به گزارش اکوایران، یک بار دیگر رسانه‌های غربی مدعی تأمین موشک‌های ایرانی برای روسیه شده‌اند.

جنگ روانی

به نوشته حمیدرضا عزیزی برای وبگاه امواج‌مدیا، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده در ۹ سپتامبر ادعا کرد تهران موشک‌های تاکتیکی کوتاه‌برد را تحویل مسکو داده که انتظار می‌رود به زودی در میدان نبرد علیه اوکراین به کار گرفته شوند. بریتانیا، فرانسه و آلمان نیز سریعاً به این ادعا پیوسته و تأمین تسلیحات به مسکو را «تشدیدی توسط ایران و روسیه» و «تهدیدی مستقیم برای امنیت اروپا» خواندند. این سه کشور متعهد شدند با اقدامات تنبیهی سریع، از جمله محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌تر پرواز بر فراز ایران و تحریم‌هایی علیه شرکت هواپیمایی ملی آن، پاسخ دهند.

با این حال، ایران این ادعاها را به طور مداوم تکذیب کرده است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه این کشور تأکید داشته که این اتهامات مبتنی بر «اطلاعات نادرست» بوده و تهران هیچ موشکی تحویل نداده است. سرتیپ فضل‌الله نوذری، معاون قرارگاه خاتم‌الانبیای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز گفته که «هیچ موشکی به روسیه ارسال نشده است» و دولت‌های اروپایی را به «جنگ روانی» متهم کرد.

این اولین‌باری نیست که اتهام انتقال موشک‌های ایران مطرح می‌شود. در اوایل سال ۲۰۲۲، بریتانیا مدعی شد که روسیه در تلاش است به موشک‌های بالستیک ایران دسترسی پیدا کند. در فوریه سال جاری، رویترز ادعا کرد که چنین تسلیحاتی احتمالاً به مسکو ارسال خواهند شد و بر نگرانی‌های فزاینده در مورد دخالت ایران در تلاش جنگی روسیه تأکید کرد. گزارش‌های مشابه دیگری در طول سال منتشر شد، اما تهران هرگونه همکاری از این دست را به طور مداوم تکذیب کرده است.

با وجود تکذیب‌ این خبر، نمی‌توان زمینه افزایش همکاری نظامی بین ایران و روسیه را نادیده گرفت. از زمان حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، ادعا شده که تهران پهپادهایی به مسکو ارائه کرده که به طور گسترده علیه زیرساخت‌های اوکراین استفاده می‌شود؛ موضوعی که اعتبارش از سوی تهران و مسکو رد شده است. این ادعا که توسط دستگاه‌های اطلاعات غربی و دولت اوکراین مطرح شده، به ویژه با توجه به چالش‌های رو به رشد لجستیکی و فناوری روسیه به دلیل تحریم‌های بین‌المللی در بحبوحه جنگ فرسایشی آن در اوکراین، نقش ایران به عنوان یک تأمین‌کننده نظامی حیاتی را تثبیت کرده است.

افشای استراتژیک؟

علی‌رغم ادعاهای ایالات متحده و متحدان اروپاییش، هنوز هیچ مدرکی مبنی بر استقرار موشک‌های ایرانی در میدان نبرد وجود ندارد؛ موضوعی که حتی ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در ۱۱ سپتامبر آن را تأیید کرد. به همین ترتیب، ادعاهای مکرر ماه‌های گذشته در مورد انتقال موشک این سؤال را مطرح می‌کند که آیا ممکن است چنین ادعاهایی بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر با هدف بازداشتن ایران از تشدیدهای آتی باشد.

موشک بالستیک عماد

پیشتر ویلیام برنز، مدیر سازمان سی‌آی‌اِی از شِگِرد «افشای استراتژیک»، یعنی افشای کنترل‌شده اطلاعات به عنوان ابزاری برای تأثیرگذاری بر رقبا صحبت کرده بود. با انتشار پیشگیرانه اطلاعات در مورد انتقال احتمالی موشک به مسکو، ممکن است ایالات متحده و متحدانش قصد داشته باشند تا فشار دیپلماتیک بر تهران وارد ساخته و آن را از انجام چنین کاری در آینده منصرف کنند.

