از جنگ اوکراین تا اجلاس جهانی بریکس؛ چگونه پوتین بازی را تغییر می‌دهد؟

به گزارش اکوایران، تقریباً سه سال پس از آنکه حمله روسیه به اوکراین موجب محکومیت مسکو توسط کشورهای مختلف در سطح جهانی شد، ولادیمیر پوتین اجلاس مهمی با حضور بیش از ۱۰ رهبر جهانی برگزار کرده که به وضوح نشان می‌دهد او هنوز تنها نشده و ائتلافی نوظهور از کشورها پشت او ایستاده‌اند.

به نوشته سی‌ان‌ان، اجلاس سه‌روزه بریکس که از سه‌شنبه در شهر جنوب غربی کازان روسیه آغاز شده، اولین نشست این گروه از اقتصادهای نوظهور بزرگ یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است که پس از گسترش آن در اوایل سال جاری به کشورهای مصر، امارات متحده عربی، اتیوپی و ایران برگزار می‌شود.

پوتین در این اجلاس با شی جین‌پینگ، رهبر چین دیدار کرد و گفت که شراکت دو کشور «مدلی برای چگونگی ساخت روابط بین دولت‌هاست».

دیگر رهبران که در این اجلاس حضور دارند شامل نارندا مودی، نخست‌وزیر هند، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران و سیریل رامافوسا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی هستند. انتظار می‌رود سایر رهبران غیرعضو مانند رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه نیز به این نشست بپیوندند. لوئیز ایناسیو لولا دا سیلوا، رئیس‌جمهور برزیل به دلیل جراحت از حضور در این اجلاس انصراف داد.

این اجلاس بزرگ‌ترین گردهمایی بین‌المللی به شمار می‌رود که پوتین از زمان حمله به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ میزبان آن بوده و توجه را به همگرایی فزاینده کشورهایی جلب می‌کند که امیدوارند تغییراتی در تعادل جهانی قدرت به وجود آید و برخی مانند مسکو، پکن و تهران نیز می‌خواهند مستقیماً به غرب تحت رهبری ایالات متحده پاسخ دهند.

این پیام اخیر به ویژه از طرف پوتین و شریک نزدیک و قدرتمندش، شی، در روزهای آینده منعکس خواهد شد: این غرب است که با تحریم‌ها و اتحادهایش در جهان منزوی شده، در حالی که «اکثریت جهانی» کشورها از تلاش‌های مسکو و پکن برای به چالش کشیدن رهبری جهانی ایالات متحده حمایت می‌کنند.

پوتین با تمجید از «واقعیت انکارناپذیر» قدرت اقتصادی و سیاسی فزاینده کشورهای بریکس گفت که اگر این بلوک و کشورهای علاقه‌مند با هم کار کنند، «عناصر قابل‌توجهی از نظم جهانی جدید» خواهند بود؛ اگرچه او موجودیت بریکس به عنوان «ائتلافی ضدغربی» را انکار کرد.

پیام پوتین در این هفته خصوصاً از آنجایی اهمیت دارد که این نشست تنها چند روز قبل از انتخابات ایالات متحده برگزار می‌شود؛ جایی که پیروزی احتمالی دونالد ترامپ ممکن است موجب تغییر حمایت قاطع ایالات متحده از اوکراین و تنش در روابط واشنگتن با متحدان سنتیش شود.

آلکس گابوئف، مدیر مرکز روسیه-اوراسیا بنیاد کارنگی گفت: «این اجلاس بریکس واقعاً هدیه‌ای برای پوتین است. پیام نشست این خواهد بود که چگونه می‌توانید در مورد انزوای جهانی روسیه صحبت کنید وقتی که (همه این) رهبران به کازان می‌آیند»؟ او افزود که روسیه می‌خواهد بریکس را «به عنوان پیشگام و سازمان جدیدی که ما را به عنوان یک جامعه جهانی به سوی نظمی عادلانه‌تر رهبری می‌کند»، به تصویر بکشد.

