بازی دوسویه پوتین با دو دشمن خونی؛ چرا روسیه تنها پیروز واقعی این جنگ داخلی است؟

به گزارش اکوایران، روسیه با هدف توسعه و تأمین منافع استراتژیک خود در سودان، به نیروهای مسلح سودان سلاح داده و در عین حال، از طریق گروه واگنر به تأمین تسلیحات برای شبه‌نظامیان نیروهای واکنش سریع (آراِس‌اِف) که دشمن ارتش سودان هستند، کمک می‌کند.

بازی دو سویه

به نوشته میدل‌ایست‌آی، تحلیلگران می‌گویند که روسیه برای پرکردن خلأ قدرتی که ایالات متحده از خود به جا گذاشته و برای مقابله با حضور نظامی اوکراین در سودان به کار دست زده است. گفته می‌شود بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ نیروی اوکراینی در کنار نیروهای مسلح سودان فعالیت می‌کنند.

به طور همزمان، منابعی در مخالفان مسلح جمهوری آفریقای مرکزی به میدل‌ایست‌آی گفتند که گروه واگنر همچنان در آنجا فعالیت داشته و انتقال سلاح از امارات متحده عربی به نیروهای واکنش سریع را تسهیل می‌کند. این منابع گفتند که اخیراً در هفته گذشته تعدادی از جنگجویان واگنر را در جمهوری آفریقای مرکزی دستگیر کرده‌اند.

از پیش از شروع جنگ سودان در ۱۵ آوریل سال گذشته، روسیه به طور همزمان با نیروهای واکنش سریع و ارتش سودان در رابطه بوده است. این جنگ که اکنون بیش از یک سال به طول انجامیده، ده‌ها هزار نفر را کشته و هشت میلیون نفر دیگر را آواره کرده و به بزرگترین فاجعه انسانی جهان تبدیل شده است. در هفته‌های قبل از شروع جنگ، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه با دیدار از خارطوم، به طور جداگانه با عبدالفتاح البرهان، رئیس ارتش و محمد حمدان دقلو، رهبر نیروهای واکنش سریع دیدار کرد.

چندین منبع موثق تأیید کرده‌اند که علی‌رغم ادعای عمومی دولت سودان مبنی بر قطع همکاری نیروهای واگنر، این گروه همچنان در انتقال سلاح از امارات متحده عربی به نیروهای مسلح سودان در طول جنگ نقش داشته‌اند.

گروه واگنر نیز مدعی شده که دیگر در سودان فعالیت نمی‌کند، اما یک منبع دیپلماتیک و شاهدان عینی در خارطوم و دارفور می‌گویند که هنوز مزدوران روسی در این کشور حضور دارند.

تحول در تمرکز روسیه

با این حال، نشانه‌هایی وجود دارد که اکنون روسیه بر تقویت روابط خود با برهان و دولت تحت کنترل ارتش تمرکز بیشتری کرده است.

میخائیل بوگدانوف، معاون وزیر خارجه روسیه در سخنرانی ۲۸ آوریل خود در پورت سودان، شهر بندری دریای سرخ و جایی که دولت تحت کنترل ارتش از آنجا فعالیت می‌کند، به صراحت اعلام کرد که شورای حاکمیت تحت کنترل ارتش سودان، نماینده واقعی مردم این کشور است. وزیر روس که هیئتی از جمله افسران نظامی را رهبری می‌کرد، با برهان در این شهر دیدار کرد.

بوگدانوف با تمجید از «تجربه غنی» مشترک روسیه و سودان در پروژه‌های معدنی، گفت که سفرش می‌تواند به افزایش همکاری منجر شده و از «مشروعیت شورای حاکمیت» حمایت کرد.

مالک آگار، معاون رئیس شورای حاکمیت با استقبال از «سابقه عمیق و همکاری مشترک در زمینه‌های مختلف» بین دو کشور، بر «ضرورت تقویت همکاری و هماهنگی مشترک بین سودان و روسیه در عرصه‌های بین‌المللی، به ویژه سازمان ملل متحد» تأکید کرد.

