غرور زخم‌خورده باکو؛ پاتک پوتین به اردوغان در قفقاز؟

به گزارش اکوایران، پس از دعوت هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه از جیحون بایراموف، همتای آذربایجانیش، در میان تنش‌های رو به رشد بین دو کشور، روز سه‌شنبه به آنکارا رفت.

روابط استراتژیک عمیق

به نوشته المانیتور، ترکیه و آذربایجان روابط استراتژیک عمیقی دارند که در آن، ترکیه به آذربایجان کمک کرد تا در جنگ ۲۰۲۰ خود علیه ارمنستان بر سر منطقه قره‌باغ که در جنگ قبلی به دست نیروهای ارمنی افتاده بود، پیروز شود. اما روابط زمانی شروع به نوسان کرد که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در اواخر جولای به طور اتفاقی گفت که ترکیه در آخرین درگیری قره‌باغ مداخله کرده است. او در حالی این سخنان را به زبان آورد که تهدید کرد برای دفاع از فلسطینیان علیه اسرائیل، نیروهای خود را به غزه اعزام خواهد کرد. اردوغان به جمعی از حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP) گفت: «ترکیه باید قوی باشد تا اسرائیل نتواند این کارهای مضحک را علیه فلسطین انجام دهد. همانطور که وارد قره‌باغ شدیم، همانطور که وارد لیبی شدیم، دقیقاً همین کار را علیه (اسرائیل) انجام خواهیم داد».

ترکیه دخالت رسمی در جنگ قره‌باغ را تکذیب کرده بود. با این حال، کمک آنکارا به باکو رازی آشکار است و پهپادها و مشاوران نظامی ترکیه همراه با جریان‌های عظیم سلاح از اسرائیل، نقش مهمی در پیروزی آذربایجان داشتند؛ درست همانطور که تصمیم روسیه برای کمک‌نکردن به ارمنستان نیز مهم بود. مداخله سال ۲۰۲۰ ترکیه در لیبی در حمایت از دولت رسمی طرابلس، به برتری در برابر خلیفه حفتر جنگ‌سالار کمک کرد.

اظهارات غیرقابل پیش‌بینی اردوغان موجی از خشم را در رسانه‌های آذربایجان برانگیخت. یکی از روزنامه‌های طرفدار دولت نیز از الهام علی‌اف، دیکتاتور آذربایجان نقل‌قول کرد که معماران شکست ارمنستان در قره‌باغ «ارتش قهرمان آذربایجان و مردم آذربایجان» هستند.

غرور زخم‌خورده

ظفر شیری‌اف، محقق غیرمقیم در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی که از نزدیک قفقاز جنوبی را رصد می‌کند، به گفت: «اگرچه ممکن است اردوغان قصد داشته باشد از استعاره «ورود به قره‌باغ» استفاده کند، اما این عبارت در آذربایجان تحریف واقعیت تلقی می‌شود». شیری‌اف گفت که باکو به ویژه ناراحت بود که اردوغان قره‌باغ و لیبی را در یک دسته قرار داد؛ زیرا در لیبی، آنکارا نقش نظامی بازتر و مستقیم‌تری نسبت به قره‌باغ ایفا کرده است.

شیری‌اف اذعان داشت: «در حالی که ترکیه حمایت نظامی، فناوری و دیپلماتیک قابل‌توجهی در طول درگیری قره‌باغ ارائه داد، باکو احساس کرد که سخنان اردوغان دستاوردهای آذربایجان در جنگ را تضعیف می‌کند. این تصور وجود به وجود آمد که سخنان اردوغان نقش و فداکاری‌های ارتش آذربایجان که بیش از ۳ هزار نفر تلفات داد و نقش کلیدی در پیروزی داشت را کم‌اهمیت جلوه می‌دهد». غرور آذربایجان شکسته شد.

تحریک‌کننده واقعی تنش‌ها در روابط دو کشور، عشق باکو به اسرائیل است. در عین حال، به دلیل جنگ اسرائیل علیه غزه، روابط ترکیه و این رژیم به طور فزاینده‌ای ضربه خورد.