اما با وجود اظهارات کلی روسیه، رهبران حاضر در کازان دیدگاه‌ها و منافع متنوعی دارند؛ واقعیتی از بریکس که به گفته ناظران، توانایی آن‌ها برای ارسال یک پیام متحد، به ویژه پیامی که احتمالاً پوتین می‌خواهد را محدود می‌سازد.

بحران‌های جهانی

اجلاس به میزبانی روسیه در تضاد با اجلاس بریکس سال گذشته در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی است. در آن زمان، پوتین به دلیل صدور حکم بازداشتش از سوی دادگاه کیفری بین‌المللی به اتهام جنایات جنگی در اوکراین، قادر به حضور نبود و با ویدئوکنفرانس در اجلاس شرکت کرد.

امسال، رئیس‌جمهور روسیه رهبری اولین اجلاس را از زمان افزایش تقریباً دوبرابری تعداد اعضای سازمان را بر عهده دارد و این گردهمایی در برابر یک چشم‌انداز جهانی بسیار متفاوت برگزار می‌شود.

در حالی که بریکس عمدتاً بر همکاری اقتصادی متمرکز بوده، اجلاس سال گذشته در سایه جنگ اوکراین برگزار شد. اکنون حتی با ادامه این جنگ، جنگ‌های خاورمیانه احتمالاً مکالمات رهبران را نیز تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.

هفته گذشته، پوتین تأیید کرد که محمود عباس، رئیس‌جمهور تشکیلات خودگردان فلسطین در این رویداد شرکت خواهد کرد. به گفته ناظران، رهبر روسیه و مقامات این کشور احتمالاً از این درگیری و خشم در جنوب‌جهانی نسبت به ایالات متحده و حمایت آن از اسرائیل، برای تأکید بر استدلال خود برای یک نظم جهانی جدید بدون رهبری ایالات متحده استفاده خواهند کرد.

چین و روسیه هر دو خواستار آتش‌بس در درگیری‌های فزاینده خاورمیانه شده و اقدامات اسرائیل را مورد انتقاد قرار داده‌اند، در حالی که ایالات متحده بر حق اسرائیل برای نبرد علیه حماس و حزب‌الله تأیید کرده است.

به گفته جاناتان فالتون، پژوهشگر ارشد شورای آتلانتیک، بسیاری از شرکت‌کنندگان این اجلاس درگیری خاورمیانه را «نمونه‌ای اصلی از اینکه چرا این گروه خاص از کشورها باید تأثیر بیشتری داشته باشند»، می‌بینند. با این حال، او خاطرنشان کرد که کشورها به جای اینکه علاقه‌ای به رهبری در حل این مسئله داشته باشند، «اکثراً از آن برای انتقاد از مسائلی که دوست ندارند، استفاده می‌کنند».

ناظران همچنین به دقت خواهند نگریست که آیا چین و برزیل، همانطور که در اجلاس ماه گذشته مجمع عمومی سازمان ملل انجام دادند، از گردهمایی بریکس به عنوان بستری برای ترویج طرح صلح شش‌ماده‌ای مشترک خود درباره جنگ اوکراین استفاده خواهند کرد یا خیر. در آن زمان، ولودیمیر زلنسکی، رهبر اوکراین این تلاش را مورد انتقاد قرار داد و گفت که چنین طرح‌هایی کمک به مسکو است، در حالی که به پکن و برازیلیا هشدار داد: «شما نمی‌توانید قدرت خود را به قیمت اوکراین افزایش دهید».

به گفته گابوئف، چالش‌های زلنسکی در ارائه «طرح پیروزی» خود برای پایان جنگ و انتخابات پیش روی ایالات متحده به این معنی است که چین اکنون «فرصت عظیمی برای تکرار چهارچوب خود درباره اوکراین بدون صرف‌کردن بیش از حد از نفوذ» دارد.

