پنجره مذاکرات وین پایان ژانویه بسته می‌شود؟

به گزارش اکوایران، در شرایطی که دور هشتم مذاکرات احیای برجام از روز گذشته در شهر وین از سر گرفته شده که به نظر می‌رسد بسیاری از نقاط مورد اختلاف هم چنان  پا بر جاست. استفانی لیختنشتاین، خبرنگارسرویس اروپایی پالیتیکو که روند مذاکرات را از نزدیک دنبال می‌کند، با انتشار یادداشتی با عنوان «مذاکرات هسته‌ای ایران از سر گرفته می‌شود، اما زمان برای دستیابی به توافق در حال سپری شدن است» ضمن اشاره به آخرین تحولات مربوط به مذاکرات وین، با توجه به اختلافات موجود میان طرفین برای برقراری توافق، برخی از پیشنهادت بالقوه برای حل‌وفصل مسائل مورد اختلاف را بررسی کرده است.

پایان ژانویه، موعد بسته شدن پنجره احیای برجام؟

 آخرین دور مذاکرات درباره توافق هسته‌ای ایران از روز دوشنبه پس از یک وقفه کوتاه آغاز شده است. طرف‌های غربی [به زعم خود] تلاش دارند به تهران فشار آورند تا مذاکرات را سریع‌تر پیش ببرد و یا خطر از دست دادن شانس احیای توافق برجام را بپذیرد.

برخی از مقامات نزدیک به مذاکرات به پالیتیکو گفته‌اند پنجره مذاکرات برای احیای برجام ممکن است تا پایان ژانویه یا اوایل فوریه بسته شود، اگرچه برخی دیگر می‌گویند که تاریخ مشخصی وجود ندارد.

درخواست تسریع در روند مذاکرات

دیپلمات‌های بریتانیا، فرانسه و آلمان هفته گذشته خاطرنشان کردند که اگرچه نمی‌خواهند «مهلت مصنوعی برای مذاکرات» تعیین کنند، اما «هفته‌ها و نه ماه‌ها» برای احیای توافق باقی مانده است. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم گفته که ایران باید «به طور واقعی به سرعت گفت‌وگوها بیافزاید».

با وجود آن‌که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا در سال 2018 از برجام خارج شد، با این حال این توافق هم چنان مورد حمایت دیگر اعضا بوده است. بر اساس توافق بین ایران و قدرت‌های جهانی، در ازای محدودیت‌هایی برای برنامه هسته‌ای ایران، تحریم‌های شدید اقتصادی علیه ایران لغو می‌شد و این در حالی است ایران بارها تاکید داشته که برنامه هسته‌ای‌اش کاملاً برای اهداف صلح‌آمیز است و هیچ قصدی برای ساخت سلاح اتمی ندارد.

تاوان خروج از توافق برجام

اینکه ایالات متحده و ایران به طور مستقیم در وین با یکدیگر گفتگو نمی کنند، کار را پیچیده‌تر کرده است. در عوض، انریکه مورا، مقام ارشد اتحادیه اروپا که مذاکرات را هماهنگ می‌کند، مجبور است راه‌حل‌های مصالحه‌‌آمیز  بالقوه را بین رابرت مالی، فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران و علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران رد و بدل کند. تهران می‌گوید این بهایی است که آمریکا باید برای خروج از برجام در سال 2018 بپردازد.

با این حال دیپلمات‌های غربی ادعا می‌کنند هنوز کاملاً مطمئن نیستند که آیا ایران واقعاً علاقه‌مند به مذاکره برای احیای برجام است و یا صرفاً برای توسعه برنامه هسته‌ای خود زمان می خرد. با توجه به گذشت سریع زمان، یک دیپلمات ارشد غربی به پالیتیکو گفته از این هفته «تمامی موضوعات باید به صورت موازی مورد مذاکره قرار گیرند».

در اینجا نگاهی به نکات اصلی و برخی از راه‌حل‌های بالقوه انداخته‌ایم:

مواد هسته‌ای

برجام تضمین می‌کرد که ایران با گریز هسته‌ای فاصله‌ای تقریباً یک سال داشته باشد. اما به نظر می‌رسد امروز این فاصله تنها به چند هفته کاهش یافته است.

مذاکرات در مورد پرونده هسته‌ای حائز بسیاری مسائل فنی است، زیرا باید گام‌هایی تعیین شود که برنامه هسته‌ای ایران را به نقطه 2015 برگرداند. در مورد برخی مسائل، راه‌حل‌های مورد توافقی وجود دارد. اما در برخی موارد دیگر مسئله پیچیده‌تر است.

برای مثال، یکی از راه‌حل‌‌ها در مورد مازاد مواد هسته‌ای ایران، ارسال آن به روسیه است. این کار زمان‌بر، اما امکان‌پذیر است و در گذشته اتفاق افتاده است.

