الجزیره؛ برنده انتخابات ایران کار مذاکرات هسته‌ای را به کجا می‌رساند؟

به گزارش اکوایران، دو نامزد باقی مانده که برای ریاست جمهوری ایران رقابت می‌کنند، سعید جلیلی و مسعود پزشکیان، دیدگاه‌های بسیار متفاوتی را برای آینده کشور به رای‌دهندگان ارائه می‌دهند.

با این حال، کارشناسان می‌گویند که بعید است دیدگاه‌های متفاوت آن‌ها منجر به تغییر قابل توجهی در سیاست خارجی ایران شود.

به نوشته الجزیره، پزشکیان، وزیر بهداشت و جراح سابق، در انتخابات روز جمعه اول شد، اما 50 درصد آرا مورد نیاز برای یک پیروزی قطعی را کسب نکرد و او را مجبور به رفتن به دور دوم در برابر جلیلی کرد، که در 15 تیر برگزار می‌شود.

پزشکیان در این رقابت به عنوان تنها نامزد غیراصولگرا که مجاز به شرکت در انتخابات شده، متمایز است.

او از حمایت اصلاح طلبانی مانند محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق برخوردار است، که فعالیت او احتمالاً نشان می‌دهد که پزشکیان یک هدف کلیدی سیاست خارجی اصلاح طلبان را دنبال خواهد کرد: مذاکره مجدد درباره توافق هسته‌ای برای کاهش تحریم‌ها بر اقتصاد ایران و کاهش تنش با غرب.

توافقنامه سال 2015 بین ایران و چین، اتحادیه اروپا، فرانسه، آلمان، روسیه، بریتانیا، ایالات متحده آمریکا برای محدود کردن برنامه هسته‌ای این کشور در ازای لغو تحریم‌ها، تحت ریاست جمهوری میانه‌روی حسن روحانی امضا شد.

اما سه سال بعد، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، از این توافق خارج شد و امید کسانی را که معتقد بودند برجام راه را برای رنسانس اقتصادی ایران هموار می‌کند، درهم شکست.

در عوض، ایالات متحده تحریم‌های شدید جدیدی را اعمال کرد و تندروهای ایرانی استدلال جدیدی پیدا کردند که بگویند غرب قابل اعتماد نیست. مذاکرات بر سر احیای این قرارداد تا حدود زیادی متوقف شده است.

در سوی دیگر طیف سیاسی، جلیلی به عنوان انعطاف ناپذیرترین نماینده سیاست‌های اصولگرایانه شناخته می‌شود.

تحلیلگران می‌گویند که پیروزی این تندرو سرسخت - با حمایت دیگر نامزدهای محافظه کار دور اول – به معنای رویکرد تقابل آمیز‌تر تهران نسبت به غرب، به ویژه ایالات متحده، خواهد بود.

جلیلی که بین سال‌های 2007 تا 2012 به عنوان مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای فعالیت می‌کرد، با این ایده که ایران باید درباره برنامه غنی‌سازی اورانیوم خود با سایر کشورها گفتگو یا با آن‌ها مصالحه کند، مخالف بود - موضعی که او در زمان توافق 2015 داشت.

برنده روز جمعه تنها تصمیم گیرنده نخواهد بود

صرف نظر از مواضع کاملاً متفاوت نامزدها، رئیس جمهور ایران در حوزه محدودی از اختیارات عمل می‌کند.

نهادهای دیگری بیشترین اختیار را در مورد سیاست خارجی دارند.

علی واعظ، رئیس برنامه ایران گروه بین المللی بحران، گفت: «اگر در رویکرد کلی ایالات متحده، بین دولت ترامپ و بایدن، 180 درجه اختلاف جهت وجود داشته باشد، در ایران، با تغییر ریاست جمهوری 45 درصد اختلاف خواهید داشت. این اختلاف ناچیز نیست، اما به اندازه کشورهای دیگر تاثیرگذار نیست.»

او افزود: «عناصری از تداوم وجود دارد که میزان تغییر را محدود می‌کند.»

این موضوع به عنوان یکی از دلایل مشارکت 40 درصدی در انتخابات روز جمعه مطرح شده است - کمترین میزان در تاریخ ایران از زمان انقلاب اسلامی 1979- زیرا به نظر می‌رسد رای‌دهندگان امید خود را به این که با تغییر رئیس جمهور اوضاع بهبود پیدا می‌کند، از دست داده‌اند.