یک منبع آگاه دیپلماتیک ایرانی وقایع را دقیقاً با این تعبیر بیان کرد و گفت که هیچ انتقال موشکی واقعاً رخ نداده و اتهامات غربی بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر «افشای استراتژیک» است. به گفته این منبع، دولت‌های غربی اطلاعات را به صورت پیشگیرانه منتشر می‌کنند تا از احتمال عرضه موشک‌های ایرانی به روسیه جلوگیری کنند. او همچنین افزود که محدودیت‌های اروپایی بر هوانوردی ایران احتمالاً تصمیماتی هستند که به دلایل دیگری برنامه‌ریزی شده‌اند و ادعای انتقال موشک صرفاً یک توجیه مناسب است.

این دیدگاه نشان می‌دهد که احتمالاً برای اهداف ژئوپلیتیک گسترده‌تر، مانند جلوگیری از عمیق‌ترشدن روابط نظامی ایران با روسیه یا اعطای مجوز به اوکراین برای حمله به روسیه با سلاح‌های دوربرد غربی، در این ادعای مطرح‌شده اغراق شده باشد.

منطق انتقال موشک

اگر ایران موشک‌های بالستیک را به روسیه منتقل کند، انگیزه پشت چنین گام مهمی چه می‌تواند باشد؟ پاسخ احتمالاً در پس‌زمینه گسترده‌تر همکاری نظامی دوجانبه و اهداف استراتژیک تهران نهفته است.

یکی از عوامل کلیدی محرک همکاری نظامی ایران با روسیه، میل به انتقال فناوری و تولید مشترک تسلیحات پیشرفته است. مدت‌هاست جمهوری اسلامی اولویت خود را بر خودکفایی در بخش دفاعیش قرار داده و به جای تکیه بر تسلیحات وارداتی، بر بومی‌سازی فناوری نظامی تمرکز کرده است. تهران به ویژه علاقه‌مند به دسترسی به تخصص روسیه در زمینه‌هایی مانند دفاع هوایی و سیستم‌های موشکی است.

سوخو-۳۵

علاقه ایران و روسیه به انتقال فناوری و تولید مشترک، طبق ادعای غربی‌ها، در موضوع پهپادها مشهود است؛ جایی که به ادعای آن‌ها، نسخه‌هایی که مسکو در جنگ اوکراین استفاده می‌کند، تکامل‌یافته نمونه‌های اصلی ایرانی هستند. تهران احتمالاً فرصت‌های مشابهی را در بخش موشکی می‌بیند، جایی که پروژه‌های مشترک با روسیه می‌تواند توانایی‌هایش را افزایش داده و در عین حال، اطمینان حاصل کند هر دو کشور از این توافق بهره‌مند می‌شوند.

امل مهم دیگر، علاقه دیرینه ایران به خرید هواپیمای جنگنده سوخو-۳۵ از روسیه است. سال‌هاست که ایران به دنبال تقویت نیروی هوایی کهنه خود با جت‌های پیشرفته روسی بوده، اما این معامله کند پیش رفته است. برخلاف پهپادها و سیستم‌های موشکی که ایران با موفقیت آن‌ها را بومی ساخته، هواپیماهای ثابت‌بال سرنشین‌دار یک شکاف حیاتی در توانایی‌های نظامی ایران هستند.

گمانه‌زنی‌هایی وجود داشته که نشان می‌دهد احتمالاً معامله‌ای هماهنگ در حال انجام است که طبق آن، ایران در ازای هواپیمای سوخو-۳۵، موشک‌های بالستیک را اختیار روسیه بگذارد. این یک بده‌بستان منطقی خواهد بود، زیرا ایران این هواپیماها را برای دفاع هوایی و توانایی‌های تهاجمی خود حیاتی می‌بیند. بر خلاف حوزه‌های دیگر همکاری، ایران فاقد زیرساخت برای توسعه مستقل هواپیماهای جنگنده پیشرفته بوده و حمایت روسیه ضروری است.

تغییر دکترین هسته‌ای، مهم‌ترین عامل استراتژیک در محاسبات؟

اما شاید مهم‌ترین عامل استراتژیک در محاسبات ایران، تغییر موضع روسیه در مورد عدم اشاعه هسته‌ای، به ویژه در پرتو جنگ اوکراین است. با افزایش وابستگی روسیه به ایران به عنوان یک تأمین‌کننده نظامی، نفوذش بر اهداف هسته‌ای تهران کاهش می‌یابد. پیش از این، ممکن بود کرملین بتواند ایران را تحت فشار گذاشته تا برنامه هسته‌ایش را محدود سازد، اما این پویایی در حال تغییر بوده، حتی اگر مسکو کاملاً از پیشرفت هسته‌ای ایران راضی نباشد.

