برق از سر تولید پرید؛ شوک جدی هزینه‌ها به نیروگاه‌ها

به گزارش اکوایران، تورم فصلی تولیدکننده از سال ۱۳۹۰ تا ابتدای سال ۱۴۰۲، سه قله را به ثبت رسانده است. آخرین قله که در بهار سال جاری رخ داده نسبت به بلندترین قله پیشینِ خود ۷ واحد درصد بیشتر بوده و رکورد تورم فصلی تولیدکننده در این فصل اتفاق افتاده است.

با اینکه قیمت خرید برق از نیروگاه‌ها در بهار ۱۴۰۲ رشد زیادی را تجربه کرده اما باز هم شاخص قیمت تولیدکننده بخش برق از تمامی گروه‌های دیگر مانند صنعت و معدن پایین‌تر بوده که علت آن را می‌توان در استراتژیک بودن این کالا دید. رشد کمتر قیمت در این بازار نسبت به سایر بازارها می‌تواند به مصرف‌کنندگان و دولت سود برساند اما نیروگاه‌های کشور را وارد بحرانی جدی کرده است.

تورم تولیدکننده برق چه چیزی را نشان می‌دهد؟

تورم تولیدکننده درحقیقت افزایش قیمت کالا در مبداء تولید است که بعد از مدتی به مصرف‌کننده نهایی منتقل خواهد شد. در بخش برق قیمت تولیدکننده معادل قیمتی است که توزیع‌کننده از نیروگاه‌ها برق را خریداری می‌کند اما به این دلیل که دولت متولی تامین برق در کشور است، این تورم می‌تواند میزان یارانه‌ای را که دولت در این بخش می‌پردازد، افزایش دهد. برای تحلیل تغییرات قیمت تولیدکننده بخش برق از شاخص کل قیمت تولیدکننده و تورم فصلی تولیدکننده بخش برق استفاده شده است. تورم فصلی تغییرات قیمت یک فصل نسبت به فصل قبل را توضیح می‌دهد.

شاخص کل قیمت تولیدکننده همان قیمت تولیدکننده در هر زمان نسبت به یک زمان خاص (سال پایه) است. برای مثال شاخص قیمت در سال ۱۴۰۲ با سال پایه ۹۵، از تقسیم قیمت سال ۱۴۰۲ به قیمت سال ۹۵ ضرب در ۱۰۰ بدست می‌آید. به همین دلیل شاخص قیمت در سال پایه همواره عدد ۱۰۰ خواهد بود و شاخص در سال‌های دیگر نسبت به قیمت سال پایه تعیین می‌شود. شاخص قیمت می‌تواند جایگزین مناسبی برای مشاهده روند تغییرات قیمت در یک متغیر باشد.

نگاهی اجمالی به قیمت‌گذاری در بازار برق

قیمت گذاری در صنعت برق توسط هیات تنظیم بازار برق که ذیل وزارت نیرو است صورت می‌گیرد. این هیات در طول سال طی مصوبه‌هایی سقف قیمت بازار برق و نرخ پایه بهای آمادگی برق را اعلام می‌کند. عرضه و تقاضا در بازار برق تعیین‌کننده قیمت بوده که حداکثر آن همان سقف قیمت بازار برق است. توانیر به عنوان شرکت زیر مجموعه وزارت نیرو، اقدام به خرید برق از تولید کنندگان برق (نیروگاه‌ها) می‌کند.

علاوه بر هزینه انرژی تولیدی، مبلغی تحت عنوان بهای آمادگی به کل ظرفیت ابراز شده از سوی نیروگاه تعلق می‌گیرد. این مصوبات با نظم خاصی منتشر نمی‌شود و همین باعث آسیب به نیروگاه‌ها شده است. برای مثال دولت در زمان‌های اوج تقاضای بازار برق که تابستان‌ها می‌باشد اقدام به تعیین سقف قیمت خریداری برق نمی‌کند. دولت می‌گذارد بازار از زمان اوج تقاضای برق عبور کند سپس مصوبه تغییر قیمت خرید برق را منتشر می‌کند. این اتفاق نیروگاه‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد، بطوریکه نمی‌توانند نیازهای مالی خود را به راحتی پوشش دهند.

