به گزارش اکوایران، اشاره وزیر امور خارجه ایران به «سند سپتامبر» گمانه‌زنی‌ها درباره توافق احتمالی جدید جایگزین برجام را برانگیخته است. با این حال، تهران اصرار دارد که این سند به پیش‌نویس توافقی که پاییز گذشته برای احیای برجام تهیه شده بود، اشاره دارد. در همین حال، دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل پیش از نشست سه‌ماهه شورای حکام خود اعلام کرد که ایران سرعت انباشت اورانیوم خلوص بالای خود را کاهش داده است. این تحول می‌تواند نشان دهد که تهران به دنبال کاهش تنش با غرب است؛ به‌ویژه در شرایطی که نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد نزدیک است.

سند سپتامبر به جای برجام؟

به نوشته امواج‌مدیا، در ۱ سپتامبر، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، گفت که عمان ابتکاری برای از سرگیری مذاکرات احیای برجام ارائه کرده است. امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات که دو روز بعد منتشر شد، گفت که توافق بین طرف‌های برجام موسوم به «سند سپتامبر» «آماده است». روزنامه اطلاعات این سند را «جایگزین برجام» توصیف کرد، هرچند در اظهارات منتشرشده امیرعبداللهیان به آن اشاره‌ای نشده است.

وزیر امور خارجه ایران کشورهای غربی امضاکننده برجام و آمریکا را به تلاش برای «تحمیل شرایط» به ایران متهم کرد. امیرعبداللهیان همچنین گفت: «مذاکره‌کنندگان ایرانی به آمریکا اطلاع داده‌اند که هیچ تغییری در برجام یا مفاد سند سپتامبر را نمی‌پذیرند». در همان زمان، این دیپلمات ارشد تأکید کرد که وزارت او «هیچ دستورالعملی برای حذف برجام از روی میز ندارد». امیرعبداللهیان خاطرنشان کرد: «سیاست ایران در قبال امضاکنندگان برجام در سال‌های آینده «قطعاً» صرفاً مبتنی بر برجام نخواهد بود».

ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در ۴ سپتامبر در بحبوحه گمانه‌زنی‌ها درباره مفاد «سند سپتامبر» تصریح کرد که این سند پیش‌نویس توافقنامه احیای برجام بود که پاییز گذشته روی میز قرار گرفت. کنعانی این ادعا را رد کرد که سندی که به طور غیرمستقیم بین ایران و آمریکا در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ مذاکره شد، جایگزینی برای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بود. کنعانی همچنین اذعان کرد که پیش‌نویس توافقنامه سال گذشته آماده امضا بود، اما طرف‌های آمریکایی و اروپایی «از فرصت استفاده نکردند» و به‌جای آن، بر اعتراضات سپتامبر ۲۰۲۲ «سرمایه‌گذاری» انجام دادند.

در همین حال، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۴ سپتامبر گزارش داد که ایران سرعت انباشت اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد خود را کاهش داده است. دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل همچنین خاطرنشان کرد که ایران در مورد مسائل باقی‌مانده، مانند نصب مجدد برخی دوربین‌های نظارتی و توضیح منشأ آثار اورانیوم دو سایت قدیمی اما اعلام‌نشده، «هیچ پیشرفتی» نداشته است.

تنفس مصنوعی برجام

تنش‌های ایران و آمریکا از زمانی که دولت دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ به طور یک‌جانبه از برجام خارج شد، افزایش یافته است. ایران تا کاهش پایبندی خود به توافق و گسترش برنامه هسته‌ایش یک سال منتظر ماند.

تنش‌ها بین تهران و واشنگتن تحت دولت جو بایدن به شدت افزایش یافته است، به‌ویژه از زمانی که کاخ سفید در اواخر سال گذشته روشن کرد که هیچ برنامه‌ای برای بازگشت به برجام ندارد. مذاکرات احیای توافق هسته‌ای از سپتامبر ۲۰۲۲ متوقف شد و از زمان اعتراضات آن ماه، در دستور کار واشنگتن قرار نگرفته است. طبق گزارش‌ها، پیش‌نویس توافقی که در سپتامبر ۲۰۲۲ برای احیای برجام تهیه شده بود، دارای چهار مرحله است که ۱۶۵ روز را در بر می‌گیرد.

تفاهم به جای توافق

در غیاب احیای برجام، تلاش‌هایی برای ایجاد تفاهم جهت «کاهش تنش» بین ایران و ایالات متحده صورت گرفته است. به نظر می‌رسد این «توافق غیررسمی» شامل مبادله زندانیان، آزادسازی برخی از دارایی‌های ایران در کشورهای ثالث، اجرای ضعیف‌تر تحریم‌های آمریکا بر صادرات نفت ایران و کاهش تنش‌ها در منطقه است.

در حالی که در ماه گذشته، برخی رسانه‌های ایران گزارش‌هایی مبنی بر کاهش سرعت تولید اورانیوم غنی‌شده توسط ایران را رد کردند، مقامات ایرانی به صراحت منکر آن نشده‌اند. کاهش سرعت غنی‌سازی به خلوص ۶۰ درصد ممکن است برخی در تهران را که آن را امتیازی برای غرب بدانند، ناراحت کند.

با این حال، دولت ابراهیم رئیسی می‌تواند استدلال کند که در حال حاضر، ایران ذخایری کافی و قابل‌توجه از اورانیوم خلوص بالا دارد. گزارش آژانس اشاره می‌کند که ذخایر این کشور حدود ۱۲۱.۶ کیلوگرم است که تقریباً سه برابر ۴۲ کیلوگرمی است که برای گریز هسته‌ای تعریف می‌شود.

در جریان نشست فصلی شورای حکام آژانس که در ۱۱ سپتامبر آغاز می‌شود، آژانس آخرین گزارش خود درباره برنامه هسته‌ای را ایران ارائه خواهد کرد. به عنوان بخشی از تنش‌زدایی آشکار بین ایران و ایالات متحده انتظار نمی‌رود که قدرت‌های غربی برای صدور قطعنامه دیگری علیه جمهوری اسلامی تلاش کنند.

همانطور که امواج مدیا قبلاً گزارش داده بود، قرار است رئیس‌جمهور ایران در مجمع عمومی آتی سازمان ملل در نیویورک شرکت کند. تلاش‌ها برای تشکیل نشستی بین ایران و سایر امضاکنندگان برجام در حاشیه گردهمایی سالانه رهبران جهان در حال انجام است.