سلاح، سوخت و طلا

بازدید بوگدانوف اتفاقی نبود. به گفته دو مقام نزدیک به ارتش، احمد مفتدی، رئیس اطلاعات سودان یک هفته پیش از ورود بوگدانوف که همچنین نماینده ویژه ولادیمیر پوتین در امور خاورمیانه و آفریقاست، در روسیه با همتایان خود دیدار داشت. منابع مذکور گفتند که اندری چرنوول، سفیر روسیه در سودان در اوایل آوریل به برهان پیشنهاد ارسال سلاح به نیروهای مسلح سودان را داده بود.

به گزارش سودان تریبون، در جریان مذاکرات بین هیئت بوگدانوف و مقامات نزدیک به ارتش، روس‌ها «کمک‌های نظامی کیفی بدون محدودیت» را به نیروهای مسلح سودان پیشنهاد دادند. این پیشنهاد می‌تواند «حضور متخصصان و احتمالاً حضور روسیه در سودان» را شامل شود.

در تاریخ ۴ می، یک هواپیمای ترابری روسی از دوبی در پورت سودان فرود آمد. بر اساس داده‌های فلایت‌رادار۲۴، این هواپیما در روزهای منتهی به پرواز به پورت سودان، چندین بار از دوبی به آکتائو در قزاقستان سفر کرده بود.

طبق داده‌های ال‌اس‌ای‌جی، در ابتدای آوریل، روسیه صادرات سوخت دیزل به سودان را با دو نفتکش به نام‌های «پاوا راک» و «کونگا» آغاز کرد که مجموعاً حدود ۷۰ هزار تن سوخت دیزل را در تاریخ ۲ آوریل و ۵ آوریل به پورت سودان تحویل دادند.

بر اساس وب‌سایت ترافیک دریایی، یک نفتکش دیگر به نام «مارابلا سان» در حال حاضر در پورت سودان لنگر انداخته است. روسیه از زمان اعمال تحریم کامل اتحادیه اروپا بر محصولات پالایشگاهیش در فوریه ۲۰۲۳، شدیداً به دنبال یافتن بازارهای جدید برای این محصولات بوده است.

شرکت‌های روسی سابقه فعالیت طولانی در سودان، به ویژه در زمینه معدن طلا دارند. پیش‌تر دیپلمات‌های غربی در خارطوم گفته بودند که گروه واگنر با خانواده دقلو برای انتقال طلا از دارفور همکاری می‌کند.

دقلو و خانواده‌اش صاحب یک شرکت معدن طلا هستند که در زمین‌هایی فعالیت می‌کند که او در سال ۲۰۱۷ در دارفور، واقع در غرب سودان تصرف کرده است. او به طور علنی گفته که «اولین نفری نیست که صاحب معدن طلا است»، اما این معادن برای او و نیروهای واکنش سریع منبع کلیدی قدرت و ثروت هستند.

در آوریل سال گذشته، یک مقام آمریکایی مستقر در شمال آفریقا گفت که تخمین زده می‌شود بین فوریه ۲۰۲۲ تا فوریه ۲۰۲۳، حدود ۳۲.۷ تن طلا در قالب ۱۶ پرواز چارتری با ارزش تخمینی ۱.۹ میلیارد دلار به صورت قاچاق از سودان خارج شده است.

این مقام گفت که محموله‌ها گاهی اوقات به یک پایگاه هوایی تحت کنترل روسیه در سوریه منتقل می‌شد و همیشه به عنوان «بیسکویت» برچسب می‌خورد. مسکو از این طلا برای کمک به رونق اقتصاد خود در پی جنگ اوکراین استفاده کرده است.

پایگاه دریای سرخ

به گفته دو منبع نزدیک به ارتش، هیئت روسی در پورت سودان همچنین در مورد حضور نظامی اوکراین در سودان و احتمال ایجاد پایگاه دریایی روسیه در سواحل دریای سرخ که برای اولین‌بار در دوران دیکتاتوری عمر البشیر توافق شده بود، گفتگو کردند.

