نویسنده و مترجم
مناسبات اقتصادی یک جامعه قابلتفکیک از مناسبات حقوقی آن نیست. شما نمیتوانید جامعهای داشته باشید که در آن آزادی دادوستد و خلاقیت در کار و تولید وجود دارد، اقتصادش پویاست و مردمانش مرفه هستند، بدون آنکه حقوق مالکیت در آن محترم باشد. بازار بدون حقوق مالکیت معنا ندارد.
والت ویتمن روستو اقتصاددان نامآور آمریکایی در قرن بیستم و البته منفور سوسیالیستها بود. هنگامیکه جان اف. کندی رئیسجمهور ایالات متحد تصمیم به تشویق و کمک به اجرای برنامههای اصلاحی در کشورهای متحد با آمریکا در سرتاسر جهان را گرفت - از جمله در ایران که به نخستوزیری علی امینی و آغاز اصلاحات ارضی انجامید - روستو یکی از نخستین کارشناسانی بود که توجه کندی را به خود جلب کرد و سمتی را هم در دولت او به دست آورد. او سپس در دولت جانسون به سمت مهم مشاور امنیت ملی رسید. عنوان کتاب بسیار مشهور او بهاندازۀ کافی گویای تصویری است که از او بهعنوان یکی از نظریهپردازان بلوک غرب در دوران جنگ سرد در ذهنها نقش بسته بود: «مراحل رشد اقتصادی: مانیفستی غیر کمونیستی.»
دستاوردهای اقتصادی چین در دهههای اخیر، عدهای را به برگرفتن «الگوی چینی» در دیگر کشورها اغوا کرده است. گویا چین به فرمولی دست یافته است که با آن میتوان آزادیهای فردی مندرج در لیبرالیسم را نداشت، ولی میوههای آن آزادی را به دست آورد. باید گفت که حتی این هم آرزوی تازهای نیست. یک زمانی در توجیه کیفیت پایینتر زندگی شهروندان اتحاد شوروی در مقایسه با شهروندان غربی چنین استدلال میشد که چون کمونیستهای حاکم بر مسکو میراثدار عقبماندگی دورۀ تزاری هستند نباید انتظار داشت که این شکاف بهسرعت پر گردد، ولی در آیندۀ نهچندان دور این شکاف پر خواهد شد و سرانجام اقتصاد اتحاد شوروی از ایالات متحد پیشی خواهد گرفت. البته شکاف مذکور پس از هفتاد سال پر نشد و به جایش طومار شوروی درهمپیچیده شد.
پاول کروگمن، اقتصاددان مشهور و برندۀ جایزۀ نوبل اقتصاد، در کتاب درسی که برای آموزش مباحث پایهای اقتصاد به دانشجویان نوشته است، چند مصداق را برای شکست بازار ذکر کرده و آنها را دستهبندی میکند. ما در اینجا و در رابطه با نقد سیاست صنعتی به یکی از مصادیق مورد نظر او اشاره میکنیم: معضل سواریِ مجانی.
اجرای سیاست صنعتی مستلزم برقراری تعدادی پیششرط نهادی است که مهمترین آن اقتدارگرایی سیاسی و تمرکز امور در دست یک دولت است؛ چراکه پیشفرض آن این است که عرضه و تقاضا در بازار بهتنهایی کافی نیست.
امروز مصادف با ۲۹ آگست سالروز تولد جان لاک فیلسوف انگلیسی است. جان لاک از جمله بنیانگذاران اصلی آن دستگاه اندیشۀ اجتماعی بود که بعدها لیبرالیسم خوانده شد. از این جنبه میتوان او را نیز همچون دانشمند معاصر و هممیهنش یعنی آیزاک نیوتون «دانشمند» توصیف کرد.
در مورد بخش بزرگی از مشکلات موجود در جوامع بهترین کاری که یک دولت میتواند انجام دهد این است که هیچ کاری انجام ندهد و کارهایی را هم که تاکنون انجام میداده است متوقف کند.
لازمۀ مواجهۀ مدرن با تاریخچۀ یک کشمکش بررسی آن کشمکش از نظرگاه تمام طرفهای درگیر در آن است. اینکه مورخ بهعنوان یک انسان نسبت به بعضی از طرفهای درگیر همدلی داشته باشد امری اجتنابناپذیر است. بااینوجود مورخ باید بکوشد خود را بهجای طرفهایی بگذارد که لزوماً با آنان همدلی ندارد و یکبار دیگر رویدادها را از منظر آنها و با استدلالهای خاص آنها مورد ارزیابی قرار دهد.
جامعهشناسی میخواهد الگوهای تازه از روابط اجتماعی و نهادهای برخاسته از این الگوها را درک کند. جامعهشناسی برای انجام چنین کاری نیاز به این دارد که به درکی از علت پیدایش آنچه «جامعۀ مدرن» میخواند دست یابد. چرا در تاریخ چند دههزارسالۀ نوع بشر ناگهان در حوالی سال ۱۸۰۰ میلادی سروکلۀ چنین جوامعی پیدا شد؟
