به گزارش اکوایران، در شرایطی که توافق احیای برجام در مرحله نهایی شدن قرار داشت، اختلاف بر سر قرار گرفتن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست گروه های تروریستی وزارت امور خارجه ایالات متحده، مذاکرات را بن بست کشانده و خطر فروپاشی برجام را بیش از همیشه محتمل ساخته است. به همین بهانه گزارشگر پایگاه خبری-تحلیلی اینترسپت با انتشار یادداشتی با عنوان «جو بایدن سزاوار سرزنش به دلیل مرگ توافق هسته ای ایران است» به بررسی این مسئله پرداخته است.

وقتی با هوا دست می دهید

بنا بر گزارش قرن نو، در یک کلیپ ویدیویی کوتاه که هفته گذشته در سراسر جهان پخش شد، جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده سخنرانی خود را در کارولینای شمالی با تحریک احساسات برای اتحاد میان آمریکایی ها به پایان رساند. سپس در حالی که از تریبون دور می شد، به نظر رسید که دستانش را برای دست دادن با هوا دراز می کند. این کلیپ بسیاری از مخالفان بایدن را سرگرم کرد که ادعا می‌کنند رئیس‌جمهور ایالات متحده از زوال ادراکی رنج می‌برد، هر چند دیگران چنین تفسیری از ویدیوی مذکور را منکر می‌شوند.

صرف نظر از اینکه این ماجرا دلالت بر ضعف ذهنی ادراکی او داشت یا نه، این تصویر از بایدن که در آن به نظر می رسد با هیچ کس دست نمی دهد، استعاره مناسبی برای بسیاری از شکست های دیپلماتیک دولت او از زمان روی کار آمدن است. در راس این لیست ناتوانی بایدن در دستیابی به هدف اساسی خود برای احیای مجدد به توافق هسته ای 2015 با ایران قرار دارد. اینجاست که ماجرای دست دادن بار دیگر مطرح می‌شود: به نظر می‌رسید که بایدن خودش را آماده امضای توافق می‌داند، اما بدون حضور هیچ‌کس دیگری در طرف مقابل. در حالی که پس از رخ دادن ماجرای مذکور سؤالاتی در مورد عملکرد مغز بایدن به وجود آمده، آنچه واقعاً ممکن است رئیس جمهور را آزار دهد، کمبود قلب (دل نداشتن) است.

از دست رفتن موقعیت یک پیروزی آسان

در سال 2018، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا با هدف تضعیف دستاورد دیپلماتیک کلیدی باراک اوباما، رئیس‌جمهور اسبق، از توافق هسته‌ای ایران خارج شد. بایدن در ابتدا کارزاری را به راه انداخت که هدفش تعهد به بازگشت به توافقی بود که برنامه هسته‌ای ایران را در ازای لغو تحریم‌ها تحت کنترل‌های سخت‌گیرانه قرار می‌دهد.

تغییر یک تصمیم خطرناک در حوزه سیاست خارجی که ترامپ از روی هوی و هوس گرفته بود باید یک پیروزی آسان باشد. با این حال، با گذشت بیش از یک سال از دوران ریاست جمهوری، بایدن به طور کامل در یافتن راهی برای بازگشت به توافق شکست خورده است. بایدن به جای حفظ یکی از دستاوردهای دیپلماتیک مهم دولت اوباما، که در آن معاون رئیس جمهور بود، عملاً از موضع ترامپ حمایت می کند. توافق هسته ای اکنون در آستانه فروپاشی کامل قرار دارد - و تقصیر آن دقیقا متوجه بایدن است.

قرص سمی ترامپ

بر اساس گزارش‌ها، بن‌بست در مذاکرات کنونی، موضوعی است که ترامپ دقیقاً برای جلوگیری از احیای توافق توسط جانشین خود به شرایط دیپلماتیک تحمیل کرد: قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران در فهرست سازمان‌های تروریستی وزارت خارجه ایالات متحده. این مسئله که در سال 2019 به وقوع پیوست، مستقیماً با توافق هسته ای مرتبط نبود -او پیش از این از توافق خارج شده بود- اما احیای توافق را عملاً غیرممکن کرد.

سودی که قرار بود توافق هسته ای برای ایران فراهم کند، سرمایه گذاری و تجارت خارجی برای نجات اقتصاد در حال نزولش بود و در هر صورت سپاه یکی از فعالان حوزه اقتصادی در ایران است و برخورد با آن به عنوان یک سازمان تروریستی، احتمال اینکه شرکت‌های غربی را از تجارت در کشور گریزان کند، بسیار زیاد می‌کند.

به عبارت دیگر، برچسب گذاری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان یک گروه تروریستی، در وهله اول، هر دستاوردی را که ایران امیدوار است از احیای توافق به دست آورد، مسدود می کند و آن را به امری غیرسازنده تبدیل می کند - درست همانطور که ترامپ برنامه ریزی کرد.

