هم‌دستی بن سلمان و بن زاید برای شکست سیاست تهاجمی ترامپ علیه تهران؟

به گزارش اکوایران، سیاست «فشار حداکثری» دونالد ترامپ علیه ایران با چالشی جدی از سوی شرکای خاورمیانه‌ای آمریکا مواجه شده که اعتماد خود به ایالات متحده را از دست داده‌اند و در حال ایجاد روابط جدیدی با کمک چین هستند.

به نوشته تلگراف، همزمان با بازگشت ترامپ به کاخ سفید، وضعیت سیاسی خاورمیانه تغییرات عمده‌ای داشته، به طوری که رئیس‌جمهور منتخب و متحدانش در خلیج فارس دیگر به طور واضح در موضوعات اسرائیل یا ایران هم‌راستا نیستند. منابع معتقدند شاید اکنون ترامپ در جلب حمایت منطقه‌ای برای سیاست‌های سخت‌گیرانه‌اش علیه تهران با دشواری‌هایی مواجه شود؛ به ویژه اگر این سیاست با فشار کمی یا هیچ‌گونه فشاری علیه اسرائیل همراه باشد.

پایان تب آمریکایی؟

یک دیپلمات غربی در این‌باره گفت: «آنچه باعث نگرانی در کشورهای خلیج فارس شده این بوده که ترامپ افرادی را برگزیده که به نظر می‌رسد بیشتر از آنکه طرفدار منافع آمریکا باشند، طرفدار منافع اسرائیل هستند». در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن، عربستان سعودی تدریجاً از مدار واشنگتن دور شد و سال گذشته، عربستان به توافقی با میانجیگری چین پیوست تا روابط دیپلماتیک خود را با ایران از سر گیرد.

این روابط از آن زمان تقویت شده است. ماه گذشته، وزرای امور خارجه کشورهای خلیج فارس برای اولین بار به طور گروهی با سیدعباس عراقچی، همتای ایرانی خود دیدار کردند. هفته گذشته نیز ایران میزبان فیاض بن حامد الرویلی، فرمانده ارشد نظامی عربستان سعودی بود و ایده برگزاری رزمایش‌های مشترک دریایی در سال آینده را مطرح کرد.

در همین حال، عربستان انتقادات خود از بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل را افزایش داده و محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور در روز دوشنبه نتانیاهو را به «نسل‌کشی» در غزه متهم کرد.

زمانی که ترامپ در سال ۲۰۱۶ به قدرت رسید، اوضاع کاملاً متفاوت بود.

محبوب ریاض

رؤسای جمهور پیشین آمریکا معمولاً اولین سفرهای خارجی خود را به کشورهای کانادا، مکزیک یا اروپا انجام می‌دادند. اما وقتی روپرت مرداک که در آن زمان نزدیک‌ترین مشاور ترامپ بود، پیشنهاد کرد که ریاض مقصد اول باشد، ترامپ از این تصمیم استقبال کرد و از سنت‌شکنی ابایی نداشت.

عربستان سعودی و کشورهای سنی خلیج فارس دیدگاه‌های تندروانه‌ای مشابه ترامپ در خصوص ایران داشتند و نگران این بودند که برنامه هسته‌ای این کشور به مقامات تهران این امکان را بدهد که بر خاورمیانه تسلط شیعی پیدا کنند. بنابراین، آن‌ها به طور آرام آماده بودند تا روابط خود با اسرائیل را عادی‌سازی کنند. حمایت از تشکیل کشور فلسطین تحت‌الشعاع تهدید امنیتی ایران قرار گرفته بود که اسرائیل می‌توانست در مقابله با آن متحد مفیدی باشد.

همچنین علاقه ترامپ به سعودی‌ها نیز به این موضوع کمک کرد؛ زیرا آن‌ها از مدت‌ها پیش دریافته بودند برای جلب توجه ترامپ باید از راه مالی وارد شد. ترامپ در تجمع انتخاباتی سال ۲۰۱۵ گفته بود: «من سعودی‌ها را دوست دارم. آن‌ها خیلی خوب هستند. من از آن‌ها پول زیادی در می‌آورم. آن‌ها همه‌نوع کالاهای من را می‌خرند، آن‌ها میلیون‌ها و صدها میلیون دلار به من می‌دهند».

