به گزارش اموایران، علی‌رغم تهدیدهای مکرر ترکیه مبنی بر این‌که به‌زودی یک حمله زمینی نظامی جدید در شمال سوریه انجام خواهد داد، هنوز چنین عملیاتی محقق نشده است. به نوشته پایگاه تحلیلی رسپانسیبل استیت‌کرفت، این توقف عمدتاً به دلیل تأخیر روسیه است که ابتدا خواستار مشاهده پیشرفت در روابط دوجانبه ترکیه و سوریه شده و دولت ترکیه اشتیاق بیش‌تری برای تعامل با حکومت بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه نشان می‌دهد که به دستاوردهای کردهای سوریه آسیب می‌رساند.

استاد چرخش‌های سیاست خارجی

رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه پس ازدست‌دادن صمیمانه با عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر در جام جهانی قطر، به منتقدان درون حزبی خود در مورد سوریه پاسخ داد و گفت: همان‌طور که تجارت با مصر در مسیر درستی قرار دارد، ممکن است اوضاع با سوریه اصلاح شود.

تلاش‌های آنکارا برای آشتی با دمشق آغازگر مرحله جدیدی در سیاست ده‌ساله ترکیه در قبال سوریه است. اگرچه دولت ترکیه مدت‌ها است که درخواست خود برای تغییر رژیم در سوریه را به حالت تعلیق درآورده است، روابط آنکارا و دمشق همچنان تحت سلطه جنگ نیابتی و بی‌اعتمادی عمیق است؛ بنابراین انتظار اینکه دو طرف به این زودی‌ها خصومت را کنار بگذارند، واقع‌بینانه نیست.

اما درخواست مکرر رئیس‌جمهور ترکیه برای باز کردن کانال دوجانبه نشان از تغییر سیاست در محاسبات آنکارا دارد. اردوغان، استاد چرخش‌های سیاست خارجی ترکیه، روی گفتمان عادی‌سازی با بازیگران منطقه‌ای و سایر بازیگران شرط‌بندی می‌کند که ممکن است در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه در ژوئن ۲۰۲۳ دستاوردهایی برای او به همراه داشته باشد.

اردوغان می‌خواهد نشان دهد که ترکیه قادر به بازگرداندن میلیون‌ها پناه‌جوی سوری ساکن در این کشور است تا او را به‌عنوان رهبری نشان دهد که توانسته یک تغییر واقعی ایجاد کند.

پیامد تغییرات استراتژیک

این مرحله جدید از سیاست ترکیه نتیجه طبیعی تغییرات استراتژیک قبلی است. از زمان آغاز دخالت روسیه در جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۵، ترکیه نیروهای کرد را به‌عنوان تهدید اصلی نشان داده و گروه‌های نیابتی خود را به جنگ با کردهای سوریه کشانده است.

پس از بازپس‌گیری شهر حلب توسط حکومت سوریه، گروه‌های شورشی چاره‌ای جز اتکا به دولت ترکیه نداشتند. برخی از گروه‌ها به‌عنوان نمایندگان مستقیم دریافت‌کننده کمک‌های مالی از ترکیه عمل کرده‌اند، درحالی‌که برخی دیگر در استان ادلب در شمال غربی، جایی که آنکارا حمایت غیرمستقیم بیشتری ارائه کرده است، فعالیت کرده‌اند.

اسد شکاک، اردوغان فرصت‌طلب

ترکیه انتظار دارد تا دمشق برای خروج نیروهای آمریکایی از شمال شرق سوریه و محدودکردن خودمختاری کردها با آنکارا همکاری کند. بااین‌حال، اسد همچنان نسبت به اهداف دولت ترکیه مشکوک است.

دیدار اردوغان و اسد به موضع ترکیه در اشغال نظامی شمال سوریه مشروعیت می‌بخشد. به همین دلیل هم دمشق عقب‌نشینی نظامی ترکیه را شرط احیای روابط دیپلماتیک قرار داده است. اما بعید است آنکارا این را بپذیرد.