امیدوار به «توافق شکن»

ایران به عنوان بخشی از مذاکرات احیای برجام، خواستار حذف سپاه از لیست تروریستی قبل از هر گونه ورود مجدد به توافق شده است. دولت بایدن این موضوع را رد کرده و گفته که اگر قرار بر این باشد که این گروه از لیست مذکور حذف شود، ایران باید امتیازات بیشتری را خارج از توافق هسته ای بدهد.

ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به سوالی درباره خروج احتمالی سپاه پاسداران از این فهرست در کنفرانس مطبوعاتی روز دوشنبه گفت: «اگر ایران خواهان لغو تحریم‌های فراتر از برجام است، باید به نگرانی‌های ما که فراتر از برجام است رسیدگی کنند. آنها باید با حسن نیت متقابل در مورد این موضوعات مذاکره کنند».

پرایس وعده نداد که سپاه را از فهرست خارج می شود، اما در پاسخ به پرسش‌ها، گفت که ایالات متحده «از هر ابزار مناسب برای مقابله با نقش سپاه در منطقه، از جمله همکاری نزدیک با شرکای خود در اسرائیل، استفاده خواهد کرد». گمان می رود چندین متحد ایالات متحده در منطقه، از جمله اسرائیل و عربستان سعودی، علیه احیای توافق لابی می کنند. نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل، بنا به گزارش‌ها امیدوار است که حضور سپاه پاسداران در این لیست در نقش «توافق‌شکنی» باشد که از بازگشت به توافق جلوگیری کند.

انگیزه های متفاوت دو طرف

قرار دادن سپاه در لیست تروریستی وزارت خارجه از منظر آمریکا عمدتا مسئله ای نمادین است. آنها پیش از این ایران را به عنوان کشور حامی تروریسم تلقی کرده و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تحت تحریم های متعددی قرار دارد که صرف نظر از اینکه به طور خاص در فهرست مذکور قرار گرفته باشد، به قوت خود باقی است. 

با این حال، فهرست سپاه برای ایرانیان عادی و حتی دوتابعیتی کشورهای غربی که در ایران بزرگ شده اند، عواقب جدی دارد. بخش از جامعه خدمت سربازی خود را در سپاه گذراند و این نهاد از سراسر ایران نیروی وظیفه جذب می کند. صدها هزار ایرانی عادی اکنون به طور بالقوه در فهرست نظارتی تروریستی ایالات متحده هستند و احتمالا تحت تاثیر پیامدهای آن قرار خواهند گرفت. بنابراین نه تنها از منظر اقتصادی، بلکه از وجوه دیگری هم ایران انگیزه کافی برای جنگیدن بر سر این مسئله را دارد.

شاید از احیای توافق صرف نظر کنند

به عقیده هومن مجد، نویسنده، « تا آنجا که به ایرانی‌ها مربوط می‌شود، قطعاً یک عنصر غرورآمیز وجود دارد که آنها نمی‌خواهند مهمترین نیروی نظامی شان در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داشته باشد. به همان ترتیب برجام قرار بود تحریم‌های ایران را لغو کند. اما این فقط عنصری تسکین بخش نبود به این معنا که بانک مرکزی ایران دیگر تحریم نخواهد شد. این قرارداد همچنین به طور خاص قرار بود سرمایه گذاری خارجی در ایران را تشویق کند».

مجد که از بحث‌های پیرامون مذاکرات اولیه برجام آگاه است، باور دارد که اگر دولت ایران محاسبه کند که تحریم‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از بهره‌برداری از منافع اقتصادی مورد انتظار جلوگیری می‌کند، ممکن است از احیای توافق صرف نظر کند.

به گفته او: «زمانی که تحریم‌های دیگری علیه ایران در دهه 1990 اعمال شد، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به بازوی مهندسی دولت ایران تبدیل شد و هر جنبه‌ای از تجارت در ایران ارتباطی با سپاه یا اعضای سابق سپاه دارد. اگر سپاه در لیست سازمان های تروریستی قرار بگیرد، آیا بوئینگ به آنها هواپیما می فروشد؟»

تصویری گویا از دوران ریاست جمهوری بایدن

توافق هسته ای ایران به عنوان آخرین راه برای جلوگیری از شکل گرفتن یک بحران بزرگ دیگر در خاورمیانه در نظر گرفته شد. با توجه به نقض آشکار توافقی که ایالات متحده با حمایت متحدانش امضا کرده بود از سوی دولت دونالد ترامپ،   بایدن پس از به قدرت رسیدن می توانست به راحتی دوباره وارد توافق شود.

در عوض، ایالات متحده دو دل بود. اکنون خطر شروع مجدد درگیری ای وجود دارد که دولت اوباما سرمایه دیپلماتیک و سیاسی قابل توجهی را برای جلوگیری از آن صرف کرده بود. غم انگیزترین مسئله این واقعیت است که این سناریو به راحتی قابل اجتناب است.

احتمالاً بایدن پس از سخنرانی خود در کارولینای شمالی در اوایل این هفته، هوا را لمس نکرده باشد. اگر او نتواند ایالات متحده را به توافقی مطابق با تعهداتش در مورد توافق هسته‌ای ایران بازگرداند، تصویری که از او بی‌هدف در جستجوی دستی برای تکان دادن است، نمادی از ریاست جمهوری او خواهد بود.