روابط ترامپ با سعودی‌ها در دولت اولش گسترش یافت. کشورهای خلیج فارس وقتی ترامپ از توافق هسته‌ای برجام خارج شد و همچنین وقتی او دستور ترور سردار سلیمانی را در ژانویه ۲۰۲۰ صادر کرد، شدیداً از او حمایت کردند.

بن‌بست توافق ابراهیم

امارات متحده عربی، بحرین، مراکش و سودان پیمان ابراهیم را برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل به امضا رساندند. عربستان سعودی نیز منتظر بود تا زمان مناسب برای پیوستن به این پیمان فرا برسد. اما سپس ۷ اکتبر رخ داد و اسرائیل جنگ غزه را آغاز کرد و بعدها در لبنان نیز درگیر شد.

در میان خشم عمومی در عربستان سعودی، ولیعهد اعلام کرده که روابط با اسرائیل را تنها در صورتی عادی‌سازی می‌کند که «گام‌های غیرقابل برگشتی» در جهت ایجاد کشور فلسطین برداشته شود. چنین اقدامی برای کابینه سختگیر نتانیاهو غیرقابل‌قبول بوده و تحت دولت ترامپ نیز بعید به نظر می‌رسد.

ترامپ تندروهای طرفدار اسرائیل، از جمله مارکو روبیو، مایک والتز و الیز استفانیک را برای مناصب ارشد برگزیده که به ترتیب نامزدهای او برای وزارت امور خارجه، مشاور امنیت ملی و سفیر درسازمان ملل هستند. همچنین مایک هاکبی، سفیر ترامپ در اراضی اشغالی نیز پیش از این گفته بود: «اصلاً چیزی به نام فلسطین وجود ندارد».

نگرانی‌ها کمتر از بابت سرنوشت فلسطینیان است؛ چیزی که سیاستمداران خاورمیانه به آن بی‌توجه‌تر از مردم خود هستند. بلکه نگرانی اصلی این بوده که احتمالاً اسرائیل وسوسه شود حملات گسترده‌تری علیه ایران انجام دهد. پس از حمله موشکی ۱ اکتبر ایران به اسرائیل، ترامپ در یک تجمع انتخاباتی از این رژیم خواست که «اول تأسیسات هسته‌ای را هدف قرار دهد و بعد به باقی مسائل بپردازد».

همه در انتظار چک سفیدامضای ترامپ

احتمال حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای یا زیرساخت‌های انرژی ایران باعث نگرانی شدید در عربستان سعودی و امارات متحده عربی شده، زیرا آن‌ها می‌ترسند در واکنش به این حملات، تأسیسات نفتی خلیج فارس هدف قرار گیرد.

با این حال، شاید نگرانی‌ها در مورد تحریک ایالات متحده به تشدید تنش‌ها توسط اسرائیل، اغراق‌آمیز باشد. ترامپ که طبیعتاً مخالف مداخلات نظامی بوده و بارها از تمایل خود برای ایجاد صلح در سراسر جهان صحبت کرده، ممکن است بیشتر از آنچه که نتانیاهو انتظار دارد، به اسرائیل فشار بیاورد.

صنم وکیل، مدیر بخش خاورمیانه در مؤسسه چتم‌هاوس می‌گوید: «او رویکرد قوی آمریکا در قبال اسرائیل را ادامه خواهد داد، اما لزوماً به این معنا نیست که ایالات متحده رویکردی فعال‌تر در قبال ایران نسبت به آنچه نتانیاهو می‌خواهد، خواهد داشت». او همچنین بعید می‌داند که ترامپ چک سفیدامضا به نتانیاهو بدهد، چرا که خطر اعطای چنین اختیاراتی فقط به مرزهای اراضی اشغالی محدود نمی‌شود. وکیل خاطرنشان کرد: «قطعاً این موضوع در سراسر خاورمیانه تأثیر خواهد داشت. فکر نمی‌کنم این دولت بخواهد در جنگ‌های خاورمیانه گیر بیافتد».

