آسمانی خطرناک‌تر از همیشه برای اسرائیل؛ مسکو به یاری تهران می‌آید؟

به گزارش اکوایران، در ماه مارس گذشته، یک سازنده اسلحه روسی هیئتی از ایرانیان را به یک تور خرید ویژه از کارخانه‌های اسلحه‌سازی خود دعوت کرد. در روز پایانی، این هیئت ۱۷ نفره از کارخانه‌ای بازدید کردند که محصولاتش مدت‌ها چشم تهران را گرفته بود؛ سامانه‌های پیشرفته دفاع هوایی روسیه برای سرنگونی هواپیماهای دشمن.

به نوشته واشنگتن‌پست، این کارخانه که ان‌پی‌پی استارت نام دارد، به خاطر حمایت از جنگ روسیه در اوکراین در لیست تحریم‌های آمریکا قرار گرفته است. برخی از محصولات آن شامل پرتابگرهای سیار و سایر اجزای تسلیحات ضدهوایی است؛ از جمله سامانه‌های اس-۴۰۰ روسیه که تحلیلگران نظامی آن را قادر به شناسایی و نابودی هواپیماهای جنگنده رادارگریز که توسط اسرائیل و ایالات متحده هدایت می‌شوند، می‌دانند.

یک سند فاش‌شده روسی که بخشی از ایمیل‌های سرقت‌رفته از ایران است، این تور را به عنوان ویترینی برای «توان بالقوه علمی و فنی و ظرفیت تولید» که روسیه می‌توانست به ایران ارائه دهد، توصیف کرد.

اینکه آیا این بازدید منجر به خرید مستقیم شده یا خیر، مشخص نیست. اما این سفر نمادین چیزی است که مقامات اطلاعاتی غربی آن را به عنوان مشارکت راهبردی عمیق‌تری بین مسکو و تهران طی دو سال جنگ اوکراین توصیف می‌کنند؛ اتحادی که می‌تواند به عنوان عاملی مهم در حمله پیش روی اسرائیل ظاهر شود.

شریک استراتژیک

به گفته مقامات اطلاعاتی غربی و کارشناسان آمریکایی، اروپایی و خاورمیانه‌ای، ایران با برقراری مناسبات نظامی با روسیه در طول جنگ اوکراین، فصل جدیدی از روابط را با این کشور آغاز کرد. اکنون روابط گسترده تهران و مسکو به انعقاد توافقات نظامی بین دو کشور کمک کرده است؛ از جمله تعهد روسیه برای ارائه جت‌های جنگنده پیشرفته و فناوری دفاع هوایی به ایران که می‌توانند به تهران در تقویت دفاع خود در برابر هرگونه حمله هوایی احتمالی توسط اسرائیل یا ایالات متحده کمک کنند.

این مقامات و کارشناسان می‌گویند که مشخص نیست چه تعداد از این سامانه‌ها تأمین و مستقر شده‌اند، اما فناوری روسیه می‌تواند ایران را به رقیبی بسیار قدرتمندتر با توانایی بیشتر برای سرنگون‌کردن هواپیماها و موشک‌ها تبدیل کند.

همانطور که مقامات اطلاعاتی و کارشناسان اشاره کرده‌اند، این توافقات تسلیحاتی که برخی از جزئیات آن قبلاً گزارش نشده بود، بخشی از همکاری گسترده‌تری است که شامل تولید مشترک پهپادهای نظامی در داخل روسیه، به اشتراک گذاشتن فناوری ضداختلال و ارزیابی لحظه‌ای میدان نبرد از عملکرد تسلیحات مستقرشده علیه نیروهای اوکراینی مجهز به تجهیزات ناتو می‌شود. آن‌ها می‌گویند که این همکاری منافع قابل توجهی برای هر دو کشور به همراه داشته و در عین حال، جایگاه ایران را از متحد درجه دو به شریک استراتژیک ارتقا می‌دهد.

هانا نوت، مدیر برنامه منع گسترش اوراسیا در مرکز مطالعات منع گسترش جیمز مارتین گفت: «در واقع ما شاهد پویایی به صورت حامی-پیرو نیستیم. ایرانیان از این تغییر سود می‌برند. ماهیت روابط تهران و مسکو فراتر از صرفاً تبادل ادوات نظامی پیش رفته است. اکنون شاهد انتقال دانش و دستاوردهای ناملموسی هستیم».

