ولی نصر؛ آیا ایران تلافی خواهد کرد؟

به گزارش اکوایران، اسماعیل هنیه، مسئول سیاسی حماس و رهبر مذاکرات آتش‌بس از سوی این گروه فلسطینی در صبح چهارشنبه و تنها چند ساعت پس از ترورشدن یکی از فرماندهان ارشد نظامی حزب‌الله در بیروت توسط اسرائیل، در تهران ترور شد.

دو کارشناس سیاست خاورمیانه به پولتیکو گفتند که حماس پس از ترورشدن یکی از ارشدترین رهبرانش منصرف یا تضعیف نخواهد شد.

هم ایران و هم حماس انگشت اتهام را به سوی اسرائیل نشانه رفته‌اند که طی سال‌ها ترورهای پر سر و صدای زیادی را در خاک ایران انجام داده و رهبران حماس را در غزه هدف قرار داده است. اسرائیل در مورد ترور هنیه اظهار نظر نکرده است. در واکنش به این اقدام، ایران تهدید به «پاسخی سخت و دردناک» کرده و این باعث نگرانی برخی شده که ممکن است جنگ منطقه‌ای گسترده‌ای رخ دهد. تهران افزود که ایالات متحده و سایر کشورهای غربی در برابر پیامدهای آن مصون نخواهند بود.

روز پنجشنبه، اسرائیل ادعا کرد که محمد ضیف، رئیس شاخه نظامی حماس را طی حمله هوایی اواسط جولای کشته است.

طهانی مصطفی، تحلیلگر ارشد فلسطین در گروه بین‌المللی بحران و ولی نصر، استاد امور بین‌الملل و مطالعات خاورمیانه در دانشگاه جان هاپکینز توضیح می‌دهند که پس از ترور رهبر کلیدی فلسطینی که در دهه ۱۹۸۰ به حماس پیوست و سپس در سلسله‌مراتب آن ارتقا یافت، چه اتفاقی ممکن است رخ دهد.

هر دو کارشناس قبل از اینکه خبر کشته‌شدن ضیف توسط اسرائیل علنی شود با پولتیکو صحبت کردند. نظرات آن‌ها برای وضوح ویرایش شده است.

اکنون چه تحولاتی را باید در منطقه رصد کنیم؟

طهانی مصطفی: هیچ‌کس خواهان جنگ نیست. طی نه ماه گذشته، تهران این موضوع را به خوبی روشن کرده است. حزب‌الله و لبنان نیز با درک اینکه خود لبنان در موقعیتی نیست که بتواند عواقب هر نوع جنگ تمام‌عیار با اسرائیل را تحمل کند، آشکارا نشان داده که خواهان جنگ نیست؛ زیرا صرفاً اسرائیل به هدف قرار دادن زیرساخت‌های غیرنظامی تمایل دارد و این چیزی است که به طور سیستماتیک انجام می‌دهد و در جنگ سال ۲۰۰۶ نیز چنین کرد. حزب‌الله از این موضوع غافل نداده که تاکنون بازدارنده اصلی اسرائیل در برابر حزب‌الله بوده است.

با این حال، من فکر می‌کنم ادامه اقدامات تحریک‌آمیز اسرائیل می‌تواند منطقه را به سمت جنگ سوق دهد. باید پرسید که نهایتاً چه چیزی نقطه‌عطف خواهد بود؟ با دشواری می‌توان گفت که ترور هنیه چنین نقطه‌ای است. اما اگر اسرائیل به مسیر خود ادامه دهد، اگر هیچ خط‌قرمزی برای اسرائیل قرار نگیرد و چیزی مانع آن نشود، اسرائیل به کارهایی که فکر می‌کند بدون مجازات خواهد ماند، ادامه می‌دهد.

ولی نصر: با یک ضربه، یعنی ترور هنیه در این زمان، اسرائیل تقریباً مذاکرات جاری آتش‌بس با حماس را کشت. این مسئله به درگیری بین حزب‌الله و اسرائیل و اسرائیل و ایران می‌افزاید و به نظر می‌رسد اسرائیل به دنبال یک درگیری گسترده‌تر است.

چرا اسرائیل یک رهبر ارشد حماس در ایران را ترور کرد؟

ولی نصر: کارزار انتخاباتی رئیس‌جمهور جدید ایران مبتنی بر گفتگو با ایالات متحده و یافتن راهی برای کاهش تحریم‌های اقتصادی علیه ایران بود که به معنای دستیابی نوعی توافق در مورد موضوع هسته‌ای با غرب است. سپس در مراسم تحلیفش این ترور رخ داد که باعث دشواری هرچه بیشتر مذاکره او با آمریکا و غرب می‌شود. می‌توان گفت این حمله برای خدشه‌دارکردن روابط ایران و آمریکا انجام گرفته یا حداقل پیامدش این است که پس شروع کار مسعود پزشکیان، پیشرفت گفتگوها بین دو کشور را دشوار می‌سازد.

اگر ایالات متحده هنوز قادر به کنترل سیاست‌های اسرائیل نباشد، آن‌ها را تحمل کند و اساساً به عنوان حامی تام اسرائیل دیده شود، فضای سیاسی مناسبی را برای رئیس‌جمهور جدید ایران که تعامل با ایالات متحده را به عنوان بخش مرکزی مبارزات انتخاباتی خود قرار داده، فراهم نمی‌سازد.

