تلفیق سنت و مدرنیته در پایتخت عمان: مسقط به الگوی جهانی شهرهای پایدار آینده تبدیل می‌شود؟

به گزارش اکوایران، یک طرح جامع برای مسقط باعث می‌شود پایتخت عمان به یک شهر متراکم‌تر، سبزتر و دارای اتصالات بهتر از نظر حمل‌ونقل عمومی تبدیل شود.

به نوشته بلومبرگ، هدف این برنامه که توسط شرکت شهرسازی «بِرودوِی مالیان» توسعه داده شده است، کمک به این پایتخت ساحلی پیچ در پیچ با جمعیت 1/4 میلیون نفر در جهت وفق پیدا کردن با چندین چالش تا سال 2040 است: جمعیتی که به سرعت در حال افزایش است،‌ اقتصادی که در حال کاهش وابستگی به نفت است و ریسک پدیده‌های آب‌وهوایی شدید که توسط تغییرات اقلیمی وخیم‌تر شده‌اند.

اگرچه این طرح از سوی وزارت مسکن عمان مورد تأیید قرار گرفته است، همچنان در فرآیند تأیید قرار دارد. برنامه یادشده به دنبال ایجاد شهری متفاوت از مدل شهرسازی خلیج فارس از جمله دبی و ابوظبی است؛ در واقع به وجود آوردن یک شهر متراکم و جمع‌وجورتر بدون آسمان‌خراش‌ها و با ساختمان‌هایی که ارتفاع آن‌ها متوسط است، به همراه گنجاندن میزان قابل توجهی فضای سبز در مسقط، از اهداف این چشم‌انداز توسعه شهری است.

موقعیت مسقط به این معناست که این شهر با چالش‌های خاصی روبه‌روست که برخی از آن‌ها جغرافیایی هستند. به‌عنوان پایتخت کشوری با جمعیت حدود 4/5 میلیون نفر که به شکل گسترده در سواحل متمرکز شده‌اند، مسقط در یک نوار باریک میان کوه‌ها و دریا قرار گرفته است.

در نتیجه این موقعیت جفرافیایی، این شهر مانند یک کریدور خطی گسترش پیدا کرده است که در آن محله‌های مختلف مانند واگن‌های قطار به یکدیگر متصل شده‌اند. این موضوع باعث به وجود آمدن یک شهر چندمرکزی شده است که زمان سفر در آن از یک نقطه به نقطه دیگر می‌تواند در زمان‌های اوج ترافیک صبح‌گاهی تا 160 دقیقه نیز طول بکشد؛ اتفاقی که شهروندان را ترغیب می‌کند نزدیک به خانه خود باقی بمانند.

با وجود زیبایی منحصربه‌فرد، این منطقه باریک همچنین با چالش‌های زیست‌محیطی همراه است. این منطقه با 14 سیستم وادی - بسترهای رودخانه‌ای که در بیشتر سال در آب و هوای گرمسیری و بیابانی عمان خشک یا مرطوب هستند، اما می‌توانند در فصل بارندگی تابستانی به شدت پُرآب شوند - تلاقی می‌کند.

این مسئله باعث می‌شود بخش‌های بزرگی از شهر در معرض سیلاب‌ها قرار بگیرند؛ 45 درصد از مساحت این شهر در معرض سیلاب‌های ناشی از وادی‌ها و 20 درصد در معرض جزر و مد بالا قرار دارند. شدت گرفتن پدیده‌های جوی شدید، مدیریت سیل را به بخشی اساسی در آینده‌نگری برای شهر تبدیل کرده است؛ در ماه می 2024، سیلاب‌های غیرعادی جان 17 نفر را در سراسر عمان گرفتند. چشم‌انداز زمین‌شناسی شهر همچنین توسعه شهری را به ساختاری پراکنده تشویق کرده است که در آن توسعه شهری بسته به نوع زمین متوقف یا شروع می‌شود.

در صورت تصویب کامل طرح جامع، منطقه تجاری مرکزی آینده مسقط غلا اینگونه خواهد بود

با اینکه این شهر قدمت زیادی دارد و در قرن اول میلادی به‌عنوان یک بندر مهم شناخته شده بود، جمیعت مسقط تا سال 1979 از مرز 100 هزار نفر و تا سال 1994 از 500 هزار نفر عبور کرد. جمعیت کم، فاصله‌ها را قابل مدیریت نگه می‌داشت و زمین‌های ساختمانی به راحتی در دسترس بودند، تا آنجا که حق مالکیت زمین در قوانین ملی این کشور نوشته شد.

هر مرد عمانی بالای 23 سال و بسیاری از زنان عمانی از لحاظ تئوری حق دریافت یک قطعه زمین رایگان تا 600 متر مربع برای ساخت خانه را دارند. با اینکه اکنون دریافت یک قطعه زمین نیاز به انتظار طولانی برای تخصیص از طریق قرعه‌کشی دارد و بسیاری از زمین‌ها هنوز آماده استفاده نیستند، رویای اصلی عمانی‌ها همچنان داشتن یک ویلای خانوادگی مستقل است نه زندگی آپارتمانی.

با وجود اینکه مسقط دارای برخی مناطق متراکم است، این مناطق معمولا به‌عنوان مکان‌های کمتر مطلوب برای زندگی شناخته می‌شوند که بیشتر مهاجران کم‌درآمد در آن زندگی می‌کنند و آن‌ها نیز کاربران اصلی سیستم حمل‌و‌نقل عمومی محدود شهر هستند.

