نبرد دریاییِ بدون کشتی؛ چگونه «ناوگان پشه‌ها»ی اوکراین به کابوس روس‌ها بدل شد؟

به گزارش اکوایران، دو موشک اوکراینی پیش از ظهر 22 سپتامبر به مقر ناوگان دریایی روسیه در دریای سیاه اصابت کرد. این بار، امکان مخفی‌کاری وجود نداشت. دو روز قبل، پس از حمله اوکراین به یک پست فرماندهی در همان نزدیکی، سانسورچیان روسی اکثر پست‌های رسانه‌های اجتماعی که توسط مردم محلی نوشته شده بود را پاک کردند. اما لاپوشانی این حمله در طول روز در مرکز سواستوپل، که همزمان با نشست ژنرال‌های ارشد انجام شد، غیرممکن بود. فضای مجازی روسیه پر از نظرات و شایعات شد. یکی از آن‌ها نوشت: «روز 576 از جنگ سه روزه برای تصرف کیف». یا «خط قرمزهای ما چه شد؟ زمان محو کردن این اوکراینی‌های لعنتی از روی زمین رسیده است.» در بحبوحه ادعاهای اوکراین مبنی بر کشته شدن ده‌ها افسر، مقامات روسی حتی آژیرهای حمله هوایی را به کار انداختند - کاری که تا کنون سعی کرده بودند از آن اجتناب کنند.

به نوشته نشریه اکونومیست، یک سال و نیم بعد از آغاز، جنگ ولادیمیر پوتین به صورت جدی به کریمه رسیده است. از ابتدای تابستان، اوکراین حملات خود را به شبه جزیره‌ای که کرملین در یک کودتای عمدتاً بدون خونریزی در سال 2014 ضمیمه کرد، به طور گسترده افزایش داده است. کیف با استفاده از ترکیبی از پهپادهای جدید ساخت داخل و موشک‌های کروز عرضه شده خارجی، به پایگاه‌های نظامی، انبارهای مهمات، پایگاه‌های هوایی و مراکز فرماندهی و کنترل روسیه حمله کرده است.

در 13 سپتامبر، در حمله‌ای به اسکله خشک سومورزاوود در سواستوپل، یک کشتی فرود آبی خاکی و یکی از تنها شش زیردریایی‌ کلاس کیلو روسیه، که قادر به پرتاب موشک‌های کروز در نزدیکی ساحل اوکراین بود، منهدم شدند. یک روز بعد پهپادها و موشک‌های کروز اوکراینی یک سامانه پدافند هوایی اس-400 را که قیمت صادراتی آن بیش از یک میلیارد دلار است، منهدم کردند. در 23 سپتامبر، یک روز پس از حمله به مقر نیروی دریایی، موج دیگری از موشک‌های کروز اسکله‌ای در سواستوپل را تخریب کرد. اوکراین به آهستگی و به طور روشمند در حال از بین بردن قدرت آتش روسیه در کریمه است.

منابع نظامی اوکراین می‌گویند که این عملیات‌ها لزوماً به خودی خود هدف نیستند. آن‌ها را باید به عنوان کمک، برای دو تلاش مهم‌تر دید. اولین مورد، ضد حمله زمینی ادامه‌دار اوکراین است که بر منطقه زاپورژژیا در شمال شرقی کریمه متمرکز شده است. آن‌ها می گویند که هر موفقیت اوکراین در تضعیف نیروی هوایی، راه آهن و لجستیک، نیروهای روسی را که تدارکاتشان مستقیماً از شبه جزیره تامین می‌شود، تضعیف می‌کند.

