سایه جنگ روسیه و اوکراین بر بخش معدن ایران

به گزارش اکوایران؛ ایران دارای ظرفیت‌های فراوانی برای بهره‌برداری از منابع معدنی است،‌ در این خصوص می توان به ارزآوری ۱۲ میلیارد و ۲۳۹ میلیون دلاری این زنجیره‌ در سال 1401 اشاره کرد. با توجه به اهمیت اقتصادی این حوزه برای کشور،می‌‌توان گفت هرگونه تغییرات در روند تجاری جهانی این صنایع می‌تواند تاثیر قابل توجهی در اقتصاد کشور داشته باشد.

روسیه یکی از کشورهای اصلی در حوزه تولید و صادرات موادمعدنی و صنایع معدنی است. این کشور علاوه بر اینکه 3/8 درصد تولید فولاد، 3/5 درصد تولید مس و 5/4 درصد تولید آلومینیوم جهان را در اختیار دارد. سهم آن از صادرات جهانی فولاد، مس و آلومینیوم به ترتیب 21، 2/4 و 4/9 درصد در سال 2021 بوده است. با توجه به اینکه که روسیه یکی از کشورهای اصلی در حوزه معدن و صنایع معدنی جهان است و اقتصاد آن نیز به این حوزه متکی است، وقوع جنگ در شرق اروپا موجب بروز برخی پیامدها نظیر کاهش قیمت عرضه محصولات و تلاش این کشور برای یافتن بازارهای جدید شد.

با توجه به شباهت جایگاه روسیه و ایران از نظر تولید و صادرات معدن و صنایع معدنی و همچنین نزدیکی موقعیت جغرافیایی این دو کشور نسبت به هم، به نظر می رسد تغییر روند تجاری روسیه بر معدن و صنایع معدنی ایران نیز تاثیرگذار باشد. در گزارش بازوی پژوهشی مجلس به این نکته توجه شده که با اعمال تحریم‌ها در بخش معدن و صنایع معدنی روسیه، به‌ نظر می‌رسد این کشور با راهبردهای خود توانسته است بر تحریم‌های اعمال شده در این بخش غلبه کند؛ به‌ نحوی که تولید ناخالص داخلی بخش معدن که بلافاصله پس از آغاز جنگ کاهش یافته بود، در ادامه سال 2022 روند افزایشی خود را ادامه داد.  

سهم روسیه در بازارهای جهانی

با بررسی آمار این نکته مشخص می‌شود بسیاری از مواد اولیه با افزایش قیمت ناشی از ایجاد حس عدم پایداری تامین به واسطه جنگ مواجه شده اند. در این میان مواد معدنی مانند نیکل و زغال سنگ به واسطه تاثیرگذاری بیشتر روسیه در تولید جهانی آنها تأثیر بیشتری داشته‌اند. به طوریکه نیکل و زغال سنگ حدود 120 و 85 درصد افزایش قیمت داشته را در این مدت تجربه کردند.

که پس از جنگ، روسیه با کاهش قیمت محصولات تولیدی خود (به دلیل ارائه تخفیف بیشتر یا افزایش قدرت چانه زنی مشتریان) مواجه شد و با این شرایط بعد از شروع جنگ روسیه، روند ارزش واحد قیمت خریداری شده از این کشور نزولی شد و از روند اصلی قیمت متوسط سایر کشورها جدا شد. همچنین پس از جنگ و اعمال تحریم‌ها، روسیه سعی دارد بازارهای جدیدی برای جبران تحریم‌ها پیدا کند. پیش از تحریم‌ها، 8/24 درصد از صادرات فلزات آهنی و غیرآهنی به بازار اتحادیه اروپا و همچنین سوئیس و بریتانیا می‌رسید. روسیه ازجمله 2/26 درصد محصولات فولادی،62 درصد نیکل، 5/47 درصد سرب، 15درصد مس را مصرف می‌کردند. با توجه به تحریم‌های اعمال شده، روسیه قصد دارد صادرات خود را به سمت شرق جهت دهد، که با توجه به امکان تداخل در مقاصد صادراتی با ایران، می‌تواند تهدیدی برای بازارهای صادراتی کشور باشد.

