آرامش پیش از طوفان؛ تنش ایران و عربستان پایانی ندارد؟

به گزارش اکوایران، در میانه چالش‌های پیش بینی شده برای چشم‌انداز 2030، پلن بن سلمان برای داشتن اقتصاد بدون نفت شاید به میزان افزایش نفوذ ایران در منطقه با اهمیت باشد. از همین رو گروهی از ناظران فارغ از فرایند تنش زدایی میان میان ریاض و تهران مدعی اند که ولیعهد عربستان از حالا باید قدرت بازدارندگی اش را در برابر توان و قدرت ایران افزایش دهد.

موسسه مطالعات خاورمیانه در گزارشی به این متغیرها و چشم انداز روابط دو بازیگر پرداخته است. اقتصادنیوز این گزارش را در سه بخش ترجمه کرد که بخش نخست آن در ادامه آمده است.

خاری در چشم ریاض

ریاض برای اجرایی شدن اصل بازدارندگی سه گزینه دارد: نخست، اهرم دیپلماتیک، دوم داشتن حمایت های بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای و در نهایت افزایش تاثیرگذاری قابلیت های نظامی. گزینه دیپلماتیک، اگرچه ناقص است، اما احتمالا بهترین گزینه عربستان برای حفظ آرامش است. اما برای حفظ صلح در درازمدت، توسعه توانایی‌های نظامی شاید تنها راه حل باشد، بالاخص آن که این کشور به خوبی می داند که نمی تواند بر حمایت های خارجی تکیه کند.

پادشاهی تا پیش از جنگ یمن به لحاظ امنیتی در محیطی نسبتا ارام درگیر فعل و انفعال ها بود. با این همه گروهی از تحلیلگران مدعی اند که در همان بازه زمانی نیز دو قدرت منطقه ای در باب برخی از موضوعات درگیر تنش هایی بودند؛ تنش‌هایی که می توانست بستر را برای ظهور گروه های افراطی هموار کند. اما رقابت تهران و ریاض هیچگاه منجر به رویارویی نظامی نشد. امنیت عربستان زمانی متزلزل شد که انصاراالله یمن در سپتامبر 2014 دولت مرکزی در صنعا را سرنگون کرده و بخش وسیعی از یمن را در اختیار گرفتند. از همان بازه زمانی یمن خاری در چشم عربستان بود.

کمپ دیوید تکرار می شود؟

از همان بازه زمانی عربستان به واسطه نزدیکی ایران به گروه های شبه نظامی در یمن، لبنان و عراق درگیر هراس شد. محمد بن سلمان برای تسلط بر اوضاع در ابتدا ائتلافی عربی علیه انصار الله تعریف کرد.با این همه ریاض انصار الله را دست کم گرفت از همین رو نتوانست حریفش را که همچنان کنترل بخش عمده ای از ارتفاعات شمالی یمن و همچنین شهر صنعا را در دست دارد، شکست دهد. بن‌بست نظامی حاکم میان انصار الله و نیروهای یمنی تحت حمایت عربستان سعودی زمینه ساز آتش بسی موقت شد. هرچند انصارالله همچنان سلاح‌های سنگین در اختیار دارد و این بدان معناست که آنها همچنان تهدید امنیتی برای عربستان محسوب می شوند.

از آنجایی که ایران از حامیان اصلی انصارالله محسوب می شود، گروهی از تحلیلگران درگیر این سوال هستند: آیا ریاض قادر است زمینه را برای تحقق توافقی چون کمپ دیوید با ایران هموار کند؟ گروهی مدعی اند که این سناریو محتمل است. اما گروهی دیگر با اشاره به توانایی بالای نظامی ایران بر این باورند که تهران به واسطه برخورداری از قدرت سخت برتر، هراسی از حمله یا ماجراجویی احتمالی پادشاهی ندارد، اما پادشاهی از اجرایی شدن چنین سناریویی در هراس است. به ادعای آنها برخلاف مصر و اسرائیل که در آن بازه زمانی از یکدیگر می ترسیدند، تهران هراسی از فعل و انفعال های ریاض ندارد.

