نگاهی به وضعیت تولید برق ایران در مقایسه با جهان/ گاز؛ منبع اصلی تولید برق کشور

به گزارش اکوایران، مساله امنیت انرژی یکی از مولفه‌های مهم امنیت ملی به شمار می‌رود. البته امنیت انرژی نیز متشکل از سه عنصر استقلال از واردات انرژی، تنوع در سبد تولید برق و ذخیره‌سازی انرژی است.

درمورد بعد نخست چرخه امنیت انرژی (واردات انرژی) باید به این نکته اشاره کرد که ایران به دلیل دسترسی قابل توجه به نفت و گاز وابستگی نسبتا کمی به واردات داشته است. البته این مساله اخیرا در معرض خطر قرار گرفته است. چرا که با تشدید بحران انرژی در ایران،‌ ایران خود را برای واردات گاز آماده کرده است. بُعد بعدی (ذخیره‌سازی انرژی) نیز به دلیل عدم امکان‌پذیری ذخیره‌ برق بخاطر مشکلات فنی در حوزه برق مطرح نیست. اما بعد سوم مهمترین نقش را در ایجاد امنیت ملی ایفا می‌کند.

نگاهی کلی به تولید برق در ایران

اما با توجه به این نکات وضعیت تولید برق در کشور در چه وضعیتی قرار دارد؟

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی آورده است که محاسبه شاخص تنوع سبد تولید برق برای ایران حاکی از آن است که روند کلی شاخص تنوع سبد تولید برق در چند دهه اخیر نزولی بوده و در چند سال گذشته نیز از محدوده قابل قبول به محدوده ضعیف سقوط کرده است.

دلیل این سقوط نیز وابستگی زیاد به گاز طبیعی برای تولید برق بوده است؛ چراکه سهم گاز طبیعی از تولید برق در ایران از 35 درصد در سال 1364 به حدود 86 درصد در سال 1402 رسیده است. در این میان باید اشاره کرد که 93 درصد از رشد تولید برق کشور در چهار دهه اخیر برعهده گاز طبیعی بوده و در حدود هفت درصد باقی‌مانده توسط فراورده‌های نفتی و انرژی هسته‌ای انجام شده است.

وضعیت ایران در تنوع سبد تولید برق در مقایسه با سایر کشورها مناسب نبوده و ایران از نظر میزان تنوع سبد تولید برق در رتبه 131 جهان قرار دارد. در میان کشورهای مورد بررسی، آمریکا بهترین تنوع را در سبد تولید برق داشته و شاخص تنوع سبد تولید برق در این کشور در محدوده عالی است. آلمان، ترکیه، روسیه، انگلستان، فرانسه و چین در محدوده خوب، ایران و عربستان سعودی در محدوده ضعیف و قطر در محدوده بسیار ضعیف قرار دارد.

مقایسه سبد برق تولیدی ایران و جهان در 40 سال گذشته

اما سبد برق تولیدی ایران و کشورهای مختلف جهان طی 40 سال اخیر نیز به همین روند بوده است؟

براساس داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس برخلاف ایران، در اکثر کشورهای جهان بیشترین میزان تولید برق از طریق ذغال سنگ صورت می‌گیرد و گاز طبیعی سهم نسبتا کمی به سایر منابع انرژی دارد، درحالی که در ایران از طریق گاز طبیعی این فرآیند انجام می‌شود.

حال این مساله مطرح می‌شود که ایران از هر منبع موجود به چه میزانی برق تولید کرده است؟

همانطور که پیش از این گفته شد، گاز طبیعی یکی از منابع اصلی تولید برق در ایران است. ایران که دومین دارنده گاز در جهان است، بخش قابل توجهی از سهم گاز طبیعی در تولید برق ایران و جهان از سال 1364 الی 1401 را به خود اختصاص داده است. در واقع می‌توان گفت که تا سال 1368 نیمی از ذخایر گازی جهان که به تولید برق اختصاص یافته بود متعلق به ایران بود.

ایران تنها تولیدکننده برق از منابع نفتی در جهان

در حوزه نفت ابتدا باید به این نکته اشاره کرد که ایران 12 درصد از ذخایر نفتی جهان را به خود اختصاص داده و رتبه سوم را میان کشورهای نفتی کسب کرده است. اما با نگاهی به آمار می‌توان دریافت که هرچه کشورهای جهان از نفتی‌شدن فاصله گرفتند و برای تولید برق درصد کمتری از نفت را بکار گرفتند، ایران خلاف جهت حرکت کرده و در مقاطعی ایران تنها مصرف‌کننده فرآورده‌های نفتی برای تولید برق است. گفتنی است این روند تقریبا از سال 1395 آغاز شد.

برخلاف نفت و گاز،‌ ایران از ذخایر غنی ذغال سنگ برخوردار نیست. در واقع با نگاهی دقیق‌تر می‌توان دریافت که ایران تقریبا هیچ سهمی از تولید برق با استفاده از ذغال سنگ در دنیا را ندارد.

عقب‌ماندگی ایران در استفاده انرژی‌های تجدیدپذیر

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس،‌ مجموع پتانسیل انرژی‌‍های تجدیدپذیر شامل انرژی خورشیدی و بادی در ایران معادل 120 هزار مگاوات برآورد می‌شود؛ اما تا پایان سال 1402 تنها حدود 1,036 مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در کشــور نصب شده که کمتر از یک درصد از کل پتانسیل برآورد شده است.

بر این اساس، تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان با شــیب نسبتا خوبی رو به افزایش بوده،‌ بدین صورت که در سال 1401 انرژی‌های تجدیدپذیر با تولید 14 درصد از کل برق تولیدی جهان در جایگاه چهارم قرار گرفت. اما سهم تجدیدپذیرها در تولید برق در ایران بســیار اندک بوده و با تولید کمتر از 2 میلیارد کیلووات ساعت برق در ســال 1401، حدود نیم درصد از کل برق تولیدی کشور را به خود اختصاص داد.

در این میان باید به این نکته پرداخت که ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای با وقوع حوادث هسته‌ای تری مایل و چرنوبیل باعث کاهش تمایل کشورها به نیروگاه هسته‌ای بیشتر شد.

در سال‌های اخیر انرژی هسته‌ای حدود 9 درصد از برق جهان را تأمین کرده و از این نظر، ایران در رتبه پنجم بوده است. همچنین، سهم انرژی هسته‌ای از تولید برق در ایران حدود 1.8 درصد است.

با نگاهی به این آمار می‌توان دریافت که سیاست‌مداران ایرانی با این ذهنیت که ایران دسترسی به منابع عظیم گاز و نفت دارد، به صورت فزاینده‌ای از این منابع فسیلی برای تولید برق استفاده می‌کنند. در صورتی که این نگاه باعث بروز ناترازی‌های قابل توجهی در بخش‌های مختلف منابع کشور شده و پیامدهای مخربی را برجای گذاشته است.

در واقع می‌توان به این نکته اشاره کرد که سبد تولید برق ایران نسبت به سایر کشورها وضعیت مناسبی ندارد و نوعی تک‌بعدی شده است. کارشناسان معتقدند که برای جلوگیری از خطرهای پیش روی انرژی در ایران، از منابع و پتانسیل‌های موجود در کشور، مانند منابع بادی و خورشیدی برای تولید برق استفاده شود.