مخمصه پسااکتبری پوتین؛ زمین بازی خاورمیانه عوض می‌شود؟

به گزارش اکوایران، خاورمیانه سطحی از درگیری را از سر می‌گذارند که در چند دهۀ گذشته بی‌سابقه بوده است. روند افزایش تنش‌ها که با حملات 7 اکتبر 2023 علیه اسرائیل آغاز شد حالا نزدیک به یک سال است که ادامه دارد و به نظر می‌رسد در ادامه افزایش یابند و این وضعیت به مرحلۀ جدیدی از تاریخ منطقه تبدیل شود.

مخمصه پسااکتبر

به نوشته نیکیتا اسماگین در وبگاه اندیشکده کارنگی، سال‌هاست که روسیه کوشیده است فاصله‌اش را با رویدادهای خاورمیانه حفظ کند و با همۀ طرفین کانال‌های ارتباطی داشته باشد. اما واقعیت جدید پسا 7 اکتبر وضعیت را دشوارتر کرده است. حملۀ تمام عیار روسیه به اوکراین باعث گرم‌تر شدن روابط روسیه با ایران شد و همین مسئله باعث نگرانی جدی ایالات متحده و اسرائیل شد. این نگرانی با درگیری بین ایالات متحده و روسیه تشدید شد؛ مسئله‌ای که مسکو را به ایران نزدیک‌تر کرد. حتی اگر روسیه بخواهد نقشی متعادل کننده در خاورمیانه داشته باشد، روز به روز قدرت‌های منطقه‌ای بیشتر به این نتیجه می‌رسند که عملکرد این کشور جانبدارانه است -و بر این اساس عمل خواهند کرد.

از زمان آغاز جنگ در اوکراین، گرم‌تر شدن روابط مسکو با تهران برای همه آشکار بوده است. حالا روسیه در بیانیه‌های رسمی معمولاً در برابر اسرائیل طرف ایران را می‌گیرد، در حالی که در سوریه، این دو کشور می‌کوشند ایالات متحده را تحت فشار بگذارند و در حالی که گروه‌های حامی ایران به مواضع ایالات متحده روی زمین حمله می‌کنند، جت‌های روسی به شکل خطرناکی در نزدیکی هواپیماهای ایالات متحده پرواز می‌کنند.

با این همه، روسیه تمایلی نداشته است تا نقش سابقش به عنوان میانجی را کنار بگذارد. حتی با اینکه دیگر گفت‌وگویی بین مسکو و واشنگتن برقرار نیست، مسکو به صحبت با دیگر قدرت‌ها ادامه می‌دهد -حتی با اسرائیل. این مسئله کاملاً منطقی است: هر چه که باشد، درگیری تمام عیار می‌تواند باعث تلافی از جانب اسرائیل و شاید ارسال سلاح از طرف این رژیم به اوکراین شود. با گذشت زمان اما، با افزایش روابط روسیه با ایران، بی‌طرف ماندن برای این کشور دشوارتر خواهد شد.

از معلم به دانش‌آموز 

حتی با اینکه روسیه و ایران برنامه‌ای برای یک اتحاد نظامی تمام عیار ندارند، مسکو موفق شده است از تجهیزات و فناوری ایرانی  استفاده کند. ژنرال‌های روسی که تا پیش از این معلم همتایان ایرانی‌شان بودند، به دانش‌آموزانشان تبدیل شده‌اند. در نتیجه، مسکو مایل به فروش تجهیزات نظامی مدرن به تهران بوده و رویدادهای خاورمیانه به این معنی بوده‌اند که علاقۀ ایران به آنچه روسیه پیشنهاد می‌دهد روز به روز بیشتر می‌شود.

اورژانسی‌ترین مشکل ایران وضعیت اسف‌بار نیروی هوایی و پدافند هوایی توسعه نیافته‌اش است. دشمنش، اسرائیل، قدرتمندترین نیرو هوایی منطقه را دارد. در درگیری‌ها، اسرائیل به دنبال کنترل آسمان و استفاده از نیروی هوایی‌اش به عنوان اصلی‌ترین ظرفیت تهاجمی است. البته، علاوه بر قدرت نظامی ایالات متحده که تضمین کنندۀ امنیت اسرائیل است.

بر اساس بیانیه‌های رسمی، مسکو موافقت کرده است به این کشور بالگردها و جت‌های جنگندۀ نظامی بدهد: جنگنده‌های سو35، بالگردهای تهاجمی می28 و جت‌های آموزشی یاک130. بعضی از جت‌های آموزشی همین حالا هم تحویل شده‌اند و خلبانان ایرانی برای اهداف آموزشی از آنان استفاده می‌کنند. سو35ها هم ممکن است امسال تحویل شوند.

