انگشت بن زاید روی خط قرمز تهران؛ چرخش سیاست پکن با حمایت از ادعا بر سر جزایر سه‌گانه ایرانی؟

به گزارش اکوایران، چین در بیانیه مشترکی با امارات متحده عربی، حمایت قاطع خود از تلاش‌های ابوظبی برای دستیابی به «راه‌حلی مسالمت‌آمیز» در مورد جزایر سه‌گانه مورد مناقشه بین ابوظبی و تهران را ابراز کرد.

از پکن اصرار

به نوشته المانیتور، در سال گذشته، درج ادعای امارات متحده عربی در بیانیه مشترکی که توسط پکن و کشورهای عربی پس از اجلاس ریاض در دسامبر ۲۰۲۲ صادر شد، جنجال زیادی ایجاد کرد. 

وزارت امور خارجه ایران در اعتراض به «حمایت مکرر» چین از «ادعاهای بی اساس» ابوظبی، در دوم ژوئن، کانگ پینگ‌ووی، سفیر چین در تهران را احضار کرد. این وزارتخانه تاکید کرد که این جزایر سه‌گانه «جزء جدایی‌ناپذیر» خاک ایران بوده و چین باید «موضع خود در قبال این موضوع را اصلاح کند».

اما چین همچنان بر موضع خود به نفع امارات متحده عربی پافشاری کرد. مائو نینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین گفت که محتوای بیانیه مشترک چین و امارات متحده عربی «با موضع چین مطابقت داشته» و از هر دو طرف خواست که گفتگو کنند.

امارات در برابر ایران

با وجود این‌که دولت امارات متحده عربی ادعا داشته همواره به دنبال راه‌حل دیپلماتیک، چه از طریق مذاکره، داوری یا دخالت دیوان بین‌المللی دادگستری، برای این موضوع بوده، اما این واقعیت که دائماً به دنبال حمایت بین‌المللی در این مورد است، نشان می‌دهد که امارات این موضوع را جدی می‌گیرد.

برای ایران، این جزایر به دلیل نزدیکی به تنگه استراتژیک و حیاتی هرمز، بخشی از استراتژی امنیتی آن به شمار می‌روند. در آگوست ۲۰۲۳، سپاه پاسداران برای نشان‌دادن مقاومت در برابر هرگونه تلاش برای تصرف جزایر مورد مناقشه، به طور ناگهانی در این جزایر رزمایش نظامی برگزار کرد.

سپاه پاسداران با استقرار انواع پرنده‌های جنگی، شهپادها، موشک‌ها، خودروها و همچنین پهپادها، عملیات شبیه‌سازی واکنش سریع برای دفاع از جزایر را انجام داد.

نبرد بر سر موازنه قوا؛ عبور از خط قرمز تهران؟

عبدالرسول دیوسالار، پژوهشگر غیرمقیم مؤسسه خاورمیانه بر اهمیت این جزایر «در سطح تاکتیکی» تأکید کرد. او به المانیتور گفت: «این جزایر موقعیت استراتژیکی دارند و از بُعد نظامی، می‌توانند توازن قدرت را تغییر دهند. طبق منشور سازمان ملل متحد، هر حمله نظامی به این جزایر حمله به خاک ایران تلقی می‌شود. به همین دلیل است که امارات متحده عربی بر لزوم مذاکره با ایران تأکید دارد».

دیوسالار در توضیح اینکه چرا این جزایر ناگهان مورد توجه قرار گرفته‌اند، گفت: «کشورهای عربی خلیج فارس شاهد تغییر قدرت در منطقه بوده و مسئله جزایر تلاشی برای بازتعریف موقعیت قدرت آن‌ها در منطقه است. اساساً این سیگنالی گسترده‌تر از نحوه دفاع آن‌ها از خودشان است».

با این حال، او افزود که امارات متحده عربی «بسیار نگران عواقب عبور از خط‌قرمز است، زیرا عبور از خط‌قرمز می‌تواند منجر به عملیاتی تمام‌عیار علیه خاک امارات شود و این آخرین چیزی است که ابوظبی می‌خواهد. برای ایران، هیچ مذاکره‌ای در مورد این جزایر وجود ندارد».

در همین حال، فرزان ثابت، پژوهشگر ارشد مرکز حکمرانی جهانی در مؤسسه تحصیلات تکمیلی ژنو به المانیتور گفت که هرگونه تلاش برای تصرف جزایر با نیروی نظامی با پاسخ نظامی قاطع ایران مواجه خواهد شد. او افزود: «اما ایران و امارات متحده عربی در چند سال گذشته وارد یک دوره تنش‌زدایی شده و به نظر می‌رسد هر دو تمایل کمی برای تشدید این مسئله فراتر از یک آستانه دیپلماتیک و نمادین دارند».

ثابت همچنین اشاره کرد: «فعلاً، ایران برای عملیات اقتصادی و مالی خود به امارات متحده عربی نیاز دارد و امارات متحده عربی نیز می‌داند که ایران توانایی آسیب‌رساندن به آن و مختل‌ساختن مدل اقتصادیش را دارد که برای جذب تجارت، سرمایه‌گذاری و نیروی انسانی، نیازمند حداقل امنیت است».

از آنجایی که همه کشورهای عربی از ابوظبی در این موضوع حمایت می‌کنند، آیا این موضوع می‌تواند به اختلافی مکرر در روابط کلی ایران و شورای همکاری خلیج فارس تبدیل شود و حتی بر نزدیکی اخیر با ریاض تأثیر بگذارد؟

دیوسالار قائل است: «برای عربستان سعودی، ارزش استراتژیک عادی‌سازی روابط با ایران آن‌قدر زیاد است که آن را به خطر نمی‌اندازد. این مناقشه عادی‌سازی را معکوس نمی‌کند بلکه آن را شکننده‌تر می‌سازد. مسائل سرزمینی حتی بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هم وجود دارد، اما روابط آن‌ها را بر هم نمی‌زند».

