مردان امپراتور تو زرد از آب درآمدند؟

در اکتبر سال 2022، همچنان قرنطینه‌های کووید 19 در چین برقرار بود و همۀ چینی‌ها منتظر وقوع اتفاقی بودند که از زمان مائو به این سو اتفاق نیفتاده بود. با این همه، علیرغم استثنائی بودنش، همه چنان از وقوعش مطمئن بودند که کوچک‌ترین تردیدی درباره‌اش وجود نداشت. حتی بعضی درگوشی می‌گفتند علت ادامه یافتن قرنطینه‌ها، در واقع جلوگیری از اعتراضات احتمالی پس از این واقعه است. با این حال، معدود دگراندیشانی که جرئت اعتراض داشتند هم، علیرغم خطرات بسیار، منتظر وقوع حادثه نماندند. ظهر 13 اکتبر، از یکی از پل‌های درون شهر پکن، دو بنر آویزان شد.

روی یکی نوشته بودند «بگویید نه به آزمایش کووید، بله به غذا. نه به قرنطینه، بله به آزادی. نه به دروغ، بله به شرافت. نه به انقلاب فرهنگی، بله به اصلاح. نه به رهبر بزرگ، بله به رأی. برده نباشید، شهروند باشید.» 

بنر دیگر هم به چینی‌ها توصیه می‌کرد «اعتصاب کنید، دیکتاتور و خائن ملی، شی جین‌پینگ، را برکنار کنید.»

از کجا این قدر از ماجرا مطمئن بودند؟ خب، شی جین‌پینگ از همان اولین دورۀ به قدرت رسیدنش نشان داده بود می‌خواهد «سکان‌دار» جدید حزب و چین باشد، درست مثل مائو. او در همان سال 2013 کارزاری برای مبارزه با فساد به راه انداخت و عهد کرد هم با «ببرها»ی فاسد بجنگد و هم با «پشه‌ها»ی فاسد. در حالیکه همه انتظار داشتند این کارزار جدید هم مانند باقی کارزارها چند روزی بیاید و بعد هم اوضاع به روال سابق برگردد اما شی جین‌پینگ همه را غافلگیر کرد. ثابت کرد که یک استراتژیست عالی است و رقبایش را یکی پس از دیگری از میدان به در کرد – حتی آنانی را که پیش از این شکست ناپذیر به نظر می‌آمدند. کارزارش به طولانی‌ترین کارزار ضدفساد تاریخ جمهوری خلق تبدیل شد و طی این دوره نرخ خودکشی در حزب کمونیست چین دوبرابر شد. طی جنگ قدرت در چین، همیشه کله گنده‌های حزب قدرت سیاسی را از رقبای شکست خورده‌شان می‌گرفتند اما به ندرت پیش می‌آمد که پولشان را بگیرند و گرفتن آزادی‌شان نادرتر بود. شی این سنت را شکست. همه چیز دشمنانش را گرفت. تمام قدرت را به طرف خودش هدایت کرد و دستگاه‌های امنیتی را در حوزه‌ی کنترل خودش آورد. با این حال، همه منتظر بودند با پایان دور دوم دبیرکلی و ریاست‌جمهوری شی جین‌پینگ، او از قدرت کنار برود و نفر بعدی به این منصب برسد تا اینکه در سال 2018، قانون اساسی چین تغییر کرد و معلوم شد حالا دیگر شی جین‌پینگ می‌تواند تا پایان عمر دبیرکل و رئیس‌جمهور باشد. این تغییر، عقب‌گردی کامل از میراث دنگ شیائوپینگ بود چرا که در دورۀ او و در سال 1982 بود که محدودیت دو دوره‌ای وارد قانون اساسی شد. این تغییر کافی بود تا چینی‌هایی که هنوز خوش‌بین بودند، مطمئن شوند که از حالا به بعد با یک امپراتور طرفند. آنان در شبکه‌های اجتماعی اعتراض خود را با عبارت‌های «امپراتور من» و «همه به امپراتور درود بفرستید» نشان دادند؛ عبارت‌هایی که البته سریعاً در شبکه‌های اجتماعی سانسور و ممنوع شدند. 