از طرف دیگر، طبق قانون، نیروگاه‌ها مجاز به صادرات و فروش برق خود به غیر نیستند. تنها خریدار برق، شرکت توانیر است که با قیمت مصوب‌شده اقدام به خرید برق می‌کند. نکته مهم آن است که عایدی صادرات نفت به جیب نیروگاه‌های کشور نمی‌رود. توانیر، برق را از نیروگاه‌ها خریداری می‌کند و وزارت نیرو اقدام به صادرات برق به خارج از کشور می‌کند؛ بنابراین عایدی صادرات نفت به حساب وزارت نیرو می‌رود.

برق بخش صنعتی جور مصرف خانگی را می‌کشد

بخش عظیمی از مصرف‌کنندگان برق در کشور، مصرف کنندگان خانگی و تجاری هستند. از آنجایی که برق یک کالای استراتژیک به حساب می آید، کمبود برق در کشور باعث می‌شود دولت برق را از بخش‌های صنایع و معدن به سمت بخش خانگی هدایت کند. اهمیت این قضیه تا جایی است که قطعی های برق اخیر در کشور باعث شود به بخش صنعت آسیب‌های زیادی برسد. پس می‌توان گفت مسئله برق و قیمت آن همواره مسئله‌ای مهم در کشور تلقی می‌شود به طوریکه شاخص قیمت تولید کننده در بخش برق نسبت به بخش صنعت و معدن رشد زیادی را تجربه نکرده‌است. چنانچه این رشد پایین در قیمت خرید برق باعث کاهش انگیزه در نیروگاه‌های خصوصی کشور شده و کارایی این نیروگاه‌ها را کاهش داده است.

آیا رشد سقف قیمت خرید برق، نیروگاه‌ها نجات می‌دهد؟

شاخص قیمت نشان می‌دهد از بهار سال ۱۳۹۰ تا زمستان ۱۳۹۸ تغییرات زیادی در شاخص قیمت دیده نمی‌شود. دلیل این اتفاق را می‌توان در ثبات نسبی سقف قیمت خرید برق در توسط وزارت نیرو عنوان کرد. وزارت نیرو در سال ۱۳۹۹، در اقدام به افزایش سقف قیمت خرید می‌کند که این افزایش به مرور خود را در شاخص قیمت تولیدکننده برق نشان می‌دهد. از بهار سال ۱۳۹۹ تا تابستان سال ۱۴۰۱ افزایش قیمت خرید برق توسط توانیر روند افزایشی ملایمی را طی کرده است. شاخص قیمت در تابستان و زمستان سال گذشته جهش‌های بلندی را شاهد بوده است. علت این جهش‌ها را می‌توان در رشد بالای سقف قیمت خرید توسط هیات تنظیم بازار برق دانست. 

تورم فصلی تولیدکننده بخش برق؛  ۷ واحد درصد بالاتر از بیشترین رکورد قبلی

آمار تورم فصلی تولیدکننده بخش برق از بهار سال ۱۳۹۰ تا بهار سال ۱۴۰۲، سه قله مهم را نشان می‌دهد اولی در بهار ۱۳۹۹، معادل حدود ۲۵ درصد و دومی در پاییز ۱۴۰۱ معادل ۲۱.۵ درصد اتفاق افتاده است. سومین قله که رکورد ۱۲ ساله تورم فصلی تولیدکننده را شکسته، در بهار سال جاری رخ داده است. در بهار ۱۴۰۲، تورم فصلی به ۳۱.۸ درصد رسیده که نسبت به بلندترین قله قبلی ۷ واحد درصد افزایش داشته است. دلیل هر سه قله تورمی مصوبات هیات تنظیم بازار برق و افزایش سقف قیمت خرید برق از نیروگاه‌های کشور بوده است.