پکن گوی سبقت را در عادی‌سازی روابط ریاض-تل‌آویو را از واشنگتن می‌رباید؟

به گزارش اکوایران، به گفته تحلیلگران، بنیامین نتانیاهو اسرائیلی ممکن است در بحبوحه تنش با ایالات متحده، برای کمک به کشورش برای عادی سازی روابط با عربستان سعودی به پکن نگاه کند، اما به دلیل فقدان اهرم فشار بر طرفین، چالش‌های پکن برای بازی نقش میانجی زیاد است.

به نوشته روزنامه سوث چاینا مورنینگ پست، نتانیاهو در پایان ماه ژوئن اعلام کرد که به چین دعوت شده است. این خبر تنها چند هفته پس از آن منتشر شد که شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، در حالی که میزبان محمود عباس، رهبر فلسطین بود، پیشنهاد پکن برای میانجیگری در مناقشه فلسطین و اسرائیل تکرار کرد.

تصمیم نتانیاهو برای سفر به چین به طور گسترده به عنوان پیامی برای ایالات متحده تعبیر شد. نخست وزیر اسرائیل از زمان پیروزی در انتخابات نوامبر، در بحبوحه تنش‌ها بر سر شهرک سازی‌ها در کرانه باختری و اصلاحات بحث برانگیز قضایی، با جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا دیدار نکرده است. در همین حال، تلاش ایالات متحده برای عادی سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی هنوز پیشرفت آشکاری را نشان نداده است.

پس از اعلام سفر به چین، نتانیاهو دعوت با تأخیر کاخ سفید برای بازدید از آمریکا تا پایان سال را دریافت کرد.

به گفته تحلیلگران، نتانیاهو همچنان می‌تواند از چین برای تسریع عادی‌سازی روابط اسرائیل با عربستان سعودی کمک بگیرد، اگرچه این می‌تواند برای پکن که اخیراً میانجی‌گری یک توافق تاریخی را بین عربستان و ایران بر عهده داشت، کار دشواری باشد.

پان گوانگ، رئیس مرکز مطالعات یهودی شانگهای (CJSS)، گفت که کمک گرفتن از چین یکی از مأموریت‌های کلیدی نتانیاهو در سفرش به چین خواهد بود. او گفت که چین از اهرم‌های فشاری در روند میانجیگری برخوردار است، اما درگیری اسرائیل و فلسطین همچنان یک چالش باقی خواهد ماند.

وی گفت: «در مقایسه با ایالات متحده، روابط عربستان سعودی با چین در حال حاضر رو به رشد است، در حالی که روابط این کشور با ایالات متحده رو به کاهش است.»

ریاض که به دنبال تنوع بخشیدن به اقتصاد تحت سلطه نفت خود است، به طور فزاینده‌ای در زمینه‌های مختلف با پکن همکاری می‌کند، در حالی که روابطش با واشنگتن در سال‌های اخیر به ویژه پس از قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار واشینگتن پست تیره شده است.

اما ایالات متحده و عربستان سعودی در ماه‌های اخیر نشانه‌هایی از گرم شدن روابط را نشان داده اند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی، در سفرهای جداگانه‌ای از ریاض دیدن کردند تا تعهد واشنگتن به منطقه را تجدید کنند.

نقش‌آفرینی چین در عادی‌سازی روابط

ایالات متحده با تلاش برای میانجیگری عادی سازی روابط با ریاض، برای ادغام اسرائیل در منطقه فشار می‌آورد. اما در حالی که تعدادی از کشورهای عربی، از جمله امارات متحده و بحرین، روابط رسمی خود را با اسرائیل برقرار کرده‌اند، پس از چندین دور مذاکرات جداگانه با عربستان سعودی، هیچ پیشرفت واضحی مشاهده نشده است.

در ازای عادی‌سازی روابط با اسرائیل، ریاض خواستار تضمین‌های امنیتی بیشتر، از جمله فروش تسلیحات پیشرفته، تعهد ایالات متحده برای دفاع از پادشاهی در صورت حمله و حمایت از برنامه هسته‌ای غیرنظامی آن است که امکان غنی‌سازی داخلی اورانیوم را فراهم می‌کند - شرایطی که بیش از حد برای واشنگتن پرهزینه بوده است که آن را قبول کند.