نهایتاً، بیستمین کنگرۀ حزب کمونیست چین در 16 اکتبر آغاز شد و در 22 اکتبر با انتخاب شی جین‌پینگ برای سومین بار به‌عنوان دبیرکل حزب کمونیست چین به پایان رسید. اما این تنها اتفاق بی‌سابقۀ این کنگره نبود و پیش از رأی‌گیری اتفاق دیگری افتاد که کسی آن را پیش‌بینی هم نمی‌کرد. در روز آخر کنگره، دوربین‌ها وارد سالن شدند و پس از روشن کردن دوربین‌هایشان دو مرد به طرف دبیرکل و رئیس‌جمهور سابق، هو جین تائو رفتند و او را بلند کردند و به طرف بیرون سالن هدایت کردند و او در رأی‌گیری حاضر نبود. 

در قیاس با شی جین‌پینگ، ناظران هو جین تائو را فردی بسیار نزدیک‌تر به غرب می‌دانند و پس از این حادثه گفته شد شی جین‌پینگ با این کار به خوبی نشان داد که هیچ علاقه‌ای ندارد کشورش مسیر دوران هو جین تائو را ادامه بدهد. 

پس از رونمایی از اعضای پولیت‌بورو که برخلاف سنت چند دورۀ اخیر هیچ زنی هم در میان آنان نبود، اکثر ناظران می‌گفتند شی جین‌پینگ شخصاً آنان را دست‌چین کرده و همگی از نزدیکان و افراد مورد اعتمادش هستند. چند ماه بعد که شی جین‌پینگ برای سومین بار رئیس‌جمهور شد هم اجماع بر این بود که یکی از اصلی‌ترین معیارهای شی جین‌پینگ برای انتخاب وزرا وفاداری شخصی‌شان بوده است. دقیقاً به همین دلیل است که اختلافات زودهنگام آقای شی جین‌پینگ و مقامات دست‌چین شده‌اش برای ناظران جالب است. 

روز گذشته، سی‌سی‌تی‌وی، تلویزیون حکومتی چین، بدون هیچ توضیحی اعلام کرد که وزیر دفاع این کشور، لی شانفو، از سمت خود برکنار شده است. ژنرال فو در ماه مارس جاری وزیر دفاع شده بود و به این ترتیب، رکورد کوتاه‌ترین دورۀ وزارت دفاع تاریخ چین را به خود اختصاص داده است. ژنرال لی شانفو از سال 2018 و به دلیل خرید تجهیزات روسی برای ارتش چین تحت تحریم‌های ایالات متحده قرار دارد. ژنرال لی از سه هفته پیش در جلسات و انظار عمومی دیده نشده است و همین باعث گمانه‌زنی‌هایی دربارۀ وضعیت او شده بود. اگرچه پکن علت این مسئله را وضع سلامتی او عنوان کرد، بسیاری این ادعا را باور نداشتند. ناپدید شدن ژنرال لی شانفو برای بسیاری یادآور برکناری وزیر امور خارجۀ این کشور، چین گانگ، در ژوئیۀ سال جاری بود. آقای چین گانگ، فقط پس از هفت ماه حضور در این پست برکنار شد. در واقع، او هم در ابتدا ناپدید شد، در جلسات سران خبری از او نبود و ناگهان وزیر امور خارجۀ سابق، وانگ یی، که حالا عضو پولیت‌بورو است، جای او را گرفت. دربارۀ این برکناری هم هیچ توضیح رسمی ارائه نشده است. البته هر دو این افراد علاوه بر پست‌های دولتی خود، جایگاه‌های حکومتی و حزبی خود را هم از دست داده‌اند که با توجه به نقش حزب کمونیست چین در ادارۀ این کشور، موقعیت‌های مهم‌تری به حساب می‌روند.