چیزی که بسیار دشوارتر است و هنوز بر سر آن توافق نشده ، مسئله سانتریفیوژهای پیشرفته ایران است. ایران در حال غنی‌سازی اورانیوم تا غلظت 60 درصد است. بر اساس برجام، ایران مجاز به غنی‌سازی اورانیوم تا 3.67 درصد با تعداد محدودی از سانتریفیوژهای نسل اول خود در تاسیسات غنی‌سازی نطنز بود. با این حال، ایران صدها سانتریفیوژ پیشرفته را در هر دو مجتمع فردو و نطنز نصب کرده است که بسیار کارآمدتر و قدرتمندتر هستند.

به گفته دیپلمات‌های غربی، برخی کشورها از ایران می‌خواهند سانتریفیوژهای پیشرفته‌اش را نابود کند، اما ایران ترجیح می‌دهد آن‌ها را حفظ کند. یک راه مصالحه‌آمیز می‌تواند قطع کند کابل‌ها و سایر تجهیزات الکترونیکی باشد که برای راه اندازی سانتریفیوژهای پیشرفته مورد نیاز است. نصب مجدد این زیرساخت‌ها ماه‌ها طول می‌کشد و می تواند به افزایش زمان شکست کمک کند.

یکی از جنبه های کلیدی در این بحث، نقش آژانس بین المللی انرژی اتمی به عنوان نهاد ناظر هسته‌ای سازمان ملل است که وظیفه بررسی پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای‌‌اش را بر عهده دارد. یکی از اختلافات کنونی محدودیت ماه‌های اخیر بازرسان در بازدید از سایت‌های هسته‌ای ایران است. ایران باید دسترسی کامل بازرسان را برای تایید هرگونه توافقی تسهیل کند. ایران همچنین باید به آژانس بین المللی انرژی اتمی دسترسی به کارت حافظه دوربین‌های نصب شده در تاسیسات هسته ای را فراهم کند.

تحریم‌ها و راستی‌آزمایی

در حالی که راستی‌آزمایی تعهدات هسته‌ای توافق توسط آژانس انجام می‌شود، هیچ نهاد مشابهی برای لغو تحریم‌ها وجود ندارد. بنابراین، مذاکره‌کنندگان باید در مورد چگونگی انجام این کار به توافق برسند. این یکی از موانعی است که باید به سرعت حل شود. دیپلمات‌های غربی گفته‌اند منتظرند این هفته ایران در وین پیشنهاداتی در این زمینه ارائه کند.

یکی از گزینه‌ها این است که دفتر کنترل دارایی‌های خارجی ایالات متحده دستورالعملی در مورد نحوه انجام تجارت با ایران و انتشار دستورات اجرایی مربوطه صادر کند. ابزار دیگر می‌تواند انعقاد قراردادهای صادرات نفت یا افتتاح حساب‌های بانکی خارجی باشد.

از آنجایی که ایالات متحده به طور یکجانبه از توافق خارج شد، همان‌طور که یکی از دیپلمات های ارشد غربی بیان کرده، این واشنگتن است که احتمالاً باید «گام اول معنادار» را بردارد و برخی از تحریم‌ها را قبل از اینکه تهران اقداماتی برای تعدیل برنامه هسته‌ای خود انجام دهد، لغو کند.

تضمین‌ها

تهران بارها تاکید کرده که از واشنگتن می‌خواهد تضمینی قانونی ارائه کند که در صورت احیای توافق، ایالات متحده دوباره از آن خارج نخواهد شد. امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، در ماه نوامبر در گفت وگوی تلفنی با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت: «باید تضمین جدی و کافی وجود داشته باشد که آمریکا به عنوان طرفی غیر قابل‌اعتماد، دوباره از برجام خارج نشود».

اما جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده اختیار ارائه چنین ضمانت قانونی را ندارد. بایدن در حال حاضر با کنگره‌ای به شدت دوپاره دست‌وپنجه نرم می‌کند که حتی برخی از دموکرات‌ها نیز در مورد دیپلماسی با ایران تردید دارند.

اما راه‌های دیگری نیز می‌تواند وجود داشته باشد، مانند مجوز ادامه قراردادها برای مدتی حتی پس از اعمال مجدد تحریم‌ها توسط دولت آینده ایالات متحده.

دولت بایدن هم چنین می‌تواند تعهدی سیاسی بدهد که به توافقی مشابه تعهد بایدن که در حاشیه نشست گروه ۲۰ در اکتبر داده شد، پایبند باشد. این برای شرکت‌هایی که می‌خواهند با ایران تجارت کنند مهم است، زیرا باید به اهداف واشنگتن اعتماد کافی داشته باشند.