زنگ هشدار برای صنعت شیمیایی؛ خوراک پالایشگاه‌ها در وضعیت قرمز؟

به گزارش اکو ایران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در جدیدترین گزارش پایش بخش حقیقی اقتصاد ایران در آذر 1402 به شاخص‌های تولید و فروش بخش صنعت و معدن به تفکیک زیرگروه‌های آن پرداخته است. یکی از زیرگروه‌های مهم بخش صنعت زیرگروه شیمیایی (به جز دارو) است که تمام تولیدات شیمیایی مانند لاستیک و پلاستیک، کودهای شیمیایی، خوراک پالایشگاه‌ها و متانول زیرمجموعه‌ آن قرار می‌گیرند؛ تولیداتی که اغلب وابستگی زیادی به نفت داشته و اهمیت زیادی در صادرات و ارزآوری برای کشور دارند.

 در این گزارش رشد شاخص‌های تولید و فروش این گروه در ماه آذر امسال نسبت به ماه آبان سال جاری و همچنین نسبت به آذر سال قبل گزارش شده است. این شاخص‌ها میانگینی از تغییرات حقیقی تولید و فروش کالاهای یک بخش را با استفاده از اطلاعات شرکت‌های بورسی اندازه می‌گیرند. مطابق این گزارش شاخص تولید گروه شیمیایی (به جز دارو) 5.5 درصد و شاخص فروش این گروه 15.4 درصد نسبت به ماه مهر افت کرده است.  همچنین رشد نقطه به نقطه این شاخص‌ها یعنی مقایسه آن‌ها نسبت به ماه مشابه سال قبل نیز حاکی از این است که تولید و فروش این گروه بیشترین افت خود را از ابتدای سال 1398 رقم زده‌ است. در این میان از بررسی این گروه به تفکیک زیرگروه‌ها به نظر می‌رسد افت تولید و فروش خوراک پالایشگاه‌ها بیشترین نقش را در افت تولید و فروش کل گروه شیمیایی داشته است.

 رشد نقطه به نقطه تولید و فروش شیمیایی در کمترین سطح پنج سال گذشته

 کلیدی‌ترین شاخص‌ها برای ارزیابی عملکرد یک صنعت بررسی تغییرات میزان تولید و فروش آن صنعت است. به این منظور می‌توان از شاخص‌های تولید و فروش استفاده کرد. این شاخص‌ها تغییر در حجم تولید و فروش را در یک دوره نسبت به دوره‌ای دیگر نشان می‌دهند. مرکز پژوهش‌های مجلس تغییرات این شاخص‌ها را در هر ماه با استفاده از اطلاعات شرکت‌های بورسی صنعتی و معدنی محاسبه و منتشر می‌کند. یکی از زیرگروه‌های این بخش صنایعی هستند که به تولید مواد شیمیایی می‌پردازند. این مواد در ایران از اهمیت زیادی برخوردارند زیرا در کنار نفت و گاز اصلی‌ترین کالاهای صادراتی هستند که درآمد ارزی زیادی برای کشور ایجاد می‌کنند.

 مطابق محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس تولید و فروش زیرگروه شیمیایی چه در مقیاس ماهانه و چه در مقیاس یک سال گذشته افت قابل توجهی را تجربه کرده است. به طوری که تولید آن در آذر 1402 نسبت به ماه قبل 5.5 درصد و نسبت به آذر سال گذشته 21.3 درصد افت کرده است. فروش محصولات این بخش مهم صنعت نیز در این ماه نسبت به ماه گذشته 15.4 درصد و نسبت به آخرین ماه پاییز 1401 به میزان 27.1 درصد کاهش یافته است. بررسی روند شاخص‌های این گروه حاکی از این است که این میزان افت در تولید و فروش از آغاز سال 1398 بی‌سابقه بوده است، بنابراین می‌توان گفت صنایع تولید مواد شیمیایی در ایران در شرایط خوبی به سر نمی‌برد.

اما برای فهم بهتر این وضعیت خوب است زیرگروه‌های مهم شیمیایی‌ها به تفکیک مورد بررسی قرار گیرد. به این منظور ابتدا رشد ماهانه تولید و فروش این زیرگروه‌ها و سپس رشد نقطه به نقطه آن‌ها بررسی می‌شود. این بررسی نشان می‌دهد در یک ماه گذشته بیشترین افت تولید مربوط به خوراک پالایشگاه‌ها و بیشترین افت فروش مربوط به متانول بوده است.