برای اینکه مسقط یک شهر رقابتی باقی بماند، این عادات باید تغییر کنند. تا سال 2040، جمعیت این شهر به 2/7 میلیون نفر خواهد رسید و ادامه گسترش شهری منجر به منطقه‌ای غیرقابل مدیریت، ناکارآمد و فاقد پایداری می‌شود.

توسعه متراکم‌تر، حمل‌و‌نقل عمومی، ممنوعیت ساخت‌وساز در مناطق بکر و ایجاد سیستم از پارک‌ها از ابزارهای کلیدی طرح جامع برای شکستن این الگوها هستند. یک سیستم ریلی سبک 55 کیلومتری که در امتداد ساحل حرکت می‌کند، ستون فقرات جدیدی برای شهر فراهم خواهد کرد و از دامنه‌های صخره‌ای که مسقط قدیم را از بخش غربی شهر جدا می‌کند، عبور می‌کند؛ بخشی که شامل فرودگاه بین‌المللی و استراحت‌گاه‌های لوکس مانند یک استراحتگاه پنج‌ستاره St. Regis در دریای عمان است. اتوبوس‌های سریع‌السیر نیز پیوند موازی شرق به غرب را در بخش‌های داخلی‌تر فراهم می‌کنند. توسعه متراکم‌تر در امتداد این خط ریلی سبک تشویق خواهد شد و ساختمان‌های آپارتمانی میان‌مرتبه در دو طرف این خط ساخته می‌شوند تا دید به کوه‌ها حفظ شود.

دولت در حال خرید زمین در امتداد این ستون فقرات است که به مسقط اجازه می‌دهد به توسعه «میانه گم‌شده» خود - یک منطقه استفاده نشده که بین شهر قدیمی و نقاط توسعه فعلی نزدیک فرودگاه قرار دارد - دوباره تمرکز کند. در قلب این منطقه، یک توسعه جدید ساحلی از شرکت Zaha Hadid Architects قرار خواهد داشت، جایی که یک رشته برج‌های بلند که به داخل بندر کشیده می‌شوند، تنها امتیاز بزرگ شهر برای ساخت‌و‌سازهای بلندمرتبه خواهند بود. در همین حال، منطقه مرکز شهر فعلی موسوم به «رووی» - یک فضای پر جنب‌و‌جوش اما تا حدودی نادیده گرفته‌شده - برای تبدیل شدن به یک آهنربای بیشتر برای مردم در سراسر مسقط بزرگ بازسازی خواهد شد.

با این حال، برنامه جدید به‌طور همزمان به محدود کردن و تشویق به ساخت‌وساز می‌پردازد؛ برای جلوگیری از گسترش بیشتر، یک منطقه بدون ساخت‌و‌ساز در دامنه کوه‌های شهر و یک منطقه هنوز تا حد زیادی توسعه نیافته که قرار است به عنوان یک «ریه سبز» آینده عمل کند، ایجاد خواهد شد. مناطق سبز در مناطقی که در معرض سیل هستند نیز مشخص می‌شوند.

یک تصویرسازی که نشان می‌دهد یکی از محله‌های مرتبط با حمل و نقل سریع مسقط در آینده چگونه ممکن است به نظر برسد

فیل باندز، مدیر شهرسازی برودوِی مالیان می‌گوید: «به‌طور کلی، ما سعی کرده‌ایم تمام توسعه را از مناطقی که در معرض سیل تا 50 سال آینده هستند، دور نگه داریم.»

در عوض، برخی از سیستم‌های وادی با پوشش گیاهی همراه می‌شوند و با آب فاضلاب بازیافتی که پیش‌تر به دریا ریخته می‌شد، تغذیه خواهند شد. پوشش جدید درختان و بوته‌ها، نوارهایی از فضای سبز را در سراسر شهر ایجاد خواهد کرد. مسقط همچنین از یک تفرجگاه ساحلی بازسازی‌شده که دارای مجموعه‌ای از سواحل است و در حال حاضر کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، فضای تفریحی بیشتری به دست خواهد آورد.

چنین اهدافی به خوبی با آنچه امروزه به عنوان شهرسازی خوب شناخته می‌شود، هماهنگ است. اینکه آیا این اهداف محقق می‌شوند یا خیر، موضوعی برای آینده است، چراکه بسیاری از طرح‌های جامع در شهرهای دیگر به آرزوهای بلندپروازانه تبدیل شده‌اند تا الزام‌آور. یکی از نقاط قوت این طرح، هماهنگی پروژه‌هایی است که بخشی از آن‌ها از قبل در حال اجرا هستند. مطالعه امکان‌سنجی برای سیستم ریلی سبک در ماه آگوست 2024 ارائه شد و ساخت منطقه جدید ساحلی تا پایان امسال آغاز خواهد شد. بهترین شانس برای اجرای کامل این طرح این است که می‌تواند چندین برابر هزینه خود را بازگرداند. باندز می‌گوید: «هنگامی که هزینه طرح را محاسبه کردیم، متوجه شدیم که برای سرمایه‌گذاری 19 میلیارد دلاری، حدود 50 میلیارد دلار سود به دست خواهند آورد.»