اگرچه فقط این دو اخراج به صدر اخبار راه پیدا کرده‌اند، تنها تغییرات آقای شی در کابینۀ دست‌چین شده‌اش نبوده‌اند. دو روز پیش، آقای لان فوآن به‌عنوان وزیر امور مالی جدید این کشور معرفی شد، احتمالاً به امید اینکه بتواند بحران‌های بدهی دولت‌های محلی و سایر مشکلات اقتصادی این کشور را برطرف کند. همچنین در سه ماه گذشته، علاوه بر آقای لی شانفو، ژنرال لی یوچائو، فرماندۀ مسئول موشک‌های بالستیک بین قاره‌ای (هسته‌ای) چین و معاونش هم ناپدید شده‌اند. باز هم در ماه اوت، رئیس دادگاه نظامی چین هم توسط کنگرۀ ملی خلق برکنار شد. همچنین شایعاتی وجود دارد که مبنی بر آنها تحقیقاتی دربارۀ بعضی دیگر از اعضای ارشد نیروهای مسلح در جریان است. 

برخی ناظران گمانه‌زنی می‌کنند که پاک‌سازی‌های اخیر به دنبال قانون امنیت ملی است که در ماه ژوئیه تصویب شد. اگرچه در چین ارتش آزادی‌بخش خلق عملاً به حزب تعلق دارد و آقای شی جین‌پینگ فرماندۀ کل قوا به شمار می‌رود، لایل موریس، از انستیتو سیاست جامعۀ آسیا، می‌گوید اگرچه آقای شی کنترل بی‌سابقه‌ای بر ارتش آزادی‌بخش خلق پیدا کرده است اما به این معنی نیست که کنترلش بر آن تمام و کمال است و همچنان نگران فساد در میان مقامات و عدم سرسپردگی تام و کمال به حزب است.

در ماه اوت، وقتی از سخنگوی وزیر دفاع دربارۀ کنار گذاشتن رهبری موشک‌های بالستیک پرسیده شد، او در پاسخ گفت «هرچه نیروهای نظامی بیشتر با فساد بجنگند، مبارزه قوی‌تر، خالص‌تر و مؤثرتر می‌شود.» 

زدن اتهام فساد به کسانی که شی جین‌پینگ آنها را ارتقا داده است می‌تواند به اعتبار او صدمه بزند اما مانند دوره‌های پیشین می‌تواند باعث افزایش فضای ترس و ارعاب در میان مسئولین و در نتیجه سرسپردگی بیشتر آنان به اندیشۀ شی جین‌پینگ می‌شود. اگرچه این مسئله دربارۀ فضای ترس و ارعاب و افزایش سرسپردگی صادق است اما او با خطر افزایش بله قربان‌گوها مواجه می‌شود و چنین کاری در زمینۀ مبارزۀ واقعی با فساد تأثیری نخواهد داشت. هر چه که باشد او در سال 2017 هم اقدام به تصفیۀ سران ارتش کرد و در این کار چنان شدت عمل به خرج داد که گفته شد تعداد مسئولان رده بالایی که ارتش چین از دست داده بسیار بیشتر از تلفات احتمالی سران ارتش در یک جنگ واقعی است. با این حال، او بار دیگر احساس نیاز کرده چنین افراد رده بالایی را کنار بگذارد. بائو تانگ، معاون ژائو ژیانگ، دبیرکل حزب کمونیست چین در زمان اعتراضات میدان تیان‌آنمن، که در سال جاری فوت کرد، دربارۀ کارزار مبارزه با ببرها و پشه‌ها گفته بود اگر هزار ببر و ده‌هزار پشه را بکشید، باز هم ظاهر می‌شوند چون این پدیده اسم دارد و اسمش هم فساد سیستماتیک است. اگرچه بعید است شی جین‌پینگ تمایلی به پذیرش این مسئله داشته باشد، ظاهراً پیش‌بینی بائو تانگ درست از آب درآمده است. 

با این حال کسانی هم هستند که باور دارند چنین برخوردهایی تأثیر بلندمدت منفی بر آقای شی جین‌پینگ ندارد و حتی می‌تواند باعث تقویت وجهۀ فسادستیز او در میان مردم شود و با انجام این کار این پیغام را می‌فرستد که در برخورد با فساد جدی است و آن را دربارۀ هیچ کسی تحمل نخواهد کرد.

تنها چیزی که همه در مورد آن توافق دارند، ابهام دربارۀ ساختار و سازوکارهای واقعی قدرت در حزب کمونیست چین است.