تمرکز دوم بر یک رقابت دریایی در دریای سیاه است. در اینجا، اوکراین تلاش می‌کند روسیه را از کنترل انحصاری دریا محروم کند و کنترل مسیرهای حیاتی کشتیرانی را دوباره به دست گیرد. آن‌ها کشتی‌های جنگی روسیه را هر کجا که می‌توانند نابود می‌کنند و سایرین را به فاصله‌ای عقب می‌رانند که حمله به بنادر، شهرها و کریدور جدید دریایی اوکراین را تا حد امکان دشوار می‌کند. این روند در آوریل 2022 با غرق کردن کشتی پرچمدار روسیه، مسکوا، آغاز شد. این حمله با موشک کروز نپتون تولید داخل انجام شد، موشکی که نیروی دریایی اوکراین حتی مطمئن نبود که کار می‌کند یا خیر. از آن زمان اوکراین حداقل 19 کشتی روسی را غرق کرده یا به آن آسیب زده است.

کوریدور جدید دریای سیاه

اقتصاد اوکراین به موفقیت کریدور دریایی جدید به طرف شهر بندری اودسا وابسته است، که ایجاد آن در ماه اوت و در پی امتناع روسیه از تمدید قرارداد غلات اعلام شد. ایمنی این مسیر، که در امتداد خط ساحلی در داخل آب‌های سرزمینی اوکراین است، به دو چیز بستگی دارد: شرط‌بندی روی این که روسیه کشتی‌های غیرنظامی را که تحت پرچم‌های بی‌طرف حرکت می‌کنند، هدف قرار نمی‌دهد. و اگر این کافی نباشد، یک تهدید معتبر برای تلافی.

مورد دوم در حال حاضر به واقعیت پیوسته است. در آغاز جنگ، کشتی‌های جنگی روسیه به طرز تهدیدآمیزی در نزدیکی بندر اودسا مستقر بودند. امروز، آن‌ها به ندرت وارد آب‌های شمال غربی دریای سیاه می‌شوند - یک دستاورد قابل توجه برای نیروی دریایی اوکراین که حتی یک کشتی جنگی عملیاتی ندارد. جان فورمن، وابسته سابق دفاعی بریتانیا در مسکو و کیف می‌گوید: «اوکراینی‌ها سازگار شده‌اند و به یک «ناوگان پشه‌ها» تبدیل شده‌اند [که از پهپادهای دریایی، موشک‌ها و توپخانه استفاده می‌کنند]. این یک استراتژی کلاسیک انکار دریا است که دیگران در گذشته علیه نیروی دریایی سلطنتی [بریتانیا] از آن استفاده کرده‌اند.»

پاشنه آشیل مسکو

استراتژیست‌های اوکراین همواره کریمه را به عنوان پاشنه آشیل روسیه معرفی کرده‌اند: مهم برای توانایی آن در اعمال قدرت و حفظ سرزمین‌های اشغالی، اما آسیب‌پذیر در برابر قطع دسترسی. مقاله‌ای که در سپتامبر 2022 توسط فرمانده کل اوکراین، والری زالوژنی، نوشته شد، بر نیاز به «ایجاد احساس [ناآسودگی] حادتر، معمول‌تر و ملموس‌تر [برای روس‌ها در کریمه]» تأکید کرد. شرایط جدید به این هدف فوریت بیشتری داده است. حمله متقابل هنوز پیشرفتی را که خیلی‌ها انتظارش را داشتند به دست نیاورده است – به ویژه، کریمه را از شمال در تیررس توپخانه اوکراین قرار نداده است. تلاش کیف اکنون برای نشان دادن نتایج به شکلی دیگر است.

مهمتر از آن، قابلیت‌های جدید در دست برنامه‌ریزان اوکراینی است. پس از تخصیص خطوط مالی به تولیدکنندگان هواپیماهای بدون سرنشین در اوایل سال 2023، پهپادهای هوایی و دریایی جدیدی در دسترس کیف قرار گرفته است. برخی از پهپادهای نیروی دریایی، مانند «نوزاد دریا» که برای حمله به پل کرچ -که روسیه را مستقیماً به کریمه متصل می‌کند- استفاده شده است، سال‌ها در دست توسعه بوده‌اند. اما برخی دیگر، مثل پهپاد زیر دریایی اژدر مانند «ماریچکا» که دارای یک بار انفجاری 450 کیلوگرمی است، اخیراً ظاهر شده‌اند.

