سورپرایز علی‌اف برای پوتین؛ چرخش بزرگ کرملین در قفقاز از سر ضعف بود؟

به گزارش اکوایران، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، که برای اولین بار در شش سال گذشته به آذربایجان سفر کرد، از چگونگی توسعه باکو، پایتخت، شگفت زده شد. او در نشست 19 اوت با همتای آذربایجانی خود، الهام علی‌اف، گفت: «من می‌گویم اینجا یک واحه خاص در منطقه است.»

جمله مناسبی بود.

تنها متحد پوتین در منطقه

به گزارش رادیو آزادی، در چند سال گذشته، آذربایجان در واقع به عنوان پذیراترین نقطه برای رهبر روسیه در منطقه پرآشوب قفقاز جنوبی ظاهر شده است. ارمنستان به سرعت در حال تبدیل شدن به مخالف متحد سابق خود روسیه است، در حالی که گرجستان علیرغم بحران فعلی خود با غرب همچنان سرزمینی عمیقا غیر دوستانه برای پوتین است.

در همین حال، پوتین در داخل کشور با دردسر غیرمنتظره حمله نظامی اوکراین به منطقه کورسک دست و پنجه نرم می‌کند که ارتش روسیه نتوانسته است آن را به عقب براند.

در باکو، یک علی‌اف خوشرو با در آغوش گرفتن پوتین از او استقبال کرد و بانوی اول و معاون رئیس جمهور مهربان علی‌اف او را بوسیدند. پوتین از «فضای خانوادگی» که در آن پذیرایی شد شگفت زده شد.

اما میهمان نوازی علی اف‌ها محدودیت‌هایی دارد و باکو به عنوان بخشی از سیاست خارجی چندجانبه تثبیت شده خود، در چندین جناح بازی می‌کند. اما در قفقاز 2024، این ممکن است بهترین چیزی باشد که پوتین می‌تواند بدست آورد.

در پشت این لبخندها و آغوش‌ها، آذربایجان تلاش می‌کند روسیه را از سیاست منطقه‌ای که تا همین اواخر مسکو عمیقاً درگیر آن بود، دور کند.

برای چندین دهه، روسیه - همراه با ایالات متحده و کشورهای اروپایی - نقش کلیدی در تلاش‌های دیپلماتیک برای حل مناقشه بین آذربایجان و ارمنستان ایفا کرد. اما آذربایجان با این باور که روند حل مناقشه به محلی برای اعمال نفوذ قدرت‌های خارجی در منطقه تبدیل شده است، در ماه‌های اخیر توانسته است روسیه و دیگر قدرت‌های خارجی را از این روند خارج کند و روی پیمان صلح با ارمنستان کار کند.

در یک شکست دیگر برای روسیه، آذربایجان نیز اخیراً اعلام کرد که یک موضوع بحث‌برانگیز را از مذاکرات معاهده حذف می‌کند: یک کریدور حمل و نقل بین سرزمین اصلی آذربایجان و منطقه نخجوان، از طریق ارمنستان جنوبی، که به نام آذربایجانی آن، کریدور زنگزور شناخته می‌شود.

در حالی که این مسیر برای آذربایجان اهمیت حیاتی دارد، همچنین نشان دهنده فرصتی برای روسیه برای دستیابی به جایگاه جدیدی در منطقه است. ارمنستان و آذربایجان در ابتدا توافق کردند که این مسیر توسط سرویس امنیتی دولتی روسیه محافظت شود و مسکو همچنان امیدوار است که چنین شرطی در توافقنامه نهایی تثبیت شود. در این زمینه، اظهارات پوتین در باکو در مورد مذاکرات صلح کمی گلایه آمیز به نظر می‌رسید.

پوتین گفت: «اگر بتوانیم کاری انجام دهیم تا بتوانیم توافقنامه صلح با آذربایجان و ارمنستان امضا کنیم، تحدید و تعیین مرزها را تکمیل کنیم، همانطور که در مورد لجستیک و اقتصاد بسیار بحث کردیم، بسیار خوشحال خواهیم شد.»

مسائل دشوارتر، ذکر نشد.