اسد می‌داند کمپین انتخاباتی اردوغان، نقش مهمی در تصمیم‌های خارجی او داشته است. بر این اساس، دمشق قصد دارد در ازای آن امتیازی قابل توجه از دولت اردوغان دریافت کند. اگر ترکیه اکنون هیچ امتیازی ارائه نکند، ممکن است نشان دهد که اردوغان در مذاکره جدی نیست.

کلید حل بن‌بست

بدبینی اسد و بی‌میلی دولت ترکیه به امتیازدادن، روسیه را کلید حل این بن‌بست می‌کند. این نقش به‌خوبی با ولادیمیر پوتین سازگار است؛ زیرا او می‌خواهد موقعیت خود را به‌عنوان داور اصلی در صحنه سوریه حفظ کند.

 اردوغان اخیراً اعلام کرده که آنکارا در حال هماهنگی با مسکو برای آماده‌سازی یک نشست سه‌جانبه با دمشق است. بر اساس این برنامه، وزرای خارجه و دفاع سه کشور گرد هم می‌آیند تا درباره موضوعات موردنظر بحث کنند و پس از آن، رؤسای جمهور سه کشور دیدار کنند.

برای دمشق، موقعیت قدرتمند ترکیه در برابر روسیه پس از جنگ اوکراین یک مشکل بزرگ است. آنکارا اکنون انگیزه‌ای برای خروج نیروهایش از مناطق تحت کنترل خود در سوریه ندارد. در سال 2020، زمانی که ترکیه پیشروی ارتش سوریه را به سمت مناطق شورشی در ادلب متوقف کرد، روسیه در کشتن سربازان ترکیه با یک بمباران سریع تردید نکرد.

بااین‌حال، امروز مسکو تحت‌فشار تحریم‌های بین‌المللی با فشار مالی شدید مواجه است و آنکارا را شریکی کلیدی برای غلبه بر این محاصره می‌یابد؛ بنابراین، دولت ترکیه می‌بیند که در مذاکره با اسد که به‌شدت به روسیه وابسته است، دست بالا را دارد. فشار فعلی مسکو برای مذاکرات آنکارا و دمشق به‌جای جلوگیری از پیشروی نظامی ترکیه نشان می‌دهد که روسیه خواهان رویارویی با ترکیه بر سر سوریه نیست.

به نظر می‌رسد اکنون اسد در موقعیتی نامطلوب قرار دارد و تنها مزیت این روابط جلوگیری از دستاوردهای ارضی بیشتر توسط نیروهای مسلح ترکیه باشد، در غیر این صورت دمشق در مورد ارزش توسعه روابط دوجانبه با آنکارا تردید دارد.

رویدادهای سال 2019 کاملاً گویای این ماجراست: حمله برون‌مرزی ترکیه، با نام عملیات چشمه صلح، مدیریت شهری کوبانی و منبج را (که هر دو توسط نیروهای دموکراتیک سوریه، SDF اداره می‌شوند) در معرض خطر قرارداد. دمشق ترکیه و نیروهای دموکراتیک سوریه که توسط کرد‌ها رهبری می‌شوند را به اشغال غیرقانونی و جدایی‌طلبی متهم کرد.

 از آنجایی که نیروهای دموکراتیک سوریه که متحد آمریکا هستند هیچ کمک فوری از دولت ترامپ دریافت نکردند، چاره‌ای جز توافق با دمشق نداشتند. در نتیجه ارتش سوریه وارد کوبانی و منبج شد و نیروهای سوری و روسی گشت‌زنی نظامی خود را در مناطق مرزی آغاز کردند.

ترکیه در چند هفته گذشته دوباره تهدید به حمله به کوبانی و منبج کرده است. بمب‌گذاری نوامبر 2022 میدان تقسیم در استانبول که شش کشته و ده‌ها زخمی برجای گذاشت، بهانه‌ای برای حملات هوایی و یک عملیات زمینی احتمالی شده است. این چیز جدیدی نیست، زیرا مقامات ترکیه در چند سال گذشته به طور مداوم تهدید به تهاجم کرده‌اند.