وضعیت بالگردهای تهاجمی گنگ‌تر است. روسیه شدیداً به آنها نیاز دارد و ممکن است در سال‌های آینده ظرفیتی برای صادراتشان نداشته باشد.

همچنین شواهدی وجود دارد که روسیه به ایران رادارهای مدرن فروخته باشد. اگرچه ایرانیان مایلند سیستم‌های پدافند هوایی به دست بیاورند، این مسئله چندان هم ساده نیست. پدافندهای هوایی روسیه شدیداً مشغول دفع موشک‌ها و پهپادهای اوکراینی است و بعید است مسکو پدافند اضافی داشته باشد که در آیندۀ نزدیک به تهران بفرستد.

مهم‌ترین نکته این است که روسیه تحویل تجهیزات نظامی جدید به ایران را آغاز کرده است. در حال حاضر، حجم تجهیزات تحویلی بر اساس وضعیت اوکراین تغییر می‌کند. اما اگر شدت درگیری‌ها در اوکراین کاهش یابد یا اگر آتش‌بسی صورت بگیرد، مسکو می‌تواند پرنده‌ها و موشک‌های جدیدی را به تهران تحویل بدهد. از نقطه نظر ایالات متحده و اسرائیل، چنین سناریویی نامحتمل نیست -یعنی آماده می‌شوند.

تغییر زمین بازی؟

افشاگری‌های اخیر تأیید می‌کنند که کرملین واقعاً به فکر تحویل سلاح نه فقط به ایران، بلکه به گروه‌های طرفدار طرفدار ایران است که احتمالاً از آنها برای حمله به نیروهای ایالات متحده استفاده خواهند کرد. منطق کرملین این است که از آنجا که در اوکراین از تجهیزات ایالات متحده علیه نیروهای مسلح روسیه استفاده می‌شود، روسیه حق دارد به هر کسی که با واشنگتن می‌جنگد سلاح بدهد.

این مسئله لزوماً به معنی تغییر وضعیت روی زمین نیست. برای مثال، حماس مکرراً از سلاح‌های ساخت روسیه استفاده کرده است و این مسئله باعث فروپاشی روابط روسیه و اسرائیل نشده است.

مخالفت شدید عربستان سعودی روسیه را مجبور به خودداری از تحویل سلاح به حوثی‌های یمن کرده است. اما احتمالاً نسبت به تحویل سلاح به شبه‌نظامیان شیعۀ عراق، نیروهای لبنانی یا گروه‌های مسلح سوریه چنین اعتراضی وجود نداشته باشد.

در نتیجۀ همۀ این‌ها، روسیه بیشتر وارد درگیری‌های خاورمیانه می‌شود. بعضی می‌گویند این موضوع تأثیر اندکی بر تعادل قدرت خواهد داشت و اهمیت نظامیِ ظرفیت تحویل سلاح به ایران قابل چشم‌پوشی است. مسئله اصلی تحویل سو35ها خواهد بود اما حتی آن‌ها هم نهایتاً بیست و چهار هواپیما خواهند بود. در مقام مقایسه، اسرائیل حدود پنجاه جنگندۀ اف35 نسل پنجم دارد، همینطور صدها هواپیمایی که پیشرفته‌تر از دارایی‌های ایران هستند.

با این همه، تحویل تسلیحات روسی علامتی مهم است -به‌ویژه برای ایالات متحده و اسرائیل. تعادل قدرت را آنقدرهایی که ممکن است در آینده تغییر دهد، در کوتاه مدت تغییر نمی‌دهد. هر چه که باشد، شاید در آینده سلاح‌های بیشتری تحویل داده شود. و اگر روسیه به ایران سلاح‌های دفاعی دهد، آیا نابودی اهداف در ایران دشوارتر خواهد شد؟

حرکت جریان ثابتی از تسلیحات روسیه به ایران به این معنا خواهد بود که ایالات متحده و اسرائیل با دشواری‌های امنیتی کلاسیکی مواجه خواهند شد.  در حالی که ایالات متحده به‌صورت سنتی محتاط‌تر است، شاید واشنگتن افزایش قدرت ایران را ریسکی غیرقابل قبول ارزیابی کند.

حتی افزایش اندک حمایت روسیه از ایران و متحدانش باعث می‌شود مسکو وارد رویدادهای خاورمیانه شود، دست کم از چشم ایالات متحده و اسرائیل. حمایت شدید کرملین از تهران ممکن است چنان تهدیدی جدی تلقی شود که باعث تجدیدنظری اساسی شود.