در ماه مه، یک مقام ارشد روسیه اعلام کرد که مسکو امیدوار است کنسولگری در قره‌‌‌‌باغ، منطقه‌‌ای که در مرکز درگیری طولانی مدت بین ارمنستان و آذربایجان قرار دارد، باز کند. اکنون آذربایجان پس از حمله سپتامبر 2023 که منجر به فرار کل جمعیت 100000 ارمنی قومی شد، این منطقه را به طور کامل کنترل می‌کند. اما اخبار مربوط به کنسولگری احتمالی روسیه زنگ خطر را در میان آذربایجانی‌ها به صدا درآورد و آنها برنامه پنهان کرملین را برای بازگرداندن نفوذ روسیه - و احتمالاً ارمنستان - در این قلمرو دیدند.

پیش از سفر پوتین، خبرگزاری روسی تاس با پولاد بلبل‌اوغلو سفیر آذربایجان در مسکو مصاحبه کرد و از او در مورد این موضوع پرسید.

بلبل اوغلو با ملایمت به مقاومت آذربایجان در برابر این ایده اشاره کرد و به طور مبهم خاطرنشان کرد که در آذربایجان «زمینه کار برای کنسولگری‌ها محدود است.» پس از مصاحبه تاس بلبل‌اوغلو با یک وب‌سایت وابسته به دولت آذربایجان تصحیح سریعی صادر کرد که باز هم با ظرافت نشان از مقاومت باکو داشت: «من نگفتم که ممکن است کنسولگری روسیه در قره‌باغ ایجاد شود. این در مرحله گفتگو است.»

اجتناب از گفتگوی درباره اختلافات

علی اف و پوتین در اظهارات عمومی خود به کنسولگری اشاره نکردند.

در همین حال، همزمان با دیدار دو رهبر در باکو، در بخشی دیگر از شهر، مشاور سابق پوتین، روبن واردانیان، در زندان نشسته بود، یکی از چندین مقام جمهوری ناگورنو-قره باغ کوهستانی که به دنبال اقدامات آذربایجان در بازپس‌گیری آن سرزمین در سال گذشته، دستگیر شدند.

پیش از سفر پوتین، اتحادیه ارامنه روسیه درخواستی را برای او ارسال کرد و از او خواست که موضوع اسیران قره باغ را مطرح کند.

آن موضوع نیز مورد اشاره قرار نگرفت.

یافتن زمینه‌های مشترک در روابط اقتصادی بین دو کشور آسان‌تر بوده است. زمانی که علی‌اف در ماه آوریل از مسکو بازدید کرد، تمرکز بر گسترش شبکه حمل و نقلی بود که روسیه را از طریق آذربایجان به ایران و بنادر خلیج فارس متصل می‌کرد. این پروژه برای روسیه از اهمیت راهبردی حیاتی برخوردار است، روسیه که در تلاش است پس از فروپاشی روابطش با غرب پس از تهاجم تمام عیار به اوکراین در سال 2022، ارتباطات تجاری خود را به شرق و جنوب تغییر مسیر دهد.

در حالی که آذربایجان از گسترش تجارت نیز سود می‌برد، دیدار کوتاه بین دو رهبر در باکو باعث شد روسیه به طرف مشتاق‌تر به نظر برسد. علی‌اف گفت که مجموع گردش تجاری بین دو کشور «کمی بیش از 4 میلیارد دلار است. یک عدد خوب.»

پوتین افزود: «اما این با پتانسیل ظرفیت‌‌‌‌‌های ما مطابقت ندارد.»

هنگامی که جلسات 19 اوت به پایان رسید، این دو اعلام کردند که توافقنامه‌هایی را در مورد موضوعاتی مانند امنیت غذایی و بازرسی کار امضا کرده‌اند. دانشگاه جدید روسیه و آذربایجان در باکو افتتاح می‌شود و دو کشور تولید مشترک نفتکش‌ها را آغاز می‌کنند.

برای برخی از آذربایجانی‌ها، این دستاورد ساده آنچه را که دلیل واقعی این دیدار می‌دانستند فاش کرد: فرصتی برای پوتین که به نظر برسد که متحدانی دارد در حالی که واقعاً در سطح بین‌المللی منزوی است.