در همین حال، ثابت پیش‌بینی کرد در حالی که وضعیت جزایر برای مدتی «یک دردسر برای روابط ایران و شورای همکاری خلیج فارس، ایران و چین و ایران و روسیه باقی خواهد ماند، در عین حال، همه این بازیگران مایل به حفظ تنش‌زدایی یا مشارکت‌های کاری هستند؛ بنابراین انگیزه‌هایی برای کنترل سطح تنش‌ها دارند».

ریسک سیاست «نگاه به شرق» ایران

ایران مالک سه جزیره تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی است. در حال حاضر، این جزایر تحت کنترل ایران بوده، اما امارات متحده عربی ادعای مالکیت آن‌ها را دارد.

در ماه جولای سال گذشته، حتی روسیه با امضای بیانیه‌ای در کنفرانس شورای همکاری خلیج فارس در حمایت از موضع امارات متحده عربی، با این کشور همسو شد. مسکو در دسامبر ۲۰۲۳ و پس از ششمین اجلاس همکاری روسیه و اعراب در مراکش نیز بار دیگر موضع امارات را در بیانیه مشترکی تأیید کرد.

روبرتو نچیا، تحلیل‌گر مسائل ایران با اشاره به زمینه‌های دیگر همکاری چین و روسیه با ایران، به المانیتور گفت: «ابوظبی کاملاً از پویایی‌های ژئوپلیتیکی که تهران، پکن و مسکو در آن دخیل هستند، به‌ویژه در پرونده‌های حساس دیگر مانند بیانیه این سه کشور درباره پرونده هسته‌ای ایران در نشست ۵ ژوئن آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آگاه است».

او افزود که به احتمال زیاد، تهران و ابوظبی از «تبدیل‌کردن موضوع جزایر سه‌گانه به مانع دیپلماتیک عمده‌ای که بتواند بر سایر زمینه‌های همکاری تأثیر منفی بگذارد»، اجتناب خواهند کرد.

نچیا گفت که فکر نمی‌کند «امارات متحده عربی هیچ انتظاری داشته باشد که هیچ بیانیه دیپلماتیکی در مورد وضعیت این سه جزیره، اساساً راه را برای بازنگری در وضعیت سرزمینی آن‌ها هموار سازد».

اما حمایت از ادعای امارات برای دومین‌بار می‌تواند نشان‌دهنده گرایش‌های جدید باشد. پینار آکپینار، استادیار روابط بین‌الملل دانشگاه قطر گفت که تداوم دخالت چین در اختلاف امارات متحده عربی و ایران نشانه‌ای از «تغییر در سیاست عدم دخالت سنتی پکن در خاورمیانه» و نشان‌دهنده «تعهد فزاینده به منطقه، به‌ویژه اولویت‌دهی به خلیج فارس» است.

مقایسه روابط چین با ایران و امارات متحده عربی

در سال ۲۰۲۱، پکن شراکت استراتژیک جامع و توافق همکاری ۲۵ساله با ایران را امضا کرد، اما جزئیات زیادی از آن در دست نیست. از زمان روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور فقید ایران، این کشور به سمت چین و روسیه متمایل گشته و در دوره او، به سازمان همکاری شانگهای به رهبری پکن پیوسته است.

با تجارت غیرنفتی دوجانبه حدود ۱۵.۸ میلیارد دلاری در سال ۲۰۲۲، بیش از یک دهه است که چین بزرگترین شریک تجاری ایران به شمار می‌رود.

چین و امارات متحده عربی نیز مشارکت استراتژیک جامع داشته و در حال برنامه‌ریزی برای ارتقای دوجانبه دفاعی و امنیتی هستند که هدف آن ارتقای توان نیروهای نظامی و نهادهای امنیتی در هر دو کشور است.

جامعه‌ای بالغ بر ۴۰۰ هزار نفری چینی در امارات متحده عربی زندگی می‌کنند و به طور مداوم، پکن به عنوان بزرگترین شریک تجاری ابوظبی شناخته می‌شود که ارزش آن در سال ۲۰۲۳ حداقل ۹۵ میلیارد دلار بوده است. در همین سال، سرمایه‌گذاری‌های امارات متحده عربی در چین به ۱۱.۹ میلیارد دلار رسید و در عین حال، سرمایه‌گذاری‌های چین در امارات متحده عربی ۷.۷ میلیارد دلار بود.

مانند ایران، امارات متحده عربی بخش مهمی از پروژه کلان ابتکار کمربند و جاده چین است. بنابراین، اگرچه پکن روابط خوبی با هر دوی ایران و امارات متحده عربی دارد، اما سرمایه‌گذاری و تجارت پکن با ابوظبی، از جمله نفت خام، بسیار بیشتر از تجارت آن با تهران است که تحت تحریم‌های واشنگتن قرار دارد.

با این حال، صرف‌نظر از ظاهر قضیه، به نظر نمی‌رسد تحول خاصی رخ دهد. ایران اکنون می‌داند که نمی‌تواند موضع چین را تغییر دهد و عملاً کنترل خود را بر جزایر سه‌گانه حفظ خواهد کرد؛ در حالی که امارات متحده عربی همچنان به دنبال راه‌هایی برای اثبات قانونی مالکیت خود خواهد بود.