در همین حال، ایالات متحده اسرائیل را تحت فشار قرار داد تا در ازای عادی سازی روابط، تنش‌ها را با فلسطینی‌ها کاهش دهد و اصلاحات قضایی را متوقف کند - که تظاهرات گسترده ای را به دلیل نگرانی از تضعیف دموکراسی این کشور برانگیخته است.

پان می‌گوید که چین نیز در صورت تلاش برای میانجیگری با خواسته‌های مشابهی از سوی هر دو طرف مواجه خواهد شد.

وی گفت: «عربستان سعودی در صورت برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل، حداقل خواستار توقف شهرک سازی در سرزمین‌های اشغالی [فلسطینی] خواهد شد» با بیان اینکه احتمالاً این درخواست از سوی اسرائیل پذیرفته نخواهد شد.

بازی اسرائیل و عربستان با پکن

توویا گرینگ، محقق مرکز سیاست گذاری اسرائیل و چین در موسسه مطالعات امنیت ملی (INSS) در تل آویو، گفت: «چین هیچ چیز را بیش از این دوست ندارد که روبان عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان را ببرد، که هر دو شریک نزدیک آمریکا هستند. و چین با دریافت این اعتبار، سیگنال بزرگی را به همه خواهد فرستاد.»

او افزود: «پس مطمئناً، اگر آنها بتوانند این کار را انجام می‌دهند. اما به همین دلیل است که فکر نمی‌کنم آنها بتوانند... اسرائیل عربستان سعودی نیست. این یک بازی تقلید نیست. اسرائیل با کارت‌های چین با آمریکا بازی نمی‌کند.»

نتانیاهو پس از اعلام سفرش به چین به آمریکا اطمینان داد که متحد «غیر قابل جایگزینی» اسرائیل باقی می‌ماند، علیرغم گزارش‌ها، که در یک جلسه توجیهی محرمانه گفته بود که دخالت چین در منطقه می‌تواند برای «مجبور کردن» آمریکا به افزایش تعاملات خود در منطقه مفید باشد.

گرینگ گفت که دیدار نتانیاهو در چارچوب رقابت آمریکا و چین از نزدیک دنبال خواهد شد، اما اسرائیل قصد ندارد به عنوان جایگزینی برای آمریکا، به دنبال چین برود.

او گفت: «زمانی که نتانیاهو یا محمد بن سلمان به چین می‌روند، آشکارا به دنبال تحریک تعهد مجدد ایالات متحده هستند. زیرا این یکی از راه‌های نشان دادن به ایالات متحده است که ببینید، اگر ما را پشت سر می‌گذارید و می‌خواهید کارهای خود را انجام دهید، ما باید تعادل را حفظ کنیم، و برای یک تعادل برون‌مرزی موفق، باید چندین بازیکن داشته باشیم.»

او گفت، با این حال، زمانی که صحبت به «افزایش شانس یا تنوع بخشیدن یا داشتن گزینه‌های جایگزین» می‌رسد، بین اسرائیل و عربستان سعودی هیچ شباهتی وجود ندارد.

لفاظی‌های بی‌نتیجه «بچه جدید محل»

ناظران همچنین گفتند که انتظار ندارند در جریان دیدار نتانیاهو از پکن، پیشرفتی در روند صلح اسرائیل و فلسطین ایجاد شود.

از سال 2013، چین چند پیشنهاد صلح ارائه کرده و سمپوزیوم‌هایی را برای فراخوان راه حل دو کشوری، گفتگوهای سه جانبه و تلاش های بین المللی هماهنگ برای حل مناقشه سازماندهی کرده است. اما این تلاش‌ها اغلب فاقد محتوا و نتایج بودند.

گای برتون، متخصص خاورمیانه و استاد مدرسه حاکمیت بروکسل، گفت که این بار نیز در سفر نتانیاهو به چین به احتمال زیاد پکن تمایل خود را برای تسهیل گفتگوها تکرار کند، بدون این که هیچ طرح مشخصی ارائه دهد، آن هم با توجه به وضعیت موجود: تنش بر سر شهرک سازی در کرانه باختری، حملات نظامی اسرائیل در جنین که منجر به کشته شدن ده ها فلسطینی شد و شکاف داخلی فلسطینیان بین فتح و حماس.

او افزود: «آنچه شما با اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها فاقد آن هستید، هر گونه روند صلح روی میز است... در این مرحله مطلقاً هیچ اراده یا ظرفیتی در طرف فلسطینی یا اسرائیلی برای انجام این کار وجود ندارد.»

با این حال، او درباره پیشنهاد چین برای میانجیگری در مناقشه به عنوان «بچه جدید محل» گفت: «یک سیگنال‌دهی در اینجا در جریان است».