روسیه امیدوار است در سواحل دریای سرخ سودان نزدیک به پورت سودان، یک پایگاه دریایی احداث کند. لاوروف در کنفرانس مطبوعاتی فوریه ۲۰۲۳ در خارطوم گفت که توافقی برای انجام این کار «قبلاً بین دو کشور امضا شده و فقط منتظر قانونی‌شدن آن است».

کامرون هادسون، تحلیلگر سابق سی‌آی‌ای و عضو همکار برنامه آفریقا در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی گفت: «روس‌ها هرجا که آمریکا حضور نداشته باشد، فرصت را غنیمت می‌شمارند. این را به یاد داشته باشید که آن‌ها هنوز از جاه‌طلبی خود برای داشتن یک بندر در دریای سرخ دست برنداشته‌اند. فکر می‌کنم تمام کاری که در سودان انجام می‌دهند، در راستای رسیدن به همین هدف است».

جلال حرشاوی، همکار پژوهشی مؤسسه سلطنتی خدمات متحد برای مطالعات دفاع و امنیت با مهم توصیف‌کردن سفر بوگدانوف گفت: «روسیه به توافق‌نامه‌ای بلندمدت در مورد پورت سودان رسیده است؛ دارایی استراتژیکی که دقلو هیچ‌گاه شانسی برای تصاحب آن نداشت. تا به حال، روسیه از دقلو حمایت کرده، اما همچنین از مشکلات فعلی او، به ویژه با در نظر گرفتن افزایش حمایت ایران از برهان در سال جاری کاملاً آگاه است».

او افزود: «این به مسکو فرصتی طلایی می‌دهد. روس‌ها ممکن است در ازای توافق جامع با برهان، از کاهش کمک‌های نظامی به نیروهای واکنش سریع به عنوان اهرم فشار استفاده کنند. روسیه به هیچ وجه با امارات متحده عربی که اکنون شدیداً از دقلو حمایت می‌کند، هم‌پیمان نیست».

بازی‌های دیپلماتیک

مسیرهای مورد استفاده امارات متحده عربی برای تأمین نیروهای واکنش سریع دست‌نخورده باقی مانده‌اند و اخیراً آمریکا برای اولین‌بار به طور علنی به گفتگو با مقامات اماراتی در مورد حمایت آن‌ها از این نیروی شبه‌نظامی اشاره کرد.

لیندا توماس گرینفیلد، سفیر آمریکا در سازمان ملل در ۲۹ آوریل گفت: «ما می‌دانیم که ارتش و شبه‌نظامیان در تلاش‌های خود برای نابودی سودان، هم از نظر تسلیحاتی و هم از نظر حمایت‌های دیگر، پشتیبانی دریافت می‌کنند. ما در این مورد با طرف‌هایی از جمله متحدانمان در امارات متحده عربی گفت‌وگو کرده‌ایم».

به گفته الشرق، یک هیئت امنیتی ایالات متحده در روز یکشنبه برای انجام دوره‌ای از مذاکرات مشترک با مقامات دولتی طرفدار ارتش وارد پورت سودان شد.

منابع نزدیک به ارتش سودان گفتند که قرار است مذاکرات آتش‌بس با میانجیگری آمریکا و عربستان سعودی از تاریخ ۱۵ می در شهر جده عربستان دوباره آغاز شود.

خلود خیر، تحلیلگر سودانی با تأیید اینکه روسیه در حال «مقابله با اوکراین» و پرکردن خلأ ناشی از خروج آمریکا است، گفت: «روسیه، امارات و اسرائیل با هر دو طرف بازی می‌کنند، نه اینکه طرف خاصی را انتخاب کنند. درست است که اوکراینی‌ها مدت‌هاست از آنجا رفته‌اند، اما سیاست همیشه یکسان بوده، یعنی کرملین از برهان و گروه واگنر که البته بخشی از سیاست خارجی روسیه است، حمایت کرده و این گروه نیز از نیروهای واکنش سریع حمایت می‌کند. به این ترتیب، فارغ از اینکه نتیجه این ماجرا چه باشد، آن‌ها در این رقابت سهیم هستند».