چگونه چرخش بزرگ بن سلمان جهان را تغییر داد؟

به گزارش اکوایران، بلومبرگ نوشت: تصویر جالب توجه بود: استقبال جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، از محمد بن سلمان با ضربه مشت در ورودی کاخ سلطنتی السلام جده. جولای 2022 بود و فقط دو سال قبل از آن، بایدن قول داده بود که عربستان سعودی را منزوی کند. اما با افزایش قیمت نفت، او دیگر نمی‌توانست بن سلمان را به عنوان دشمن خود داشته باشد.

برای ولیعهد، تنظیم مجدد دیپلماتیک نمی‌توانست در زمان بهتری انجام شود. جنگ در اوکراین - که قیمت نفت را بالا برد - به او اهرمی را داد که عربستان سعودی در مرکز نظم جهانی که به سرعت در حال تغییر است قرار دهد، و خود را در سطح جهانی درگیر و از نظر استراتژیک صبور نشان دهد. وقتی بایدن از بن سلمان خواست تا قیمت نفت را کاهش دهد، او نپذیرفت. دیپلمات‌های آمریکایی شوکه شده بودند، اما بن سلمان به ادامه جریان درآمدهای نفتی نیاز داشت.

به قدرت رسیدن بن سلمان با هزینه‌های گزاف، اصلاحات فرهنگی جسورانه و جنگ ویرانگر در یمن مشخص می‌شد. شاهزاده جوان ، عربستان سعودی را به لرزه انداخته بود. اما ملاقات سال 2022 با بایدن نشان داد که ام‌بی‌اس، اگرچه جاه طلبی کمتری نداشت، اما به طور فزاینده‌ای با جایگاه خود در صحنه جهانی هماهنگ شده بود. اصلاحاتی که زمانی جنجال ایجاد می‌کردند - رانندگی زنان، اختلاط جنسیت‌ها در فضای عمومی، رویدادهای سرگرمی - به یک امر عادی تبدیل شده‌اند. صنایع جدید در سرتاسر کشور ریشه دوانده‌اند و یک کلان شهر کاملاً جدید به نام نئوم در دست ساخت است. بن سلمان نقش صلح‌جو را در خاورمیانه ایفا کرده و حتی با طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه که سرویس‌های اطلاعاتی وی گزارش مفصلی از قتل خاشقجی را فاش کردند، رابطه نزدیک‌تری برقرار کرده است.

این بن سلمان بالغ‌تر و تکامل‌یافته ممکن است با تغییراتی که در واشینگتن پیش می‌آید جسورتر شود. در دوره اول ریاست جمهوری دونالد ترامپ، ولیعهد روابط نزدیکی با کاخ سفید داشت. با بازگشت ترامپ، جایگاه بن سلمان در عرصه بین المللی مطمئناً مستحکم خواهد شد. پرورش ترامپ و حلقه درونی او که زمانی به عنوان یک شرط بندی مخاطره آمیز روی یک رئیس جمهور غیرمتعارف تلقی می‌شد، نتیجه داده است.

برای درک اینکه چگونه ام ‌بی ‌اس سبک رهبری خود را توسعه داده است، ارزش دارد که هم پیامدهای قتل خاشقجی و هم تغییرات اجتماعی و اقتصادی که بن سلمان از طریق چشم انداز 2030 خود برای عربستان سعودی ایجاد می‌کند در نظر بگیریم.

