براساس دادههای بانک مرکزی از عملیات بازار باز برگزارشده در ۱۴ مهر ۱۴۰۴، بانکها و موسسات اعتباری غیربانکی در مجموع بیش از ۴۹۱ هزار میلیارد تومان برای تأمین منابع مالی درخواست ثبت کردهاند؛ رقمی که نسبت به هفتههای گذشته بار دیگر سقف تاریخی این بازار را جابهجا کرده است. این روند نشان میدهد بحران نقدینگی در شبکه بانکی نهتنها کاهش نیافته، بلکه وارد فاز هشدار شده است. روند افزایش تقاضای روز افزون نقدینگی توسط بانکها و موسسات از نیمه اول مردادماه 1404 شروع شده و تا به حال حاضر نیز ادامه داشته است.
با این حال، بانک مرکزی در ادامه سیاست کنترلشده تزریق منابع، تنها با ۲۱۵ هزار میلیارد تومان از این درخواستها موافقت کرده؛ یعنی چیزی حدود 43.72 درصد از کل تقاضا. این نسبت در مقایسه با هفته گذشته که 49.27 درصد از سفارشها پذیرفته شده بود، نشانهای دیگر از سختگیرانهتر شدن سیاستگذار پولی در مدیریت نقدینگی شبکه بانکی است. این اقدامات احتمالا برای جلوگیری از موج های تورمی است که بانک مرکزی پیش بینی میکند در نیمه دوم سال جاری اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار دهد.
جزئیات عملیات بازار باز بانک مرکزی منتهی به 14 مهرماه 1404
در عملیات سیاست پولی این هفته، که بهصورت توافق بازخرید (ریپو) برگزار شد، ۲۲ بانک در حراج شرکت داشتند. نرخ سود توافق بازخرید از سوی بانک مرکزی ۲۳ درصد تعیین شده و مدت بازپرداخت نیز طبق روال معمول، ۷ روزه بوده است. از سوی دیگر، ۲۳۶ هزار میلیارد تومان توافق ریپوی پیشین به زمان سررسید خود رسیدهاند و در پایان هفته جاری نیز ۲۱۵ هزار میلیارد تومان توافق بازخرید در وضعیت باز باقی مانده است.
بازتاب کمبود نقدینگی در بازار شبانه
با توجه به اینکه بانک مرکزی در حراجی اخیر با بیش از نیمی از درخواستهای تأمین منابع موافقت نکرد، هجوم بانکها برای جبران کسری نقدینگی به بازار قاعدهمند شبانه امری بدیهی تلقی میشود. در هفته منتهی به ۱۴ مهر، بیشترین ارزش اعتبارگیری روزانه در این بازار مربوط به چهارشنبه ۱۱ مهرماه بوده که ۳۲.۲ هزار میلیارد تومان اعتبار جدید توسط یک بانک اخذ شده است. ناگفته نماند در هفتههای اخیر برای اولین بار نرخ بهره بین بانکی به سقف دالان خود یعنی رقم 24 درصد رسیده است که گفته های پیشین را تایید میکند. به نظر میرسد عدم موافقت بانک مرکزی با کل درخواستهای ارسال شده به دلیل سیاست انقباضی این نهاد پولی به جهت کنترل رشد نقدینگی باشد.
در مجموع طی این هفته، بانکها در بازار شبانه با نرخ سقف دالان (۲۴ درصد) بار دیگر به این ابزار پناه آوردند؛ هرچند دامنه مشارکت نسبت به هفتههای قبل محدودتر به نظر میرسد.
شرحی در رابطه با سیاست پولی بانک مرکزی
بانک مرکزی ایران همچون سایر کشورها از ابزارهای سیاست پولی برای کنترل تورم یا تحریک تقاضای کل استفاده میکند. یکی از مهمترین این ابزارها، عملیات بازار باز یا توافق بازخرید (ریپو) است. در این فرآیند، بانک مرکزی با گرو گرفتن اوراق بهادار دولتی از بانکها، منابع مالی کوتاهمدت در اختیار آنها قرار میدهد. در مقابل، در شرایطی که بخواهد نقدینگی را از سیستم بانکی جمعآوری کند، از ریپو معکوس استفاده میکند؛ یعنی با فروش موقت اوراق، منابع مالی را از بانکها جذب میکند.
در حال حاضر، بانکها برای تأمین نقدینگی مورد نیاز خود سه مسیر مشخص در اختیار دارند. نخستین و ارزانترین گزینه، بازار باز است که در آن بانکها با نرخ سود ۲۳ درصد و معمولاً با سررسید ۷ روزه از بانک مرکزی استقراض میکنند. چنانچه نیاز نقدینگی آنها از این طریق تأمین نشود، به سراغ بازار قاعدهمند یا شبانه میروند؛ بازاری که در آن نرخ بهره ۲۴ درصد است و مهلت بازپرداخت تسهیلات، بین ۲۴ تا ۴۸ ساعت تعیین شده است. در نهایت، بانکها میتوانند برای تأمین منابع خود به بازار بینبانکی نیز مراجعه کنند، جایی که نرخ بهره آن نیز حداکثر ۲۴ درصد و تحت کنترل بانک مرکزی قرار دارد.
در واقع، سیاستگذار پولی با تعیین دامنهای مشخص برای نرخ بهره معروف به دالان نرخ سود بین ۲۳ تا ۲۴ درصد سعی میکند هم مسیر تأمین منابع برای بانکها را هدایت کند و هم مانع از تشدید فشارهای تورمی شود.