عدم درک یک‌سان تهران و ریاض از تهدیدهای امنیتی

ایران نیاز به امتیازهای امنیتی عربستان ندارد. آنچه برای تهران با اهمیت است مانور نظامی آمریکا و اسرائیل در منطقه است. از همین رو تهران در صدد است تا به هر شکلی به حضور نظامی واشنگتن در خاورمیانه پایان داده یا آن را کم رنگ تر کند.در این میان درک متفاوت طرفین از تهدیدهای ادعایی در غیاب تقارن و سطحی از آسیب پذیری متقابل، می تواند به مانعی در برابر پیشرفت معنادار رایزنی های تهران و ریاض تبدیل شود.تا همین اواخر، ریاض برای پرداختن به نگرانی های امنیتی اش با تهران مذاکره رسمی نداشت. فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان فوریه 2020 در پاسخ به سوال در باب گفتگو با ایران به سان اسلافش مدعی شد که هرگونه گفتگو با تهران بی نتیجه است.

اما دو متغیر، افزایش تنش ها در یمن و همزمانی اش با خروج ناگهانی نظامیان امریکایی از افغانستان و عراق موجب شد تا پادشاهی از سیاستی متفاوت پیروی کند. آوریل 2021، مقام های سعودی مذاکره با همتایان ایرانی شان را حول محور انصار الله کلید زدند.ماحصل پنج دور گفتگو در کشورهای همسایه زمینه ساز تنش زدایی در پکن شد. آنگونه که موسسه مطالعات خاورمیانه مدعی است،خواسته اصلی عربستان از نزدیک شدن به ایران، توقف حملات بیشتر انصار الله علیه پادشاهی است. ایران نیز به نوبه خود خواهان تعامل اقتصادی بیشتر با ریاض و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس است تا بدین طریق بتواند آثار مخرب تحریم ها را کاهش دهد.

تنش ایران و عربستان پایانی ندارد؟

با این همه گروهی از تحلیلگران مدعی اند که فرایند تنش زدایی میان ایران و عربستان و همچنین استقبال ریاض از پیوستن سوریه به اتحادیه عرب، به هراس پادشاهی از قدرت ایران پایان نداد. به بیانی بهتر، عربستان بیش از همه در صدد است تا با توسل به اهرم های دیپلماتیک فضا را برای کاهش تنش هموار کند. برخی از ناظران مدعی اند که موفقیت عربستان در عرصه بازدارندگی را نمی توان در چارچوب عدم حمله نظامی ایران تبیین کرد. به ادعای این گروه ریاض با پیروی از چنین استراتژی توانسته میزان بازدارندگی اندکی را در برابر رقیب تعریف کند.به ادعای این گروه، دلایلی وجود دارد که امید به ماندگاری آرامش بین عربستان و ایران را کاهش می دهد.

از یک طرف بعید است که ایران حمایتش از انصار الله یمن را متوقف کند، به ادعای گروهی از تحلیلگران عدم حمایت از انصار‌الله  باعث می‌شود ایران جایگاه راهبردی اش در تنگه باب المندب، گلوگاه دریایی جهانی که دسترسی به دریای سرخ را تسهیل می‌کند، از دست بدهد.از طرفی دیگر دور از ذهن خواهد بود که ایران توقیف نفتکش های تجاری در آب های خلیج فارس را کنار بگذارد، تهران چنین فعلی را پاسخی به مصادره گاه به گاه محموله های نفتی اش توسط ایالات متحده می داند.در نهایت اختلاف بین عربستان سعودی و کویت از یک سو، و ایران از سوی دیگر، بر سر میدان گاز طبیعی دورسا، پتانسیل تشدید تنش ها را دارد.مقام های کویت تاکید دارند که هم صدا با عربستان مالک این ثروت طبیعی خلیج فارس هستند در حالی که ایران می گوید در این منطقه سهم دارد.