خون و نفت

ام ‌بی ‌اس «مسئولیت کامل» قتل 2018 در داخل کنسولگری عربستان در استانبول را بر عهده گرفت، اگرچه او دادن دستور آن را رد کرد. با جزئیات وحشتناکی که ظاهر شد او چاره‌ای جز چرخش به درون و تمرکز بر ایجاد نوع جدیدی از عربستان سعودی نداشت. برای آن، بن سلمان به پول نیاز داشت. او این دیدگاه بحث برانگیز را داشت که آینده کشور تا حد زیادی به درآمدزایی از نفت آن قبل از شروع کاهش تقاضا بستگی دارد. عرضه اولیه عمومی سهام آرامکوی عربستان سعودی در سال 2019 که به عنوان جواهر صنعت انرژی این کشور در نظر گرفته می‌شود، یکی از راه‌های رسیدن به این هدف بود. اگرچه فروش سهام کمتر از هدف ارزش گذاری اولیه 2 تریلیون دلاری بود، اما همچنان 25.6 میلیارد دلار جمع شد و آن را به بزرگترین عرضه اولیه سهام در تاریخ در آن زمان تبدیل کرد.

بن سلمان از بخشی از این پول برای تغییر برند عربستان سعودی به عنوان مقصد اصلی مسافران بین المللی استفاده کرده است. هتل‌های جدید در سراسر ساحل افتتاح و ساخته می‌شوند به این امید که میلیون‌ها گردشگر بتوانند از جنوب شرقی آسیا و سایر نقاط خلیج فارس به عربستان سعودی آورده شوند. از مسابقات فرمول 1 در جده تا جشنواره موسیقی Soundstorm که صدها هزار شرکت کننده را به خود جذب می‌کند، عربستان سعودی در حال تغییر برند خود به عنوان یک مقصد اصلی است. این بازسازی همچنین شامل یک سازه غول پیکر 400 متر مکعبی در حال ساخت در ریاض است که یکی از بزرگترین ساختمان‌های جهان است، شامل 100،000 واحد مسکونی، 9000 اتاق هتل، 80 مکان تفریحی و فرهنگی و 1.4 میلیون فوت مربع فضای اداری خواهد بود.

برای بسیاری از سعودی‌ها، به ویژه جوانانی که 70 درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند، این تغییرات فرصت‌های بی‌سابقه‌ای را نشان می‌دهد. بخش‌های رو به رشد سرگرمی و گردشگری هزاران شغل ایجاد می‌کنند و جوانان سعودی آزادی‌های جدیدی را در موسیقی، هنر و تعاملات اجتماعی به دست می‌آورند. شهر باستانی الاولا، از میراث جهانی یونسکو، هگرا، به مرکز گردشگری عربستان سعودی تبدیل شده است. جشنواره Winter at Tantora که در سال 2018 راه اندازی شد، هنرمندان و بازدیدکنندگان بین المللی را به منطقه آورد و تاریخ پیش از اسلام و زیبایی طبیعی عربستان سعودی را به نمایش گذاشت. در سال 2022، پادشاهی سیستم ویزا جدیدی را معرفی کرد که بازدید برای گردشگران از 49 کشور را آسان‌تر می‌کرد.

نئوم، پروژه 500 میلیارد دلاری کلان شهر که در سال 2017 با شک و تردید اعلام شد، تنها به دلیل قدرت اراده محض بن سلمان در حال شکل گرفتن است. این پروژه‌ای نبود که بازار می‌خواست، اما از نظر او پیشرفتی حیاتی برای آینده کشور است. با این شهر که در گوشه شمال غربی کشور، یک منطقه عمدتا توسعه نیافته در نزدیکی اردن، مصر و اسرائیل قرار دارد، بن سلمان شرط می‌بندد که با ایجاد یک شهر بزرگ آینده نگرانه، عربستان سعودی جایگاه خود را برای دهه‌های آینده تضمین خواهد کرد.

با ارسال محموله های فولاد از سراسر جهان، ساخت و ساز در «لاین» یک شهر خطی به طول 170 کیلومتر که در پروژه نئوم در حال ساخت است. این طراحی نشان دهنده رویکرد بن سلمان برای توسعه است. این پروژه غیرممکن به نظر می‌رسد، شاید غیرقابل اجرا باشد، اما با این وجود در حال انجام است. عقب‌نشینی، تاخیر و کاهش بودجه وجود داشته است. برخی از اهداف به طور قابل توجهی عقب کشیده شده‌اند. مدیرعامل نئوم نیز اوایل این ماه تغییر کرد. اما این پروژه فوق‌العاده جاه‌طلبانه همچنان به پیش می‌رود.

