آینده حماس با رهبری سنوار

به گزارش اکوایران، در حالی که کل خاورمیانه در انتظار پاسخ محور مقاومت به ترور اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس نشسته، تصمیم این گروه برای انتخاب یحیی سنوار به عنوان رهبر جدید خود، سؤالاتی را در مورد استراتژی آینده آن برمی‌انگیزد.

از اعتدال‌گرایی به رادیکالیسم؟

به نوشته جورجیو کافیرو و عبدالحلیم عبدالرحمان برای وبگاه ریسپانسبل استیت‌کرفت، برخلاف هنیه که در قطر مستقر بود و به عنوان نماینده اصلی حماس در خارج از کشور فعالیت می‌کرد، یحیی سنوار از زمان آزادی از زندان اسرائیل در سال ۲۰۱۱، در غزه مستقر بوده است. او که در سال ۲۰۱۵ توسط آمریکا به عنوان تروریست معرفی شد، از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ در دفتر سیاسی حماس در غزه خدمت کرد و پس از آن، رهبر این گروه در غزه شد. سنوار یکی از فرماندهان نظامی قدیمی حماس است. اسرائیل او را طراح اصلی عملیات «طوفان الاقصی» می‌داند.

با توجه به محیط بسیار متفاوتی که هنیه و سنوار در آن فعالیت کرده‌اند، به نظر می‌رسد این سؤالی منطقی است که آیا تغییر رسمی رهبری تغییراتی را در نحوه مبارزه حماس علیه اسرائیل، تعاملش با سایر گروه‌های فلسطینی و روابطش با قدرت‌های خارجی ایجاد خواهد کرد یا خیر.

حماس یکدست نیست. شخصیت‌های مختلف این گروه با رویکردهای متفاوتی به مسائل می‌نگرند و این موضوع، اختلافاتی را درون سازمان برجسته ساخته، اختلافاتی که تفاوت‌های هنیه و سنوار آن‌ها را برجسته‌تر می‌کند.

هنیه بیشتر به خاطر اعتدال و عملگرایی شناخته می‌شد. او در داخل حماس یک صدای تأثیرگذار بود که در صورت لزوم، تمایل به سازش با اسرائیل بود. از سوی دیگر، سنوار یک تندرو محسوب می‌شود. او به عنوان رئیس جدید حماس احتمالاً کمتر به مصالحه با اسرائیلی‌ها تمایل خواهد داشت.

پیش از ترور هنیه در آخر ماه گذشته، سنوار در مذاکرات حماس با اسرائیل حرف زیادی برای گفتن داشت. با این حال، برخی کارشناسان ارزیابی می‌کنند که بدون هنیه برای متعادل‌ساختن مواضع تندروانه سنوار، حماس احتمالاً در این جنگ مواضع حداکثری‌تری اتخاذ خواهد کرد. رویترز در ۱۱ آگوست گزارش داد حماس به این موضوع اشاره کرده که احتمالاً از دور جدید مذاکراتی که ایالات متحده، مصر و قطر در تلاش برای تسهیلش بوده‌اند، کنار بکشد. شاید این نشان‌دهنده مواضع سختگیرانه‌ای باشد که حماس احتمالاً با سنوار در مسند رهبریش اتخاذ خواهد کرد.

خالد الجیندی، مدیر برنامه فلسطین در مؤسسه خاورمیانه انتظار دارد سنوار موضعی متمردانه اتخاذ کند. او می‌گوید: «حداقل می‌توانیم انتظار داشته باشیم که تصمیمات حماس سختگیرانه‌تر شود». او افزود: «شکی نیست که دستیابی به آتش‌بس دشوارتر خواهد بود. انتصاب سنوار اقدامی از روی تحدی بوده و برای ارسال این پیام به اسرائیل انجام گرفت که نه تنها حماس شکست نخورده، بلکه آماده جنگیدن نیز هست».

تعهد حماس به وحدت با فتح

اینکه آیا سنوار رویکرد متفاوتی نسبت به سلف خود در مذاکرات حساس وحدت با سایر گروه‌های فلسطینی، خصوصاً با فتح خواهد داشت، مشخص نیست.

هشت روز قبل از ترورشدن در تهران، هنیه بیانیه آشتی با فتح را در پکن امضا کرد که در آن، حماس، فتح و دوازده گروه فلسطینی دیگر برای «پایان‌دادن به اختلاف و تقویت وحدت فلسطینی» توافق کردند.

برخی کارشناسان بر این باورند که ارتقای سنوار لزوماً محاسبات حماس در مورد گفتگوهای آشتی با فتح و سایر گروه‌های فلسطینی را تغییر نخواهد داد. معین ربانی، تحلیلگر سیاسی فلسطینی قائل است: «مانع اصلی موفقیت چنین ابتکاراتی نه حماس و نه فتح، بلکه محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین است». او افزود: «تا زمانی که عباس در قدرت باقی بماند، موفقیت هر ابتکاری همچنان صفر باقی خواهد ماند».