تأسیسات هسته‌ای ایران

مباحث اخیر در روسیه برای تجدیدنظر در دکترین هسته‌ای این کشور و کاهش احتمالی آستانه استفاده از تسلیحات اتمی نیز می‌تواند بر محاسبات تهران تأثیر بگذارد که نشان می‌دهد رویکرد مسکو در مورد عدم اشاعه در حال نرم‌تر شدن است. همچنین در صورتی که تهران تصمیم به تسلیح برنامه هسته‌ایش بگیرد، ممکن است نسبت به گذشته، با مخالفت کم‌تری از سوی روسیه مواجه شود.

لبته در حالی که رئیس‌جمهور جدید اصلاح‌طلب ایران تمایل خود برای تعامل مجدد با غرب در مذاکرات هسته‌ای را ابراز کرده، ممکن است مسکو دلایل خاص خود را برای تشویق تهران برای حفظ یا حتی گسترش توانایی‌های هسته‌ایش داشته باشد.

برای روسیه، ایران دارای توان هسته‌ای می‌تواند وزنه تعادلی در برابر نفوذ غرب در خاورمیانه بوده و هرگونه سازش بالقوه بین تهران و غرب را پیچیده سازد. در حالی که مسکو به دنبال حفظ تهران به عنوان یک شریک کلیدی و جلوگیری  از هرگونه عادی‌سازی روابط ایران و غرب است، توسعه برنامه هسته‌ای ایران احتمالاً با اهداف استراتژیک گسترده‌تر روسیه همسو باشد. برخی از این پویایی در گزارش‌هایی منعکس شده‌اند که نشان می‌دهند برخی از دولت‌های غربی اکنون نگرانند روسیه احتمالاً فناوری هسته‌ای و فضایی را با ایران به اشتراک بگذارد.

قمار حساب‌شده با شریکی بدحساب؟

ارسال ادعایی موشک‌های بالستیک ایران به روسیه نه تنها یک معامله نظامی خواهد بود، بلکه اقدامی با پیامدهای ژئوپلیتیک عمیق خواهد بود. برای ایران، مزایای چنین معامله‌ای احتمالاً شامل دسترسی به فناوری پیشرفته روسیه، به ویژه در زمینه هواپیماهای نظامی و سیستم‌های موشکی و همچنین از بین رفتن مخالفت روسیه، حتی حمایت ضمنی روسیه، در رابطه با اهداف هسته‌ای آن خواهد بود. در عین حال، خطرات تشدید تنش با غرب روشن بوده، همانطور که در موج اخیر تحریم‌ها و فشار دیپلماتیک دیده می‌شود.

ایران روسیه

با ادامه عمیق‌ترشدن روابط استراتژیک ایران با روسیه، منطق زیربنایی روشن‌تر می‌شود. در حالی که تهران موقعیت ژئوپلیتیک خود را در برابر فشار غرب و یک رویارویی احتمالی با اسرائیل تضمین می‌کند، ممکن است فرصت تقویت توانایی‌های دفاعیش قماری حساب‌شده باشد؛ قماری که شاید هنوز نتیجه بدهد، به ویژه اگر ایران بتواند امتیازات قابل‌توجهی از روسیه بگیرد.

با این حال، تنش‌های اخیر بین تهران و مسکو بر سر حمایت روسیه از کریدور زنگزور نشان‌دهنده یک پویایی پیچیده‌تر است. این کریدور بحث‌برانگیز به دنبال اتصال جمهوری آذربایجان به جمهوری نخجوان از طریق جنوب ارمنستان است. ایران با نگرانی از اینکه دسترسی مستقیم زمینی به ارمنستان را از دست بدهد و نفوذ خود در مسیرهای تجاری منطقه‌ای کاهش یابد، با این پروژه مخالف است. حمایت قاطع روسیه از زنگزور می‌تواند زنگ خطری برای مقامات ایران باشد و به آن‌ها یادآوری کند که مسکو همچنان یک شریک دشوار است.