رفع فیلترینگ برخی پلتفرم‌های اینترنتی، از جمله واتس‌اپ و گوگل پلی، در دولت چهاردهم یکی از موضوعاتی است که توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. در حالی که وزرای ارتباطات در دولت‌های پیشین بارها تأکید داشتند که تصمیم‌گیری درباره رفع فیلترینگ به نهادهای فرادولتی بازمی‌گردد، دولت جدید توانسته با لابی و تعامل، گام‌هایی هرچند محدود در این زمینه بردارد. اما چرا واتس‌اپ و گوگل پلی انتخاب شدند؟ آیا این اقدامات نشانه‌ای از تغییر سیاست در فضای مجازی است یا صرفاً آزمایشی برای سنجش شرایط و واکنش‌ها؟  

 چرا واتس‌اپ و گوگل پلی رفع فیلتر شدند؟  

۱. ریسک کمتر با کاربرد محدودتر

انتخاب واتس‌اپ و گوگل پلی به‌عنوان نخستین پلتفرم‌هایی که رفع فیلتر شدند، با توجه به تعداد کمتر کاربران این دو در مقایسه با اینستاگرام و تلگرام، اقدامی محتاطانه به نظر می‌رسد. این انتخاب به دولت اجازه می‌دهد تأثیرات اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی رفع محدودیت را در مقیاسی کوچک‌تر بسنجد.  

۲. گوگل پلی؛ فرصتی برای توسعه‌دهندگان ایرانی

گوگل پلی، با وجود محدودیت‌های ناشی از تحریم، یکی از بسترهای استراتژیک برای توسعه‌دهندگان ایرانی محسوب می‌شود. این پلتفرم می‌تواند به برنامه‌نویسان داخلی امکان حضور در بازارهای جهانی را بدهد. با این حال، رفع فیلترینگ این پلتفرم باید با اقدامات مکملی همراه باشد:  

- مذاکره با شرکت گوگل: دولت باید تلاش کند محدودیت‌های ناشی از تحریم را با مذاکره با این شرکت کاهش دهد.  

- تقویت مهارت‌های توسعه‌دهندگان داخلی: ارائه آموزش‌های تخصصی و ابزارهای جدید به برنامه‌نویسان ایرانی می‌تواند حضور آن‌ها را در این پلتفرم افزایش دهد و مانع از تحریم‌پذیری شود.  

۳. واتس‌اپ؛ ابزاری برای ارتباطات شخصی و تجاری

واتس‌اپ، به‌عنوان یکی از ابزارهای رایج ارتباطی، رفع فیلتر شده است تا جایگزینی برای برخی نیازهای کاربران باشد. این پلتفرم به دلیل تمرکز بر ارتباطات فردی و کمتر بودن ابعاد اجتماعی‌اش در مقایسه با تلگرام یا اینستاگرام، گزینه‌ای مناسب برای شروع این تغییر بوده است.  

 رفع فیلترینگ به‌صورت قطره‌چکانی؛ آزمون یا تغییر سیاست؟  

رفع فیلترینگ در مقیاس محدود و قطره‌چکانی، ناشی از چند عامل کلیدی است:  

- ارزیابی شرایط:دولت ممکن است با انتخاب این پلتفرم‌ها به‌دنبال بررسی تأثیرات احتمالی رفع فیلتر بر جامعه و زیرساخت‌های کشور باشد.  

- مدیریت حساسیت‌های امنیتی: برخی پلتفرم‌ها مانند اینستاگرام و تلگرام به دلیل نقش گسترده‌شان در ارتباطات اجتماعی، حساسیت بیشتری دارند و رفع فیلتر آن‌ها نیازمند بررسی و برنامه‌ریزی بیشتری است.  

- پاسخ به فشارهای داخلی و بین‌المللی: این اقدام می‌تواند پاسخی محدود به انتقادات جهانی و تقاضاهای داخلی برای دسترسی آزاد به اینترنت باشد.  

گام‌های بعدی؛ تلگرام، یوتیوب و اینستاگرام  

اظهارات مسئولان نشان می‌دهد تلگرام و یوتیوب در اولویت بعدی رفع فیلترینگ قرار دارند. اما اینستاگرام، به‌دلیل پیچیدگی‌های نظارتی و اقتصادی، زمان بیشتری برای بازگشایی نیاز خواهد داشت.  

- نقش اقتصادی اینستاگرام: اینستاگرام بستری برای هزاران کسب‌وکار ایرانی است. بازگشایی آن بدون چارچوب‌های نظارتی و حمایتی مناسب، می‌تواند منجر به مشکلات اقتصادی شود.  

- چالش‌های نظارت بر محتوا: محتوای گسترده و عمومی اینستاگرام نیازمند قوانین و زیرساخت‌هایی است که احتمالاً هنوز فراهم نشده‌اند.  

 چگونه آزادسازی اینترنت را بهینه کنیم؟  

رفع محدودیت‌های اینترنتی نیازمند برنامه‌ای جامع و تدریجی است که موارد زیر را شامل می‌شود:  

۱. تعامل با شرکت‌های بین‌المللی

رفع فیلترینگ بدون همکاری با شرکت‌های مادر، تنها یک اقدام ظاهری است. دولت باید با شرکت‌هایی مانند گوگل و متا مذاکره کند تا خدمات این پلتفرم‌ها برای کاربران ایرانی بهینه شود. توافق بر سر نسخه‌های محلی یا خدماتی مطابق با قوانین ایران می‌تواند راهکاری مؤثر باشد.  

۲. توانمندسازی کاربران و توسعه‌دهندگان داخلی

حمایت از توسعه‌دهندگان ایرانی با ارائه ابزارها، آموزش‌ها و فرصت‌های حضور در بازارهای جهانی، یکی از گام‌های اساسی برای کاهش وابستگی به پلتفرم‌های خارجی است.  

۳. تقویت زیرساخت‌ها

رفع فیلترینگ نیازمند افزایش پهنای باند، ارتقای تجهیزات و مدیریت هوشمندانه مراکز داده است. این اقدامات برای مدیریت افزایش ترافیک و تضمین دسترسی پایدار ضروری است.  

۴. شفافیت در سیاست‌ها

دولت باید با ارائه اطلاعات دقیق درباره برنامه‌های خود در زمینه رفع محدودیت‌ها، اعتماد کاربران را جلب کند. شفافیت و اطلاع‌رسانی به موقع می‌تواند نگرانی‌های جامعه را کاهش دهد.

رفع فیلترینگ واتس‌اپ و گوگل پلی، هرچند اقدامی کوچک و محدود به‌نظر می‌رسد، می‌تواند گامی اولیه در مسیر تغییر سیاست‌های فضای مجازی باشد. موفقیت این اقدام در گرو برنامه‌ریزی جامع، تعاملات بین‌المللی، تقویت زیرساخت‌ها و جلب اعتماد کاربران است. اگر دولت به‌دنبال تغییرات اساسی در سیاست‌های فضای مجازی است، باید گام‌های شفاف‌تر و جسورانه‌تری در این مسیر بردارد. آیا این گام‌های کوچک به تحول بزرگ‌تری منجر خواهند شد؟