با این حال، الجیندی معتقد است که جایگزینی هنیه توسط سنوار آینده ناامیدکننده آشتی ملی را پیچیده‌تر می‌سازد، زیرا سنوار تا حد زیادی نسبت به «دادن امتیاز به عباس و فتح» بدبین است. او همچنین خاطرنشان کرد که تضعیف پتانسیل وحدت فلسطینیان احتمالاً یکی از انگیزه‌های اسرائیل برای ترور هنیه بود.

حمایت خارجی از حماس

طی طول سال‌ها، اختلافاتی نیز بین مقامات ارشد حماس در مورد رابطه این گروه با قدرت‌های خارجی وجود داشته است. به عنوان مثال، زمانی که قیام بهار عربی در سال ۲۰۱۱ در سوریه شعله‌ور شد، رهبران حماس نتوانستند در مورد نحوه برخورد با دولت بشار اسد به اجماع برسند.

برخی در حماس دمشق را حامی مهمی می‌دیدند و معتقد بودند که حفظ رابطه مثبت با رژیم سوریه ضروری است، در حالی که برخی دیگر معتقد بودند که حمایت از عناصر مرتبط با اخوان‌المسلمین در قیام ضدبعثی، ضرورتی استراتژیک و اخلاقی به حساب می‌آید. این نکته مهم است، زیرا حماس یکی از شاخه‌های گروهک اخوان‌المسلمین است.

در حالی که سنوار مدت‌ها طرفدار حفظ روابط حماس با ایران، سوریه و حزب‌الله لبنان بوده، خالد مشعل که از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۷ ریاست گروه را بر عهده داشت، به فاصله‌گرفتن از محور مقاومت به رهبری ایران و نزدیک‌ترشدن به ترکیه، قطر و تا حدی عربستان سعودی معتقد بود.

ده ماه پس از جنگ اسرائیل علیه غزه، سنوار حامی ایجاد روابط حسنه بین حماس و عملاً هر دولت یا سازمانی در جهان خواهد بود که حاضر است به نحوی به این گروه فلسطینی کمک کند. به عبارت ساده، سنوار معتقد است که تصمیم‌گیری در مورد روابط خارجی حماس باید بر اساس ملاحظات و منافع عملی باشد، نه عوامل ایدئولوژیک.

البته برخلاف هنیه و حداقل تا زمانی که جنگ کنونی غزه ادامه دارد، سنوار قادر به سفر خارج از منطقه محصور نخواهد بود. او هدف اصلی ترور اسرائیل بوده و از ۷ اکتبر تاکنون، عمدتاً در تونل‌های زیرزمینی به سر می‌برده است؛ اگرچه هنیه و مقامات دیگر حماس در خارج از غزه ظاهراً توانسته‌اند با او ارتباط برقرار کنند.

الجیندی گفت: «از آنجایی که سنوار در جایی در داخل غزه مخفی شده، ارتقای او نحوه تعامل کشورها با حماس که همچنان بر دوش رهبری حماس در خارج مانند خالد مشعل، الخلیل الحیه، موسی ابومرزوق و... خواهد بود را تغییر بزرگی نمی‌دهد».

با توجه به اینکه اسرائیل این ترور را در ایران انجام داده و احتمال انجام آن در قطر یا ترکیه بسیار کمتر بود، بعید است حماس با انتقال رهبری سیاسی خود به خارج از قطر موافقت کند. ربانی گفت: «با حضور رهبر رسمی حماس در غزه، این گروه کمتر در معرض تهدیدهای قطر به درخواست آمریکا و اسرائیل مبنی بر اخراج سرانش از دوحه قرار خواهد گرفت».

در نهایت، اسرائیل با ترور تصمیم گرفت یک چهره میانه‌رو در حماس را حذف کرده و اکنون جنگ خود علیه حماس را با یک فرمانده نظامی کمتر سازش‌کار انجام خواهد داد. رهبری جدید حماس احتمالاً مقاومت مسلحانه را اولویت اصلی خود قرار خواهد داد و آن را تنها راه واقع‌بینانه برای آزادی دانسته و در همین حال، بال‌های سیاسی و نظامی این گروه به طور فزاینده‌ای از یکدیگر غیرقابل‌تشخیص می‌شوند.

برای اسرائیل، چنین تغییری برای قبولاندن این روایت که حماس دلیل اصلی عدم وجود صلح در غزه است، مفید خواهد بود. این پیام می‌تواند برای اکثر قانونگذاران و بخش زیادی از نخبگان سیاست خارجی واشنگتن مناسب باشد. اما از نظر پایان‌دادن به جنگ وحشتناک غزه، احتمالاً هیچ چیز مثبتی از به قدرت رسیدن سنوار حاصل نخواهد شد.