به دنبال نقشه راه

 پوتین اکنون از اردوغان و اسد می‌خواهد که یک نقشه راه تهیه کنند. اگر عادی‌سازی روابط دیپلماتیک در شرایط امروزی اتفاق بیفتد، ترکیه اقدامات نظامی خود را انجام نخواهد داد، به این دلیل که اردوغان می‌تواند ادعای پیروزی در یک موضوع مهم را داشته باشد؛ با گشایش روابط ممکن است کنترل آنکارا بر خاک سوریه را در آینده مشروعیت ببخشد. ترکیه می‌خواهد با قراردادن آوارگان سوری در مناطقی که امنیت آن توسط ترکیه و روسیه تضمین شده و توسط مخالفان سوری اداره می‌شوند، اقدام به بازگرداندن آوارگان سوری به کشورشان کند و در نتیجه منطقه‌ای خودگردان را در جمهوری عربی سوریه ایجاد کند.

آنکارا در حال حاضر با ساخت ده‌ها هزار خانه در شمال غرب سوریه، گام‌هایی برای تحقق این بازگشت به‌اصطلاح «داوطلبانه» برداشته است و برنامه‌ریزی‌هایی برای رسیدن به هدف خود در تأمین سرپناه برای یک میلیون پناهنده انجام داده است. به گفته دولت ترکیه، مجتمع‌های مسکونی که در سوریه می‌سازد دارای مدارس، بیمارستان‌ها و مراکز خرید خواهند بود.

بااین‌حال، اخراج بی‌سروصدای شهروندان سوری توسط مقامات ترکیه در جریان است. دیده‌بان حقوق بشر خبر از اخراج دسته‌جمعی پناهجویان سوری توسط ترکیه داده که آن‌ها را مجبور به امضای فرم‌هایی می‌کنند که می‌گوید ما داوطلبانه اینجا را ترک کردیم. چنین اخراج‌هایی بودجه اتحادیه اروپا برای ترکیه را در معرض خطر قرار می‌دهد؛ زیرا آنکارا طبق قوانین بین‌المللی موظف است از بازگشت هر فرد به مکانی که ممکن است با خطر آزار و اذیت یا بدرفتاری روبرو شود جلوگیری کند.

بااین‌حال، اگر اردوغان از طریق مذاکره با اسد بتواند مناطق تحت کنترل ترکیه را امن اعلام کند، این اخراج‌ها یا بازگشت‌های «داوطلبانه» که به سمت مناطق امن خواهد بود. تنها در این صورت است که دولت ترکیه می‌تواند به هدف خود برای اخراج یک میلیون پناه‌جو به سوریه دست یابد.

 علاوه بر این، مناطق امن پیشنهادی ترکیه در داخل سوریه نیز به‌عنوان مناطق حائل برای ترکیه در برابر جنبش‌های کرد عمل خواهد کرد. اگر اسد بخواهد در آینده از کردهای سوریه علیه آنکارا استفاده کند، ترکیه از روابط خود با مخالفان سوری استفاده خواهد کرد.

اجماع آنکارا و دمشق و نابودی امید کردهای سوریه

خروج احتمالی نیروهای آمریکایی از سوریه یک هدف مشترک است که ممکن است آنکارا و دمشق را در درازمدت با یکدیگر متحد کند. عقب‌نشینی آمریکا باعث نابودی تلاش کردهای سوریه برای دستیابی به یک کشور می‌شود. ازبین‌بردن خودمختاری کردها یک اولویت استراتژیک برای ترکیه و یک نتیجه مطلوب برای دمشق خواهد بود.

 ترکیه تلاش شدیدی را برای غیرقابل تحمل کردن زندگی در مناطق تحت کنترل نیروهای «SDF» انجام می‌دهد. آخرین حملات هوایی ترکیه، خسارات شدیدی را به مناطق پرجمعیت، از جمله مرگ غیرنظامیان، تخریب زیرساخت‌های حیاتی و چاه‌های نفت وارد کرده است و یک فاجعه انسانی که با استفاده از تسلیحات ترکیه از رود فرات در حال انجام است؛ سیاستی که منجر به افزایش بیماری از طریق آب مثل وبا شده است.