اجلاس کازان همچنین فرصت‌های زیادی برای پوتین به وجود آورده تا با رهبران بریکس و دیگر فرستاده‌های کشورهای دوست به گفتگو رو در رو بپردازد.

پیوستن اخیر ایران به بریکس که همکاری نظامی نزدیکی با روسیه دارد، یک شریک نزدیک کرملین را بیشتر به دامان مسکو می‌آورد. چین همچنین به طور مشابه توسط ایالات متحده و متحدانش به قدرت‌بخشیدن به تلاش‌های جنگی روسیه از طریق تأمین کالاهای دو‌منظوره مانند ابزارهای ماشینی و میکروالکترونیک‌ها متهم شده است؛ چیزی که پکن آن را انکار کرده و از «تجارت عادی» با روسیه و «بی‌طرفی» خود در جنگ دفاع می‌کند.

بحران هویت

انتظار می‌رود طی روزهای آینده، رهبران در مورد چگونگی پیشبرد تلاش‌های جاری برای تسویه پرداخت‌ها خارج از سیستم دلاری ایالات متحده با استفاده از ارزها و شبکه‌های بانکی بریکس بحث کنند؛ سیستمی که می‌تواند مزایای اقتصادی به همراه داشته باشد، اما همچنین به کشورهای عضو مانند روسیه اجازه می‌دهد تا تحریم‌های غربی را دور بزند. این کشورها همچنین احتمالاً به دنبال راه‌هایی برای افزایش همکاری اقتصادی، فناوری و مالی در زمینه‌های مختلف، از انرژی گرفته تا اشتراک داده‌های ماهواره‌ای، خواهند بود.

در عین حال، آن‌ها با شکاف‌ها و دستورکارهای متفاوتی بین کشورهای عضو گروه مواجه خواهند بود که به گفته ناظران، توانایی بریکس در دستیابی به اهدافش را محدود می‌سازد.

این موضوعی جدیدی برای گروه نیست؛ بریکس اولین اجلاس خود را در سال ۲۰۰۹ و با حضور برزیل، روسیه، هند و به عنوان همگرایی بازارهای نوظهور کلیدی برگزار کرد و سال بعد، آفریقای جنوبی را به عضویت پذیرفت. در سال ۲۰۱۵، بریکس بانک توسعه نوین را راه‌اندازی کرد که به عنوان جایگزین یا مکملی برای بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول به حساب می‌آید.

از ابتدا، بریکس به دلیل منافع مشترک در اصلاح سیستم بین‌المللی برای شنیده‌شدن هرچه بهتر صداهایشان، شامل کشورهایی با تفاوت‌های عمیق در سیستم‌های سیاسی و اقتصادی شده است.

برای مثال، هند و چین دارای مناقشه مرزی دیرینه هستند، اما دو رکن کلیدی این گروه را تشکیل می‌دهند. اختلافات آن‌ها طی سال‌های اخیر، به ویژه با تشدید تنش‌ها بین چین و ایالات متحده و نزدیکی هند به آمریکا بیشتر نمایان شده است.

امروزه حتی با گسترش دوباره بریکس که به ادعای کرملین، بیش از ۳۰ کشور دیگر به پیوستن یا همکاری با آن علاقه‌مندند، شکاف‌های ژئوپلیتیکی عمیق‌تر هویت و جهت بریکس را پیچیده‌تر می‌کند.

مانوج کِوالرامانی، مسئول مطالعات هند و اقیانوس آرام در مرکز پژوهشی تاکشاشیلا در بنگلور گفت: «چین و روسیه اساساً تلاش کرده‌اند تا گروه را از فضای اقتصادهای نوظهور به نوعی بیان احساسات منفی نسبت به تسلط غربی تغییر دهند».

او افزود که ممکن است کشورهای جدید یا در حال تلاش برای پیوستن نخواهند بین این چشم‌انداز و غرب انتخاب کنند، بلکه به دنبال رشد اقتصادهای خود و «تعامل غیرایدئولوژیک و عملگرایانه» هستند.