با این حال، کشورهای خلیج فارس محتاط هستند. آن‌ها باور ندارند که ترامپ در صورت حمله ایران به آن‌ها کمک کند و این باور نیز بی‌دلیل نیست.

در جریان حمله موشکی و پهپادی سال ۲۰۱۹ حوثی‌های یمن به تأسیسات نفتی آرامکوی عربستان که نیمی از تولید نفت این کشور را به طور موقت متوقف کرد، ترامپ هیچ اقدامی انجام نداد. با اینکه او گفته بود نیروهای ایالات متحده برای پاسخ به مسئولان این حملات «آماده و مسلح» هستند، نهایتاً هیچ اقدام نظامی صورت نگرفت؛ موضوعی که عربستان سعودی را به شدت نگران و دلسرد کرد.

یک دیپلمات غربی اذعان داشت: «سعودی‌ها احساس کردند که دیگر نمی‌توانند به ایالات متحده برای محافظت از خود اعتماد کنند. این مسئله به نرم‌شدن ادبیات ضدایرانی آن‌ها کمک کرد و نهایتاً به نزدیکی بیشتر انجامید».

دلسردی کشورهای خلیج فارس زمینه‌ساز فرصت‌های بیشتری برای تقویت حضور چین در منطقه شده، هرچند که کمترکسی باور دارد عربستان سعودی و متحدانش در پی اتخاذ رویکردی خصمانه‌تر علیه ایالات متحده خواهند بود.

دیپلماسی با چاشنی دلار

در یک سطح، عربستان سعودی و متحدانش قطعاً از بازگشت رویکرد بده‌بستانی ترامپ استقبال خواهند کرد. حتی به رغم اینکه او در سال ۲۰۲۰ از قدرت کنار رفت، آن‌ها همچنان در روابط خود با او سرمایه‌گذاری کرده‌اند. شش ماه پس از شکست ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰، سلمان علی‌رغم اعتراض مشاوران مالیش، ۱.۶ میلیارد پوند در یک شرکت خصوصی که جَرِد کوشنر، داماد ترامپ و فرستاده سابقش در خاورمیانه تأسیس کرده بود، سرمایه‌گذاری کرد.

دیگران در خلیج فارس نیز روابط مالی خود با کسب‌وکارهای ترامپ را تقویت کرده‌اند.

سال آینده، کار ساخت یک برج ترامپ در دوبی آغاز خواهد شد که شامل هتل ترامپ و واحدهای مسکونی ترامپ خواهد بود، در حالی که برنامه‌ریزی برای ساخت برج ترامپ دیگری در شهر جده عربستان در جریان است. پروژه ترامپ اینترنشنال عمان با ارزش ۳.۲ میلیارد پوند قرار است در سال ۲۰۲۸ افتتاح شود.

این روابط تجاری همراه با تمایل کشورهای خلیج فارس به خرید تسلیحات آمریکایی به ارزش میلیاردها دلار، سودآور بوده و به نظر می‌رسد که همچنان ادامه خواهد یافت.

در سال ۲۰۱۸، ترامپ به فشارهای دو حزبی برای اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه عربستان به دلیل قتل جمال خاشقجی توسط عوامل سعودی اهمیتی نداد. سیاست ترامپ در قبال حقوق بشر که به آن بی‌توجه بوده، به این معناست که بازگشتش به قدرت از سوی امارات متحده عربی و دیگر کشورهایی که درگیر نقض حقوق بشر هستند، شدیداً مورد استقبال قرار خواهد گرفت.

با این حال، حتی چشم‌پوشی ترامپ از حقوق بشر، از حمایت استراتژیک مورد انتظار کشورهای خلیج فارس فاصله دارد.

دیپلمات غربی خاطرنشان کرد: «پیام ایالات متحده این بوده که ما جلوی شما نمی‌ایستیم، اما از شما حمایت نیز نمی‌کنیم. این پیام به وضوح شنیده شده و حکام خلیج فارس در حال تطبیق سیاست‌های خود هستند».