چالش در حال ظهور یافتن پول نقد کافی برای تکمیل بسیاری از پروژه‌های بزرگ و پایدار کردن اقتصاد عربستان سعودی است. این کشور در یک ماموریت کاهش هزینه و بهره‌وری است که شامل پرداخت دیر هنگام به برخی تامین کنندگان بزرگ برای حفظ پول نقد است. مهم نیست که عربستان سعودی چقدر سریع از نفت خود درآمدزایی می‌کند، ریاض نیاز دارد دیگران نیز داستان را باور کنند و سرمایه گذاری کنند. این به اندازه کافی سریع اتفاق نمی‌افتد و یک خطر وجودی برای پروژه بن سلمان در شش سال آینده باقی می‌ماند.

تفکر استراتژیک

در مرکز همه بزرگ‌ترین ابتکارات، صندوق سرمایه‌گذاری دولتی مستقل کشور قرار دارد که تحت مدیریت ام ‌بی ‌اس به یکی از تهاجمی‌ترین بازیگران مالی جهان تبدیل شد. تا سال 2022، دارایی‌های تحت مدیریت آن به بیش از 600 میلیارد دلار افزایش یافته بود و برنامه‌هایی برای رسیدن به 2 تریلیون دلار تا سال 2030 وجود داشت. سرمایه گذاری‌های صندوق سعودی از استارت آپ‌های دره سیلیکون تا باشگاه‌های فوتبال لیگ برتر را شامل می‌شود. در سال 2021 صندوق تیم فوتبال نیوکاسل یونایتد را تصاحب کرد. راه اندازی LIV Golf در سال 2022، یک رقیب برای تور جهانی گلف PGA آمریکا با حمایت صندوق عربستان تاسیس شده، مظهر رویکرد استاندارد صندوق بود: بزرگ، جسورانه و بدون ترس از ناراحت کردن دیگران در تعقیب منافع عربستان.

در حالی که منتقدان این سرمایه‌گذاری‌ها را به‌عنوان «ورزش شویی» – استفاده از ورزش برای بهبود وجهه بین‌المللی عربستان و منحرف کردن تمرکز از نگرانی‌های حقوق بشری جاری – می‌دانند، ام ‌بی ‌اس آن‌ها را بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر می‌داند. مناقصه جام جهانی فوتبال 2034 که به طور مشترک با مصر مطرح شده است و میزبانی نمایشگاه جهانی 2030 فقط مربوط به بازسازی تصویر عربستان نیست. آنها اقدامات حساب شده‌ای هستند تا عربستان سعودی را به یک مرکز تفریحی و ورزشی جهانی تبدیل کنند.

یکی دیگر از نمادهای قدرتمند نفوذ مالی عربستان، مجمع سالانه ابتکار سرمایه گذاری آینده (FII) است که «داووس در صحرا» نام دارد. بسیاری از سازمان‌های غربی در ابتدا کنفرانس را پس از قتل خاشقجی تحریم کردند. اما در اکتبر 2024، این انجمن بزرگترین جمعیت را به خود جلب کرد و مدیران عامل جهانی، رهبران فناوری و سیاستمداران به امید متقاعد کردن مشاوران صندوق سرمایه سعودی و بن سلمان برای دسترسی آن‌ها به هزینه‌های ریاض که یکبار در یک نسل اتفاق می‌افتد. محمد الجدان، وزیر دارایی عربستان گفت: «ما از آنچه در چشم انداز 2030 به دست آورده‌ایم بسیار بسیار هیجان زده و خوشحال هستیم، اما راضی نیستیم. ما در حال تشدید تلاش هستیم و مطمئن می‌شویم که کار درست را انجام می‌دهیم.»