مقامات اطلاعاتی غرب خبر دادند که روسیه در حال «پیش‌برد» توافقی مخفیانه برای فروش جت‌های سوخو-۳۵اس به ایران است که یکی از توانمندترین بمب‌افکن‌های جنگنده روسیه و یک ارتقای بالقوه چشمگیر برای نیروی هوایی ایران به شمار می‌آید که عمدتاً از هواپیماهای بازسازی‌شده آمریکایی و شوروی پیش از ۱۹۷۹ استفاده می‌کند. به گفته مقامات غربی، روسیه همچنین متعهد شده تا در زمینه ماهواره‌های جاسوسی ایران و همچنین کمک به ساخت موشک‌هایی برای پرتاب ماهواره‌های بیشتر به فضا، کمک فنی ارائه دهد.

طبق گفته یک مقام اطلاعاتی آمریکایی و یک مقام اطلاعاتی خاورمیانه با دانش دقیق از این توافق، هیچ مدرک علنی مبنی بر تحویل جت‌های سوخو-۳۵ وجود ندارد؛ این تأخیر ممکن است به دلیل وقفه ایران در پرداخت هزینه هواپیماها باشد.

گنبد ایرانی

برای دفاع از حریم هوایی خود، ایران مدت‌هاست که به دنبال خرید بهترین سامانه‌های موشکی زمین به هوای روسیه برای محافظت از تأسیسات هسته‌ای و نظامی خود در برابر حملات احتمالی آمریکا یا اسرائیل است. در سال ۲۰۰۷، تهران قراردادی برای خرید سامانه ضدهوایی اس-۳۰۰ روسیه امضا کرد، اما مسکو به دلیل فشارهای ایالات متحده و قدرت‌های اروپایی، تحویل این سلاح‌ها را به تعویق انداخت. این ممنوعیت خودخواسته در سال ۲۰۱۶ پایان یافت و سامانه‌های اس-۳۰۰ ایران در سال ۲۰۱۹ عملیاتی شدند.

از آن زمان، ایران به دنبال خرید سامانه پیشرفته‌تر اس-۴۰۰ روسیه بوده است، اگرچه اینکه آیا مسکو برای ارائه سامانه‌های اس-۴۰۰ اقدام کرده است یا خیر، به طور عمومی مشخص نیست.

برخی از گونه‌های اس-۴۰۰ به رادارهایی مجهز هستند که می‌توانند فناوری فناوری شناساگریزی به کار رفته در هواپیماهای جنگی مدرن را خنثی کنند. روسیه از اس-۴۰۰ برای محافظت از پایگاه‌های نظامی خود در سوریه استفاده کرده و این سامانه‌ها تهدیدی مرگبار برای هواپیماهای نظامی آمریکا و اسرائیل محسوب می‌شود که گاهی در حریم هوایی سوریه مشغول عملیات هستند.

حمله هوایی اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق منجر به کشته‌شدن دو افسر بلندپایه ایرانی شد و عملیات تلافی‌جویانه ایران را برانگیخت. تهران با پرتاب مجموع ۳۰۰ موشک و پهپاد به سرزمین‌های اشغالی، به حمله علیه کنسولگری خود واکنش نشان داد.

روز دوشنبه، سرلشکر هرتزل هالوی، رئیس ستاد کل ارتش اسرائیل گفت که حمله ایران «با پاسخ روبرو خواهد شد».

جان کاساپ اوغلو، پژوهشگر ارشد مؤسسه هادسون گفت: «در صورت تحویل، موشک‌های جدید ضدهوایی و سامانه‌های شناساگریزی روسی که برای محافظت از پایگاه‌های زیرزمینی حفرشده در کوه‌ها مستقر شده‌اند، مطمئناً آسمان ایران را به «مکانی خطرناک‌تر» تبدیل خواهند کرد. هرگونه درگیری با اسرائیل در آسمان ایران رخ خواهد داد؛ جایی که تهران از مزیت بازی در خانه برخوردار خواهد بود».

برخی مقامات و تحلیل‌گران می‌گویند که مسکو نیز از این همکاری سود می‌برد. آن‌ها مدعی شده‌اند که روسیه علاوه بر هزاران پهپادی که از ایران خریداری کرده، اواخر سال گذشته توافقی برای دریافت حدود ۲ میلیارد دلار تجهیزات نظامی اضافی از جمله سامانه‌های دفاعی ضدپهپادی را خریداری کرده است.