اوکراین همچنین موشک‌های جدیدی در اختیار دارد: جریان‌ ثابتی از موشک‌های کروز طوفان سایه/اسکالپ از بریتانیا و فرانسه، و یک نسخه جدید سطح به سطح موشک نپتون که مسکوا را غرق کرد. یک منبع در ستاد کل اوکراین می‌گوید: «تغییر بزرگ این است که موشک‌ها و اطلاعات جدید دریافت کرده‌ایم. به محض این که هدفی داشته باشیم و بتوانیم آن را بزنیم، این کار را انجام می‌دهیم.» موشک های کروز دیگری نیز در فرایند تولید قرار دارند. این منبع می‌گوید: «ما نمونه‌های مشابه کالیبر و Kh-101 روسی را می‌خواهیم» و به این اشاره کرد که سرعت، مانورپذیری و رادار گریزی، رهگیری این موشک‌ها را سخت می‌کند.

هانا شلست، کارشناس امنیتی مستقر در اودسا، می‌گوید که اوکراین مجبور نیست زیاد به دنبال تخصص بگردد. او می‌گوید این کشور که زمانی ابرقدرت موشکی بود، پیش از سال 2014 پروژه‌های «دیوانه‌وار... در کلاس جهانی» را در دست توسعه داشت. آن‌ها به دلیل کمبود منابع مالی یا در برخی موارد خرابکاری کنار گذاشته شدند. «موارد زیادی وجود داشت که اسناد ناپدید شدند یا هرگز امضا نشدند.» از برخی از این پروژه‌ها غبارروبی شده است. توسعه یک موشک جدید معمولاً حدود ده سال طول می‌کشد، اما تولید نمونه‌های اولیه قدیمی بسیار سریعتر خواهد بود.

با این حال، اگرچه اوکراین همچنان به موفقیت‌های خود در برابر حریف قدرتمندتر خود ادامه می‌دهد، مشخص نیست که آیا توانایی دفاعی روس‌ها هرگز به نقطه شکست خواهد رسید یا خیر. آندری ریژنکو، کاپیتان بازنشسته نیروی دریایی اوکراین، می‌گوید که کمپین ناپایدار کردن کریمه تا زمستان ادامه خواهد داشت. ورود پیش‌بینی‌شده «موشک‌های اتکمز» آمریکایی که هفته گذشته توسط رئیس‌جمهور جو بایدن وعده داده شد، به گسترش حملات کمک خواهد کرد. آقای ریژنکو می‌گوید: «ما به جستجوی نقاط ضعف روسیه و تضعیف دفاع و تدارکات روسیه ادامه خواهیم داد.»

روسیه در پاسخ به تهدیدات جدید، تاکتیک‌های خود را مجدداً تنظیم می‌کند. این کشور برخی از کشتی‌های خود را به بنادر امن‌تر، مانند نووروسیسک در آن سر دریای سیاه منتقل کرده است. اما اهمیت روانی کریمه برای حکومت پوتین به این معنی است که او احتمالاً به آن پایبند خواهد ماند. اوکراین «نسبت توان دریایی» روسیه را به میزان قابل توجهی تنزل داده است -معیاری عملیاتی که کیف برای سنجش تعداد پهپادها، رادارها، توپخانه‌های مستقر در ساحل و غیره و همچنین کشتی‌های جنگی استفاده می‌کند- اگرچه قدرت دریایی دو کشور هنوز فاصله زیادی با برابری دارد. در شروع جنگ نیروی دریایی اوکراین این نسبت را 12 به 1 اعلام کرد. امروز این نسبت 4 به 1 است. کاپیتان ریژنکو اذعان می‌کند: «روس‌ها هنوز دست بالا را دارند.»