بازگشت به سیاست پولی رها شده از سوی بانک مرکزی

به گزارش اکوایران، در ادبیات قدیم اقتصادی، نرخ بهره نرخی بود که به صورت درونزا در اثر تعادل عرضه و تقاضای پول تعیین می‌شد. با توسعه ابزارهای مالی و رواج بانکداری، خلق شبه‌پول و کنار رفتن استفاده از پول کاغذی و فلزی، این چارچوب مورد تردید برخی از اقتصاددانان قرار گرفت.

در این شرایط بود که بحث درونزایی پول مطرح شد و در این چارچوب، عرضه و تقاضای پول یکسان تلقی شد و دیگر بازاری برای آن قابل تصور نبود. 

چرخش رابطه علّی بین تورم و نرخ بهره

در شرایط جدید، بجای اینکه عرضه پول توسط بانک مرکزی و به صورت برونزا باشد، به شکل درونزا و تحت تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی مانند تورم، انگیزه رانت‌جویی، نرخ بهره(منظور نرخ سود بازار بین بانکی است) و موارد دیگر صورت می‌گرفت و بانک مرکزی تنها کنترلی دست و پا شکسته بر حجم نقدینگی موجود در جامعه داشت که آن هم از طریق پول پرقدرت یا پایه پولی بود.

خارج شدن کنترل حجم پول تزریق شده در جامعه از دست بانک مرکزی‌ها

با توجه به اینکه پایه پولی از طریق بانک‌ها به اقتصاد منتقل می‌شود و بانک‌ها نیز قابلیت خلق شبه پول دارند، عملا حجم نقدینگی تزریق شده و توان هم‌افزایی مقدار نقدینگی در جامعه تحت کنترل بانک مرکزی نبود. 

کشف کانال انتقال‌دهنده سیاست پولی به جامعه؛ نرخ بهره بین بانکی

با گذشت زمان اقتصاددان متوجه شدند درصورتیکه بتوانند نرخ بهره(بین بانکی) را در اقتصاد کنترل کنند، مهار تورم راحت‌تر صورت خواهد پذیرفت. به همین ترتیب ابزاری مالی برای نهاد سیاست‌گذار پولی طراحی شد تا از طریق آن بتواند روی نرخ بهره اثرگذار باشد و این، نقطه تولد عملیات بازار باز بود. 

عملیات بازار باز یا ریپو اوراق چیست؟

در عملیات بازار باز این امکان برای بانک‌ها وجود دارد که گرو گذاشتن اوراق خود نزد بانک مرکزی(ریپو)، به مدت معین(عموما 7 روز) معادل ارزش اوراق بهادار خود منابع مالی استقراض کنند و در ازای آن در زمان سررسید اصل مبلغ را به همراه سود پرداخت کنند. 

در حال حاضر نرخ سود بازار باز 23 درصد تعیین شده که پایین‌تر از نرخ بهره بازار بین بانکی است. عملیات بازار باز به دو شکل انبساطی و انقباضی قابل اجراست که از ابتدای سال 1402، صرفا عملیات بازار باز انبساطی اجرا شده و هدف از آن، تامین تقاضای نقدینگی مد نظر بانک‌ها و کاهش فشار تقاضا در بازار بین بانکی بوده است تا به همین طریق، از افزایش نرخ بهره بین بانکی جلوگیری شود. 

انگیزه سیاست‌گذار پولی از اجرای عملیات بازار باز

به طور کلی افزایش نرخ بهره یک سیاست ضدتورمی است اما در شرایط افزایش ناگهانی، می‌تواند منجر به رکود شدید شود. به هرحال ممکن است سیاست‌گذار پولی با توجه به سیاست‌‌های خود در مقاطع مختلف با دلایل متفاوتی، سیاست‌های مختلفی در پی بگیرد. 

بررسی‌ها از رفتار سیاست‌گذار پولی در بازار باز در سال جاری حاکی از این است که احتمالا بانک مرکزی، سیاست‌های ضدرکودی را دنبال می‌کند و از طریق کنترل انتظارات، برای کنترل تورم نیز در تلاش است. 

چرخش‌های سیاست پولی بانک مرکزی در 1402

در خرداد امسال بانک مرکزی اعلام کرد که تمامی تقاضای بانک‌ها در بازار باز را پاسخ خواهد داد، به همین ترتیب از 10 خرداد تا نیمه ابتدایی شهریور این سیاست همراه با افزایش تدریجی نرخ بهره بین بانکی همراه شد. 

این درحالی است که در نیمه دوم شهریور، سیاست پولی بانک مرکزی چرخش کرد و علاوه بر کاهش شدت تزریق پول در بازار باز از 120 همت در 13 شهریور به 95 همت در 20 شهریور ، بانک مرکزی به سیاست‌‌های ضدتورمی، تمایل بیشتری نشان داد. 

در پی این تغییر سیاست ناگهانی، نرخ بهره بین بانکی جهش چشمگیری کرد به صورتیکه طی دو هفته، از کانال 23.6 به کانال 23.8 درصد رسید. 

به همین ترتیب، تزریق پلکانی منابع در بازار باز تا انتهای آبان سال جاری ادامه داشت و به مرور افزایش پیدا کرد و دوباره نزدیک به 118 همت رسید. 

بازگشت بانک مرکزی به سیاست‌های رها شده خود در شهریور

آمارها نشان می‌دهد در این پیچ و خم سیاست‌گذاری پولی، دوباره از ابتدای آذر بانک مرکزی تصمیم گرفته تا به صددرصد تقاضای بانک‌ها در بازار باز پاسخ دهد. بر اساس آمارها، در هفته اول آذر حدود 135 همت تقاضای بانک‌ها در بازار باز بوده و در هفته گذشته این تقاضا به 130 همت افت کرده که تمامی آن‌ها توسط بانک مرکزی پاسخ داده شده است.