 افت 30 درصدی تولید خوراک پالایشگاه‌ها و افت 40 درصدی فروش متانول در یک ماه اخیر

 مرکز پژوهش‌های مجلس گروه شیمیایی را به پنج زیرگروه تفکیک کرده است. کودها و ترکیبات نیتروژن، پلاستیک و لاستیک مصنوعی، خوراک پالایشگاه‌ها، متانول و سایر مواد شیمیایی این زیرگروه‌ها هستند.

 به گزارش این مرکز در آذر 1402 رشد تولید و فروش چهار زیرگروه از پنج زیرگروه نسبت به آبان منفی بوده است. به طوری که بیشترین افت ماهانه تولید برابر با نزدیک به 30 درصد مربوط به زیرگروه خوراک پالایشگاه‌ها و بیشترین افت ماهانه فروش برابر با نزدیک به 40 درصد مربوط به زیرگروه متانول بوده است. با این حال در یک ماه گذشته زیرگروه پلاستیک و لاستیک مصنوعی وضعیت بهتری داشته به طوری که تولید آن نزدیک به 20 درصد و فروش آن حدود 5 درصد رشد کرده است.

 اما مقایسه تولید و فروش در زیرگروه‌های شیمیایی نسبت به آذر سال گذشته نیز وضعیت مناسبی را نشان نمی‌دهد به طوری که در زیرگروه خوراک پالایشگاه‌ها افت شدید نزدیک به 60 درصدی دیده می‌شود که قابل تامل است. 

 کاهش نزدیک به 60 درصدی تولید و فروش خوراک پالایشگاه‌ها در یک سال گذشته

 در کنار افت ماهانه تولید و فروش گروه شیمیایی در اغلب زیرگروه‌های آن، این گروه نسبت به سال گذشته نیز تغییر مثبتی نداشته است و به طوری که ذکر شد رشد نقطه به نقطه تولید و فروش این گروه در آذر امسال یعنی تغییرات آن در این ماه نسبت به ماه مشابه سال گذشته به کمترین مقدار آن در پنج سال گذشته رسیده است. این کاهش قابل ملاحظه در اغلب زیرگروه‌ها نیز قابل مشاهده است.

 اما در این میان بررسی‌های مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد بیشترین افت رشد نقطه به نقطه شاخص‌های تولید و فروش در بین زیرگروه‌های گروه شیمیایی (به جز دارو) مربوط به زیرگروه خوراک پالایشگاه‌ها بوده که تولید و فروش آن در طی یک سال نزدیک به 60 درصد کم شده است. این مواد گازهایی مثل متان، اتان، پروپان، بوتان و دیگر گازها هستند که پالایشگاه‌ها در فرایند تولید از آن‌ها استفاده می‌کنند. برای فهم اهمیت این مواد برای کشور باید توجه کرد که آمار صادرات در هفت ماهه نخست امسال نشان می‌دهد پس از گاز طبیعی، پروپان و بوتان مایع بیشترین ارزش صادراتی را برای ایران داشته‌اند. بنابراین افت تولید و فروش آن‌ها عواقب قابل توجهی از لحاظ کاهش درآمدهای ارزی برای کشور می‌تواند در پی داشته باشد.

 همچنین تولید و فروش زیرگروه پلاستیک و لاستیک مصنوعی و زیرگروه سایر و فروش زیرگروه کودها و ترکیبات نیتروژن‌ نیز در حدود 20 درصد یا کمتر نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. با این حال تولید و فروش متانول اندکی نسبت به سال قبل مقداری بیشتر شده است. همچنین فروش کودها و ترکیبات نیتروژن‌دار نیز در این مدت بیش از 20 درصد رشد کرده است.

 بنابراین به نظر می‌رسد صنایع تولید مواد شیمیایی به ویژه تولید خوراک پالایشگاه‌ها حداقل در یک سال اخیر وضعیت مناسبی نداشته است. مسئله‌ای که با توجه به اهمیت ویژه این صنعت در کشور به خصوص از لحاظ صادرات جای تامل دارد.