در مصاحبه روز چهارشنبه با کانال نیوزآسیا، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده گفت: «اولاً، این (ترور) چیزی نبوده که ما از آن آگاه یا در آن دخیل باشیم. حدس‌زدن بسیار دشوار است و طی سالیان طولانی یاد گرفته‌ام که هرگز در مورد تأثیری که یک رویداد ممکن است بر موضوع دیگری داشته باشد، گمانه‌زنی نکنم. بنابراین نمی‌توانم به شما بگویم که این (ترور هنیه) چه پیامدی دارد».

آیا ایران تلافی خواهد کرد؟

ولی نصر: غرب در حال حاضر امیدوار است که حزب‌الله و ایران خویشتن‌داری نشان دهند و اقدامی نکنند که این درگیری را به مرحله بعدی بکشاند. بنابراین مطمئنم دیپلماسی پشت‌پرده زیادی در حال انجام است، اما در اصل، ما در شرایطی بسیار شبیه به پس از ماه آوریل قرار داریم؛ زمانی که اسرائیل برای اولین‌بار به کنسولگری ایران در دمشق حمله کرد و سپس، ایران نیز عملیاتی انتقام‌جویانه علیه اسرائیل انجام داد و به مدت دو هفته، جهان نفس خود را حبس کرده بود.

این حمله مسئولیت تلافی را بر عهده ایران و حزب‌الله می‌گذارد. برای ایران بسیار دشوار است که اصلاً تلافی نکند؛ زیرا ترور هنیه اقدامی آشکار در پایتخت آن به مناسبت آغاز به کار رئیس‌جمهور جدید است که فکر می‌کنم ایرانی‌ها به سختی بتوانند آن را نادیده بگیرند. بنابراین سؤال این است که آن‌ها کی واکنش نشان می‌دهند؟ چگونه واکنش نشان می‌دهند؟ سپس ایالات متحده چگونه با این وضعیت برخورد می‌کند؟

من فکر می‌کنم ایران و حزب‌الله به همراه عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و قطر نیز خواهان آتش‌بس هستند. بنابراین اگرچه آن‌ها در مسائل کلی اختلافات گسترده‌ای با هم دارند، اما همه آن‌ها خواهان آتش‌بس بوده و نمی‌خواهند جنگی گسترده رخ دهد. فکر می‌کنم تنها بازیگری که در حال حاضر نمی‌خواهد جنگ غزه پایان یابد و همچنین با آتش در منطقه بازی می‌کند، اسرائیل است و هیچ‌کس به جز ایالات متحده بر اسرائیل نفوذ ندارد.

اگر ایالات متحده در این مرحله نتواند یا نخواهد تصمیم‌گیری اسرائیل را تحت تأثیر قرار دهد، ممکن است در موقعیت بسیار خطرناکی قرار بگیریم، زیرا ما کاملاً به ایران و حزب‌الله برای تلافی‌نکردنشان وابسته خواهیم بود. تلافی آن‌ها چرخه تشدید بسیار سریعی به سمت جنگی بسیار بزرگ‌تر می‌آفریند.

آمریکا چه کار خواهد کرد؟

طهانی مصطفی: از همان ابتدا، آمریکا خط‌قرمزی قرار نداده و در مواردی که سعی داشته محدودیتی تعیین کند، این محدودیت‌ها دائماً تغییر کرده‌اند. تا زمانی که آمریکا به اسرائیل اجازه دهد هر کاری که می‌تواند انجام دهد، اسرائیل به این کار ادامه خواهد داد. ترور هنیه نیز نشانگری بسیار قوی از همین موضوع بوده است. من از استدلال‌های دولت آمریکا خبر ندارم، اما کاملاً واضح است که چیزی شبیه به این هنوز برای مهار اسرائیل کافی نیست.

ولی نصر: مصر، عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی به آتش‌بسی امیدوار بودند که به جنگ غزه پایان دهد. آن‌ها امیدوار بوده‌اند که هیچ تشدید تنشی که به یک درگیری گسترده‌تر منجر شده و به منافع آن‌ها لطمه می‌زند، رخ ندهد. اما این دقیقاً چیزی بوده که در حال رخ‌داد است. وقتی به واشنگتن نگاه می‌کنند، می‌بینند که یا دیگر قادر به مهار اسرائیل نیست، یا اصلاً نمی‌دانست، یا اینکه خودش به اسرائیل چراغ سبز نشان داد. هیچ‌کدام از این سناریوها به نفع ایالات متحده نیست. متحدان منطقه‌ای آمریکا برای حفظ کنترل و ثبات به ایالات متحده متکی هستند. بنابراین، تصور اینکه اسرائیل اساساً می‌تواند ایالات متحده را دور بزند تا وضعیت منطقه را تشدید کند، خاطر کشورهای عربی خاورمیانه را بر هم می‌زند.

حالا چه؟

ولی نصر: مسئله فلسطین حتی با وجود دهه‌ها حذف رهبران آن دوام آورده و من فکر نمی‌کنم ترور هنیه راه‌حلی برای مسئله بزرگ‌تر باشد. ما باید به آتش‌بس برسیم. باید یک راه‌حل سیاسی برای مسئله فلسطین بیابیم و سپس می‌توانیم به مسائل بزرگتر در منطقه پیرامون حزب‌الله، ایران و غیره رسیدگی کنیم. طبق مسیری که ما فعلاً در آن قرار داریم، راه‌حل‌ها از طریق جنگ به دست می‌آیند و من فکر نمی‌کنم این برای منطقه مفید باشد. اگر جنگ سر بگیرد، خونین و پرهزینه خواهد بود و غرب از عواقب آن مصون نخواهد ماند.