهران، به الجزیره گفت: «آمریکا و متحدانش همیشه ادعا می‌کنند هر کسی که در ایران بازداشت می‌شود، بی‌گناه است؛ اما سخت است که تصور کنیم آمریکا نیز تا این حد بی‌گناه باشد. حتی ایالات متحده هم اعتراف می‌کند که ایرانی‌های بازداشتی در آمریکا هرگز به آن کشور آسیبی نرسانده‌اند».

تأثیر توافق بر روابط ایران و آمریکا

در همین حال، بلینکن افزود که با وجود این توافق، رویکرد کلی ایالات متحده در قبال ایران تغییر نمی‌کند. او افزود: «ما همچنان به دنبال استراتژی بازدارندگی، فشار و دیپلماسی هستیم و باید تضمینی ایجاد کنیم که ایران هرگز به مرحله گریز هسته‌ای نرسد». بلینکن در ۱۵ آگوست به خبرنگاران گفت: «ما به صراحت گفته‌ایم که ایران باید سیاست تنش‌زدایی را دنبال کرده تا در آینده، فضا برای دیپلماسی فراهم شود».

رکسان فرمانفرمائیان معتقد است که در این توافق، آمریکا به دنبال آزادی شهروندانش و ایران به دنبال پول‌های بلوکه‌شده‌اش است. او گفت: «این توافق تأثیری بر سایر جنبه‌های روابط ایران و آمریکا نمی‌گذارد و ارتباطی با توافق هسته‌ای که مسائل اقتصادی و غنی‌سازی با آن مرتبط است، ندارد».

آمریکا در سال ۲۰۱۸ به طور یک‌جانبه از توافق هسته‌ای با ایران خارج شد و ایران را تحریم کرد. اما فرمانفرمائیان این واقعیت که اکنون آمریکا و ایران در حال گفت‌وگو و مذاکره از طریق این توافق هستند، امری مهم است. او اذعان کرد: «بنابراین، برخلاف مذاکرات مجدد برجام که به نمایندگان اروپایی برای انجام مذاکرات نیاز داشت، این مذاکرات بسیار مستقیم‌تر به نظر می‌رسد. بدیهی است که کشورهایی مانند قطر و عمان در این توافق دست داشتند، اما گویا مذاکرات نزدیک‌تری در راه است».

با این حال، این موضوع که ایران و آمریکا بتوانند در پشت توافق مبادله زندانیان، روابط عادی داشته باشند، غیرقابل‌تصور است. به نظر نمی‌رسد که توافق تبادل زندانی‌ها تغییر چشمگیری در روابط آینده با ایالات متحده ایجاد کند.