طبق ادعای آن‌ها، ایران به طور جداگانه برای فروش موشک‌های زمین به هوای خود به روسیه برای استفاده در اوکراین توافق کرده و انتظار می‌رود انتقال این تسلیحات به زودی آغاز شود. البته تهران مرتباً این ادعاها را رد کرده است.

در همین حال، به گفته مقامات اطلاعاتی، تولید پهپادهای جنگی به پروژه مشترک دو کشور تبدیل شده است. بر اساس گفته مقامات اطلاعاتی و انبوهی از ایمیل‌ها و اسناد روسی و ایرانی که توسط گروه هکری پرانا نت‌ورک منتشر شده، اخیراً مسکو و تهران همکاری خود برای ساخت انواع جدیدی از پهپادها آغاز کرده‌اند.

نقش کلیدی پهپادها در همکاری تهران-مسکو

در میان این اسناد، جزئیات بازدید هیئت‌های ایرانی و روسی برای بازدید از تأسیسات تسلیحاتی هر دو کشور وجود داشت. سفر ایرانیان به کارخانه ان‌پی‌پی استارت در سفری که همچنین شامل بازدید از تأسیسات دفاعی واقع در پنج شهر روسیه بود، شرح داده شد. این سند توسط مقامات شرکت سهامی تکنودینامیکا، که ان‌پی‌پی را اداره می‌کند و همچنین وزارت دفاع روسیه امضا شده بود.

واشنگتن‌پست به طور مستقل نتوانست اسناد را تأیید کند، اما دو مقام دولت بایدن ادعا کردند که آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا اسناد فاش‌شده را به دقت بررسی کرده و اصالت آن‌ها را زیر سؤال نبرده‌اند. تاکنون روسیه و ایران به طور علنی به این گزارش‌ها پاسخ نداده‌اند.

در چند سند به سفر هیئتی از مهندسان روس به ایران در آوریل ۲۰۲۳ برای تماشای نمایش یک پهپاد جدید با موتور جت و همچنین خطی از پهپادهای شکارچی-قاتل که برای نابودی پهپادهای دشمن طراحی شده‌اند، اشاره شده است. به نظر می‌رسد هر که دوی این محصولات بازدیدکنندگان روسی را تحت تأثیر قرار داد.

دو مدل از پهپاد با موتور جت، با نام‌های ام‌اس-۲۳۸ و شاهد-۲۳۸، به حداکثر سرعت تقریباً ۴۰۰ مایلی بر ساعت پرواز می‌کنند که حدود سه برابر سریع‌تر از نمونه‌های قبلی پهپادهای ایرانی است. تهران در نمایشگاه هوایی نوامبر ۲۰۲۳ از این پهپادهای جدید رونمایی کرد.

در این نمایش، پهپاد مذکور که در اسناد داخلی روس‌ها «قایق موتوری» نامیده می‌شود، «با موفقیت بلند شد، وظایف را انجام داد و با موفقیت فرود آمد. با توجه به سرعت بالای پهپاد، «قایق موتوری» اساساً یک موشک کروز است».

طبق ایمیل‌های فاش‌شده، این آزمایش ظاهراً به انعقاد قراردادی برای خرید بیش از ۶۰۰ فروند از پهپادهای با موتور جت طراحی‌شده توسط ایران کمک کرد که بیشتر آن‌ها در خاک روسیه با قطعات و کمک ایران ساخته می‌شوند. این اسناد همچنین به مذاکراتی طولانی در مورد نحوه پرداخت هزینه پهپادها اشاره می‌کند. اسناد نشان می‌دهند که حداقل دو قسط به صورت شمش طلا به ارزش تقریبی ۱۴۰ میلیون دلار بوده است.

فابیان هینز، تحلیلگر دفاعی و کارشناس پهپادها و سامانه‌های موشکی در مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک می‌گوید: «این پهپادها سریع‌تر بوده و رهگیری آن‌ها دشوارتر است». اما او گفت، پهپادهای با موتور جت «احتمالاً بسیار گران‌تر هستند، زیرا ساخت این نوع موتورهای جت دشوار است».