هواداران متعصب اردوغان خواستار توقف صادرات نفت آذربایجان به اسرائیل از طریق خط لوله‌ای است که به پایانه‌های بارگیری در ساحل مدیترانه ترکیه می‌رسد. ترکیه در صورت نقض تعهدات پیمانی خود برای تضمین جریان آزاد نفت، با جریمه‌های سختی روبرو خواهد شد و بنابراین بعید است که به این خواسته‌ها تن دهد.

شیری‌اف خاطرنشان کرد: «با توجه به این بحران جزئی، ممکن است سفر جیحون بایراموف به ترکیه برای گرم‌کردن روابط و فراموش‌کردن این حادثه مفید باشد».

اما دیدار نمایندگان ویژه عادی‌سازی از سوی ارمنستان و ترکیه مزید بر تنش‌های باکو-آنکارا شد. این دیدار یک روز پس از اظهارات اردوغان در مرز زمینی ترکیه-ارمنستان صورت گرفت که از سال ۱۹۹۳ و زمانی که آنکارا برای نشان‌دادن همبستگی با باکو عبور از آن را لغو کرده بود، بسته شده بود. روبِن روبینیان، نماینده ارمنستان اجازه یافت برای رفتن به ترکیه از آن عبور کند، اولین مورد در ۳۰ سال گذشته به شمار می‌رود.

اما تا زمانی که باکو نوعی توافق صلح با ایروان امضا نکند، شانس کمی برای بازگشایی مرز توسط ترکیه و ایجاد روابط با ارمنستان وجود دارد؛ هرچند آنکارا ادعا می‌کند که در حال انجام یک روند «بدون پیش‌شرط» است.

بدون شک، بایراموف فیدان را در جریان دیدار گرم اخیر علی‌اف با ولادیمیر پوتین در باکو قرار خواهد داد. این اولین سفر رهبر روسیه به آذربایجان طی شش سال گذشته بود. علاوه بر اتصال خط‌لوله گاز تحریم‌شده روسیه از طریق آذربایجان و فروش آن به اروپا، پوتین همچنین علاقه خود به بازگشت کرملین به مذاکرات صلح باکو و ایروان را نشان داد.

افول روسیه

از زمان آغاز حمله به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، نفوذ روسیه در حیاط خلوت خود، اگرچه شاید موقتاً، در حال کاهش است. ترکیه برای پرکردن این شکاف وارد عمل شده است. ایران نیز می‌خواهد این کار را انجام داده و در برابر اتحاد نزدیک اسرائیل با آذربایجان مقاومت می‌کند.

بنیامین پغوسیان از مؤسسه تحقیقات سیاست کاربردی ارمنستان خاطرنشان کرد که روسیه نگران است ترکیه جایگزین آن به عنوان قدرتمندترین بازیگر در قفقاز جنوبی شود. پغوسیان خاطرنشان کرد که از این روی، روسیه اکنون در تلاش بوده تا با حفظ و گسترش روابط خود با آذربایجان تا حدودی ترکیه را مهار کرده و در عین حال، آذربایجان نیز به مشارکت با روسیه نیاز دارد تا نفوذ ایران و تا حدودی ترکیه را متوازن کند. او افزود: «من باور ندارم که علی‌اف دوست داسته باشد ترکیه نفوذ بیشتری بر کشورش به دست آورد».

در همین حال، ایروان خواستار میانجیگری روسیه نبوده و معتقد است که بهترین گزینه برای امنیت، دوستی با آنکاراست. این کشور از ناتوانی روسیه در دفاع از ارمنستان، به ویژه در سال ۲۰۲۳، طی حمله برق‌آسا آذربایجان علیه قره‌باغ خشمگین است که باعث خروج دسته‌جمعی ارمنی‌ها از قره‌باغ شد. از آن زمان تاکنون، این کشور در تلاش بوده تا روابط امنیتی با کرملین را از بین ببرد؛ از جمله با توقف عضویت خود در سازمان پیمان امنیت جمعی تحت رهبری روسیه که بر اساس آن روسیه متعهد است از شرکای خود دفاع کند.