درهای نیمه‌باز بانک مرکزی به روی بانک‌ها؛ آمار جدید از بازار باز

به گزارش اکوایران، بر اساس تازه‌ترین آمار بانک مرکزی از عملیات بازار باز تا تاریخ 29 بهمن ماه، بانک‌ها در مجموع اعتباری نزدیک به 290 هزار میلیارد تومان درخواست کرده‌اند و حدود 80 درصد از این درخواست‌ها مورد تأیید قرار گرفته است. افزایش حجم تقاضا طی چندین حراج اخیر و مراجعه بیشتر بانک‌ها به بازارهای شبانه و بین‌بانکی، گویای کمبود نقدینگی در نظام بانکی است. همچنین، از اواخر تابستان گذشته تاکنون، بانک مرکزی دیگر با تمامی درخواست‌های بانک‌ها برای دریافت اعتبار موافقت نمی‌کند. شماری از کارشناسان بر این باورند که این اقدام ریشه در سیاست پولی بانک مرکزی برای مهار تورم و کنترل رشد نقدینگی دارد.

محدودیت تزریق پول در بانک‌ها

همان‌گونه که افراد برای اخذ وام به بانک‌ها رجوع می‌کنند، بانک‌ها نیز به‌منظور تأمین مالی و دریافت اعتبار به بانک مرکزی مراجعه دارند. این فرایند در چارچوب عملیات بازار باز انجام می‌شود. در این سازوکار، بانک‌ها اوراق خود را نزد بانک مرکزی به گرو می‌گذارند و میزان اعتبار مورد نیازشان را اعلام می‌کنند. سپس بانک مرکزی مشخص می‌کند چه بخشی از این تقاضا را می‌پذیرد و بانک‌ها با چه نرخ سود و در چه سررسیدی ملزم به بازخرید اوراق خواهند بود.

طبق گزارش جدید بانک مرکزی از عملیات بازار باز منتهی به 29 بهمن ماه، 22 بانک در مجموع 290 هزار و 110 میلیارد تومان اعتبار درخواست کرده‌اند که نسبت به هفته پیشین، حدود 5.6 همت کاهش نشان می‌دهد. در همین هفته، بانک مرکزی با 250 هزار میلیارد تومان از این سفارش‌ها موافقت کرده است؛ این رقم در هفته گذشته حدود 230 همت بوده است. همچنین، نسبت قبولی به کل درخواست‌ها که در هفته پیش 77.8 درصد بود، اکنون به 86 درصد رسیده است. در ماه‌های اخیر، این نسبت غالباً در محدوده 70 درصد قرار داشت و از اواخر تابستان به بعد، بانک مرکزی از تأیید همه درخواست‌های اعتباری بانک‌ها خودداری می‌کرد. با وجود اینکه در دو هفته اخیر این نسبت روندی افزایشی به خود گرفته و تزریق پول به بانک‌ها تا حدی بیشتر شده، همچنان به سطحی نرسیده است که تمامی تقاضاهای ارسالی را پوشش دهد.

برخی تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که علت اصلی این رویکرد بانک مرکزی، کاهش شدت سیاست پولی انبساطی برای مهار نقدینگی و تورم است. هنگامی که بانک‌ها نتوانند به‌طور کامل نیازهای مالی خود را از بانک مرکزی تأمین کنند، به شبکه بانکی رجوع می‌کنند. تازه‌ترین گزارش‌های رسیده از بانک مرکزی نیز حاکی است که رشد نقدینگی در بهمن‌ماه، نسبت به آخرین آمار منتشرشده (مربوط به آذرماه)، کاهش یافته است. در ادبیات اقتصادی، رشد نقدینگی را «هسته تورم‌ساز» می‌نامند و افت این شاخص احتمالاً تا اندازه‌ای ناشی از سیاست کنترل پولی بانک مرکزی است.