یک رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب باید با نیروهای محافظه‌کار تندرو حاکم بر مجلس ایران روبرو شود، در حالی که توانایی او برای تعامل با غرب با توجه به سیاست منطقه‌ای کشور به چالش کشیده می‌شود، رویکردی که آن را در مقابل متحدان غرب قرار داده است.

در ماه آوریل، ایران در انتقام حمله اسرائیل به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق سوریه که منجر به کشته شدن فرماندهان ارشد سپاه شد، حمله موشکی و پهپادی گسترده‌ای را علیه اسرائیل انجام داد.

این تقابل بی‌سابقه در بحبوحه تشدید تنش‌های منطقه‌ای رخ داد، در حالی که جنگ اسرائیل علیه غزه ادامه دارد و احتمال وقوع یک جنگ همه جانبه بین اسرائیل و حزب‌الله لبنان که مورد حمایت ایران است، بیشتر می‌شود.

اما در حالی که سیاست‌های منطقه‌ای مدت‌هاست عمدتاً فراتر از وزارت خارجه مدیریت می‌شود، موضوع مذاکرات هسته‌ای با قدرت‌های جهانی همچنان روی میز است.

ولی نصر، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه جانز هاپکینز، گفت: «رئیس جمهور می‌تواند در مورد مذاکرات، لحن و نگرش را تعیین کند، حتی اگر نتیجه آن تغییرات جزئی باشد.»

نصر گفت: «در مورد توافق هسته‌ای، نقش رئیس‌جمهور می‌تواند در بررسی احتمالات برای نتایج مختلف بسیار مهم باشد. پزشکیان برای شروع مذاکره با آمریکا اقدام می‌کند در حالی که جلیلی این کار را نخواهد کرد.»

دیپلماسی هسته‌ای برای ایرانیان امری محوری است، زیرا مستقیماً بر اقتصاد کشور تأثیر می‌گذارد که نگرانی اصلی اکثر ایرانیان است. دولت‌های متوالی نتوانسته‌اند با کاهش ارزش پول و تورم مقابله کنند، و رژیم تحریم‌های غرب را مقصر آن می‌دانند.

نصر گفت: «برای برداشته شدن تحریم‌ها، باید علاقه مند به گفتگو با غرب بود. اینکه یک رئیس جمهور آشتی‌ناپذیر داشته باشید، قطعاً تفاوت ایجاد می‌کند.»

رویکرد «انقلابی»

ریاست جمهوری جلیلی مطابق با رویکرد مرحوم رئیسی خواهد بود که در دوره سه ساله ریاست جمهوری خود قول داده بود که اقتصاد را به مذاکرات هسته‌ای با قدرت‌های خارجی گره نزند.

در عوض، دولت تصمیم گرفت به توانمندی‌های داخلی ایران تکیه کند و در عین حال تجارت خود را به سمت شرق متمرکز کند و روابط با چین، روسیه و کشورهای همسایه را تقویت کند.

تحت رویکرد به اصطلاح «اقتصاد مقاومتی»، ایران سال گذشته قراردادی را با میانجیگری چین با عربستان سعودی امضا کرد که به جنگ سرد چند ساله بین رقبای منطقه‌ای پایان داد.

رئیسی همچنین بر پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای تاکید کرد و این کشور در اوایل سال جاری به عضویت بلوک بریکس درآمد.

اما چرخش موسوم به شرق نتایج ملموسی از نظر بهبود اقتصاد به همراه نداشت - چیزی که اردوگاه اصولگرا به آن اذعان کرده است - که باعث می‌شود هر رئیس‌جمهور آینده‌ای به ایجاد تعادل در جهت‌گیری بین‌المللی نیاز داشته باشد.

حمیدرضا غلام زاده، مدیر اتاق فکر دیپلو هاوس که بر سیاست خارجی متمرکز است، گفت: «جلیلی نمی‌تواند به طور کامل از مذاکره با غرب اجتناب کند، همانگونه که پزشکیان فقط بر مذاکرات هسته‌ای تمرکز نخواهد کرد».

وی افزود: «سیاست خارجی ایران به عوامل خارجی نیز بستگی دارد که مهم‌تر از همه، انتخابات آمریکا در نوامبر است.»

او گفت: «چالش از داخل ایران نیست، بلکه از خارج است، اینکه ترامپ برنده شود یا بایدن. حتی اگر پزشکیان رئیس جمهور شود، بیشتر با چالش‌های خارجی مواجه خواهد شد تا داخلی.