سایه جنگ بر معادن و صنایع معدنی ایران

نزدیکی موقعیت جغرافیایی ایران و شباهت تجاری ایران و روسیه در حوزه معدن و صنایع معدنی، راهبردهای در پیش گرفته شده توسط روسیه، تاثیرات منفی بر تجارت صنایع معدنی ایران گذاشته است. این تاثیرات را می توان به دو دسته، ارائه تخفیف و کاهش سود تولیدکنندگان و از دست دادن بازارهای تجاری تقسیم بندی کرد. با توجه به اثرگذاری روسیه در صادرات بخش معدن و صنایع معدنی این سوال مطرح می‌شود که ایران در کدام بخش‌های معدنی با روسیه دارای نقاط مشترک است. مهم ترین نقاط مشترک صنایع معدنی ایران و روسیه، یعنی شمش آلومینیوم و اسلب فولادی می‌شود.

روسیه به‌ تنهایی مهمترین تامین کننده این محصولات در اروپا بوده که به واسطه تحریم‌ها به سمت بازارهای آسیایی (که به طور سنتی در اختیارا یران بوده) در حال حرکت است. در مابقی محصولات هم تلاقی خاصی وجود ندارد و در برخی نیز تحریم خاصی اعمال نشده است. برای مثال صادرات سنگ آهن که نقش مهمی در صادرات کشور روسیه دارد در کشور ما با محدودیت‌های فراوانی روبه‌رو است و عملا صادراتی  در این بخش صورت نمی‌گیرد.

از سوی دیگر کاتد مس هم که از اقلام صادراتی مهم کشور ما محسوب می‌شود در فهرست تحریم‌های روسیه قرار ندارد و به دلیل پیش بینی کسری عرضه در سال‌های پیشرو مشکلی در صادرات آن برای کشور ایجاد نشده است.

با توجه به این شرایط بازوی پژوهشی مجلس برای کاهش اثرپذیری بخش معدن و صنایع معدنی 5 پیشنهاد ارائه کرده است. «کاهش و یا حذف تعرفه های صادراتی برای صادرکنندگان در کوتاه مدت به منظور ایجاد توان رقابت با رقبای خود در شرایط کاهش قیمت عرضه محصولات»، «توسعه روابط بین المللی با کشور ها، برای داشتن بازار تجاری بیشتر و منعطفتر؛ بررسی گزینه های موجود برای راهیابی به بازارهای جدید»، «تکمیل زنجیره‌های ارزش و تمرکز بر قسمتی از زنجیره که ارزش افزوده بالاتری دارد و توسعه صنایع پایین دست به منظور استفاده در داخل کشور؛ با توجه به عدم تکمیل زنجیره ارزش محصولات صنایع معدنی در کشور و نیاز صنایع برای واردات آنها، می توان به سمت کاهش صادرات محصولات با ارزش افزوده کمتر حرکت کرد»، «مذاکره با روسیه به منظور تفکیک بازارهای دو کشور؛ مهمترین راهبرد کوتاه مدت حل این چالش‌ها، با توجه به شباهت مقاصد و کالاهای صادراتی محسوب می‌شود، پیگیری مذاکرات جهت تقسیم بازارهای مشترک با رویکرد حداکثر کردن منافع دو طرف خواهد بود»،‌ «توسعه زیرساخت‌های اصلی مانند خطوط ریلی کشور برای کاهش قیمت تمام شده و افزایش تاب‌آوری شرکت‌ها در شرایط خاص و امکان ارائه تخفیف برای حفظ رقابت و ایجاد راهبردی که در میان مدت امکان پیاده‌سازی آن وجود دارد» از جمله مواردی است که می‌تواند اثر جنگ بر بازارهای صادراتی ایران را کمرنگ کند.