سکوت دمشق در قبال حملات هوایی ترکیه گویای برخی مسائل بود. پیر مرجان، رئیس کمیسیون امور خارجی پارلمان سوریه، علی‌رغم اذعان به اینکه غیرنظامیان و سربازان سوری نیز در میان قربانیان هستند، حملات ترکیه را پیامی برای شبه‌نظامیان کرد جدایی‌طلب توصیف کرد. مرجان افزود که همه کردهای سوریه را نمی‌توان به خیانت متهم کرد. حملات ترکیه در واقع به نفع دمشق است؛ زیرا کردها را به تسلیم در برابر اسد سوق می‌دهد.

اگر ایالات متحده واقعاً در مقطعی از سوریه عقب‌نشینی کند، ممکن است باعث جدایی آنکارا و دمشق شود، به این دلیل که مشخص نیست چه اتفاقی برای اعضای داعش و خانواده‌های آنها که در بازداشت هستند، می‌افتد. در اردوگاه الهول حداقل 53000 نفر هستند. مشخص نیست که آیا حکومت اسد یا روسیه می‌توانند با موفقیت مدیریت اردوگاه را به دست بگیرند.

باتوجه‌به اینکه بسیاری از جنگجویان داعش در این اردوگاه‌ها ممکن است تمایل به انتقام گرفتن از کردهای سوریه داشته باشند، ترکیه و نیروهای نیابتی سوری آن ممکن است آنها را متحد بالقوه در این منطقه آشفته قلمداد کنند؛ بنابراین، حتی اگر دمشق با آنکارا علیه کردها تا زمانی عقب‌نشینی آمریکا همکاری کند، حفظ این همکاری بعد از خروج آمریکا بسیار دشوار خواهد بود.

سکوت واشنگتن

پاسخ ایالات متحده به حملات هوایی ترکیه در شمال سوریه نسبتاً نرم بود و باعث ایجاد تردیدهای جدی در میان کردهای سوریه در مورد آینده مشارکت آنها با واشنگتن شد. اگرچه مقامات آمریکایی مخالفت شدید خود را با عملیات نظامی ترکیه در سوریه تکرار کرده‌اند، اما واکنش کلی دولت بایدن تا حد زیادی آرام بود. در ماه نوامبر، در اقدامی که یادآور عملیات سال 2019 ترکیه در شمال سوریه بود، ترکیه بار دیگر حمله هوایی نزدیک به نیروهای آمریکایی انجام داد و جان سربازان آمریکایی را به خطر انداخت. اما برخلاف دولت ترامپ که تحریم‌هایی را علیه مقامات ترکیه وضع کرد، بایدن راه دیگری را انتخاب کرده است.

چنین سکوتی ممکن است به اهمیت ترکیه به دلیل جنگ اوکراین نسبت داده شود. واشنگتن احتمالاً محاسبه کرده که مقامات ترکیه به دنبال یک جنگ لفظی با مقامات آمریکایی هستند، و ترجیح داده از بازی در زمین اردوغان اجتناب کند. اقدامات تحریک‌آمیز ترکیه کاملاً قابل‌پیش‌بینی بود: مقامات ترکیه ایالات متحده را مسئول بمب‌گذاری میدان تقسیم اعلام کردند و تسلیت کاخ سفید را نپذیرفتند؛ سلیمان سویلو وزیر کشور ترکیه گفت که ابراز همدردی ایالات متحده مثل بازگشت قاتل به صحنه جرم است به این دلیل که حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) تابع سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا است.

گشایش روابط آنکارا و دمشق به یک همکاری سریع تبدیل نخواهد شد تا حضور ایالات متحده در سوریه را تهدید کند. اما نزدیکی اردوغان و اسد این پتانسیل را دارد که نقش پوتین را به‌عنوان بازی‌گردان سوریه تقویت کند. افزایش تنش بین ایالات متحده و روسیه، تلاش آمریکا برای اهداف بلند مدتش از جمله مقابله با داعش و تضعیف محور تهران - دمشق را پیچیده‌تر خواهد کرد.