داووس صحرا نشان می‌دهد که به جای رویارویی مستقیم، ام ‌بی ‌اس یاد گرفته است که از نفوذ اقتصادی و فرهنگی عربستان سعودی به صورت استراتژیک‌تر استفاده کند. هنگامی که پادشاهی با انتقادهای بین المللی مواجه می‌شود، به طور فزاینده‌ای از طریق معاملات تجاری و سیاست‌های ویزا فشار اعمال می‌کند، به جای بیانیه‌های عمومی.

این بر ژئوپلیتیک نیز تأثیر می‌گذارد. در نشستی در الولا در ژانویه 2021، بن سلمان شخصاً میانجیگری برای پایان دادن به شکاف بین چندین کشور خلیج فارس و قطر بر سر سیاست خارجی قطر و نقش رسانه‌های آن در دامن زدن به اختلافات منطقه‌ای را بر عهده گرفت. ولیعهد همچنین به طور نمادین امیر قطر را در یک ژست آشتی عمومی در آغوش گرفت. این اقدام منطقه را باثبات کرد و به عربستان سعودی اجازه داد تا جبهه متحد‌تری از خلیج فارس را در صحنه جهانی به نمایش بگذارد، حتی در شرایطی که به نظر می‌رسید شریک دیرینه بن سلمان ، محمد بن زاید از امارات متحده عربی، برای پذیرش این تغییر با مشکل مواجه است.

مهمتر از آن، بن سلمان  مذاکراتی را با ایران، دشمن دیرینه عربستان سعودی، آغاز کرده است. این گفتگوها، با میانجیگری عراق و عمان، تغییر چشمگیری را از موضع تقابل سال‌های اولیه قدرت بن سلمان  نشان داد - به ویژه در یمن، جایی که ائتلاف به رهبری عربستان سعودی از سال 2015 با نیروهای حوثی مورد حمایت ایران می‌جنگد.

اول عربستان

مهمتر از همه، هیچ یک از این تلاش‌ها در هماهنگی با ایالات متحده انجام نشد. سیاست خارجی عربستان اکنون قطعاً «اول عربستان سعودی» است. و در داخل کشور، ام ‌بی ‌اس کنترل محکم بر قدرت را حفظ کرده است. رقبای خانواده سلطنتی ظاهراً مادام العمر در حاشیه یا در حصر خانگی باقی می‌مانند. فعالان و منتقدان همچنان با مجازات‌های سختی روبه‌رو می‌شوند.

سازمان‌های حقوق بشر همچنان از رفتار عربستان سعودی با مخالفان و نبود آزادی‌های سیاسی انتقاد می‌کنند، اما جهانی که به دنبال منزوی کردن بن سلمان بود، اکنون چاره‌ای جز تعامل ندارد. عصر ام ‌بی ‌اس آغاز شده است - دورانی که نفوذ عربستان سعودی بسیار فراتر از بازارهای نفت است. از اتاق‌های هیئت مدیره دره سیلیکون گرفته تا استادیوم‌های لیگ برتر و بازی‌های رایانه‌ای، از پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر تا تحقیقات هوش مصنوعی، اثر انگشت پادشاهی به طور فزاینده‌ای در اقتصاد جهانی قابل مشاهده است.

همزمان که عربستان سعودی برای میزبانی نمایشگاه جهانی 2030 و جام جهانی در سال 2034 آماده می‌شود، واضح است که ام ‌بی ‌اس کشور خود را متحول کرده است. مدل مدرنیزاسیون اقتدارگرایانه او، ترکیب اصلاحات اجتماعی با کنترل شدید سیاسی، الهام بخش دیگر رهبران منطقه و فراتر از آن نیز بوده است. اینکه آیا این پارادایم جدید پایدار است یا نه، باید دید، اما یک چیز مسلم است: پیامدهای تحول عربستان سعودی تحت محمد بن سلمان در دهه‌های آینده فراتر از مرزهای پادشاهی بازتاب خواهد داشت.