در حراج این هفته، سررسید اعتبارها هفت‌روزه بود و بانک‌های دریافت‌کننده اعتبار می‌بایست طی شش روز بدهی خود را تسویه کنند. این تسویه از طریق بازخرید اوراقی که نزد بانک مرکزی به گرو گذاشته‌اند، با نرخ سود سالانه ۲۳ درصد انجام می‌شود. این فرآیند گروگذاری اوراق و بازخرید آن در نظام بانکی با نام «ریپو» شناخته می‌شود. به بیان دیگر، بانک‌ها در ابتدا اوراق خود را با قیمت و نرخ تعیین‌شده توسط بانک مرکزی به این نهاد می‌فروشند و در مقابل، اعتبار دریافت می‌کنند اما متعهد هستند در پایان هفت روز، این اوراق را با نرخ سالانه ۲۳ درصد دوباره از بانک مرکزی بازخرید کنند.

تا کنون، اوراقی به ارزش 231 هزار و 150 میلیارد تومان که نزد بانک مرکزی به گرو گذاشته شده بود، توسط بانک‌ها بازخرید شده است. از سوی دیگر، ارزش مانده اعتبارات سررسیدنشده این هفته و هفته‌های قبل به 250 هزار میلیارد تومان رسیده است. در چند ماه اخیر، حجم توافق‌های سررسیدنشده با میزان درخواست پذیرفته‌شده از سوی بانک مرکزی همخوانی داشته است. این وضعیت نشان می‌دهد که بازار باز به نقطه سر‌به‌سر رسیده و توافق‌های بازخریدنشده همان‌هایی هستند که در هفته جاری مورد پذیرش قرار گرفته‌اند.

حضور بانک‌ها در بازار شبانه برای تأمین نقدینگی

یکی دیگر از ابزارهای بانک مرکزی برای مدیریت نیاز مالی بانک‌ها، بازار قاعده‌مند یا بازار شبانه است. نرخ بهره در این بازار ۲۴ درصد در نظر گرفته شده و بانک‌ها موظف‌اند اوراق خود را به گرو بگذارند و طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت، آن‌ها را با نرخ سود تعیین‌شده بازخرید کنند.

طی هفت روز منتهی به 29 بهمن ماه، به طور میانگین روزانه حدود 52 همت اعتبارگیری در این بازار صورت گرفته است. به گفته برخی تحلیلگران، این سطح قابل توجه از اعتبارگیری در بازار شبانه، تأییدی بر کسری نقدینگی بانک‌هاست، چرا که بازار شبانه نیز یکی از مسیرهای تأمین مالی بانک‌ها در شبکه بانکی به حساب می‌آید.

در روز 23 بهمن، هفت بانک در مجموع 40 هزار و 720 میلیارد تومان اعتبار قاعده‌مند دریافت کردند و در پایان این روز، سررسید 29 هزار و 140 میلیارد تومان از این اعتبارات فرا رسید. طی روزهای 24 تا 26 بهمن، بازار سرمایه تعطیل بود و پس از آن، در 27 بهمن‌ماه، هفت بانک دیگر 40 هزار و 190 میلیارد تومان اعتبارگیری قاعده‌مند داشتند و 40 هزار و 820 میلیارد تومان بازخرید سررسید شده در پایان این روز ثبت شد. در نهایت، در آخرین روز بازار باز یعنی 29 بهمن، هشت بانک جمعاً 57 هزار و 980 میلیارد تومان اعتبارگیری کردند و 60.28 همت نیز در این روز سررسید شده است.

در مجموع، طی هفته اخیر، میزان نقدینگی تزریق‌شده در بانک‌ها از طریق بازار باز و بازار شبانه، از مرز 300 هزار میلیارد تومان فراتر رفته است. با این حال، با در نظر گرفتن رقم اضافه‌برداشت اعلام‌نشده نظام بانکی از بانک مرکزی، می‌توان گفت این رقم حداقل کسری نقدینگی نهادهای مالی را نشان می‌دهد.