برتون می‌گوید: «این یک نهیب به آمریکایی‌هاست، که می‌دانید، شما به هیچ کجا نرسیدید.»

مذاکرات رسمی صلح بین اسرائیل و فلسطین با میانجیگری آمریکا از سال 2014، پس از آشتی بین فتح و حماس، دو حزب اصلی سیاسی فلسطین، متوقف شده است. دومی بر نوار غزه حکومت می‌کند و به مقاومت مسلحانه خود در برابر اسرائیل معروف است.

این توافق منجر به تشکیل مختصر یک دولت وحدت ملی به رهبری عباس شد، اما در نهایت در سال 2015 به دلیل اختلافات بین دو حزب از هم پاشید.

یین گانگ، متخصص امور خاورمیانه در موسسه مطالعات غرب آسیا و آفریقا آکادمی علوم اجتماعی چین، گفت بدون اتحاد داخلی در فلسطین، فضای زیادی برای چین برای میانجیگری در مناقشه وجود نخواهد داشت.

او گفت که نتانیاهو ممکن است چین را تحت فشار قرار دهد تا از نفوذ خود بر ایران استفاده کند، که به ادعای او مدت‌هاست از حماس برای مقابله با اسرائیل و ایالات متحده در منطقه، حمایت مالی کرده است.

وی گفت: «به عبارت دیگر، ایران به درگیری فلسطین و اسرائیل نیاز دارد. در غیاب مدیریت داخلی مؤثر [میان فلسطینیان]، بعید است که مذاکرات صلح اسرائیل و فلسطین به نتیجه‌ای منجر شود.»

پان از مرکز مطالعات یهودی شانگهای گفت که احتمال آن کمتر است که نتانیاهو در هنگام ملاقات با شی بر روی ایران تمرکز کند.

وی ادامه داد: «در حال حاضر برای او امکان توسعه روابط با ایران وجود ندارد. تصور ایران مبنی بر اینکه اسرائیل نباید وجود داشته باشد یک بن بست است... بنابراین او اکنون در مورد ایران صحبت نخواهد کرد. آمریکا نیز در این زمینه نقشی نخواهد داشت.»

پس هدف از سفر نتانیاهو چیست؟

گرینگ از INSS گفت که اسرائیل اراده لازم برای به کارگیری چین به عنوان میانجی را ندارد و چین در مورد دخالت در این درگیری جدی نیست، و قبلاً در ابتکارات صلح خود بیشتر «لفاظی» ارائه کرده بود تا اقدام.

او گفت که دیدار با نتانیاهو «فقط یک پلتفرم بازاریابی» برای ابتکار توسعه جهانی و ابتکار تمدن جهانی چین است که به دنبال ارائه جایگزینی برای نظم بین‌المللی به رهبری ایالات متحده است.

گرینگ افزود: «برای چین، مهم است که نشان دهد که یک بازیگر بزرگ مسئولیت پذیر است. برای آن مهم است که مشارکت خود در میانجیگری در مناقشه را در مقابل ایالات متحده نشان دهد.»

وی گفت که این نشست عمدتاً بر تجارت متمرکز خواهد بود و فرصتی را برای دو شریک فراهم می‌کند تا پس از سه سال از شیوع کووید-19، مجدداً تعامل و فرصت‌های همکاری جدید را کشف کنند.

چین دومین شریک تجاری بزرگ اسرائیل است و طبق گزارش رسانه‌های اسرائیلی انتظار می‌رود در سال جاری یک پیمان تجارت آزاد بین این دو امضا شود. در جریان آخرین سفر نتانیاهو به چین در سال 2017، دو کشور یک «مشارکت نوآورانه جامع» را ایجاد کردند که اسرائیل را به دومین کشور - در کنار سوئیس - تبدیل کرد که چنین رابطه‌ای را با چین برقرار کرده است.

بر اساس داده‌های INSS، سرمایه‌گذاری‌های چین در فناوری‌های پیشرفته در اسرائیل در سال 2018 به اوج خود رسید، قبل از اینکه در بحبوحه مخالفت‌های بیشتر ایالات متحده کاهش یابد. اسرائیل سال گذشته در پاسخ به فشارهای آمریکا برای محدود کردن سرمایه‌گذاری چین در بخش‌های حساس، محدودیت‌های سرمایه‌گذاری خارجی خود را به دلایل امنیت ملی تشدید کرد.