وقتی بازدارندگی روسی کار نمی‌کند؛ محاصره قره‌باغ کوهستانی و گرسنگی دادن ارمنی‌ها!

به گزارش اکوایران، اواخر سال 2020، زمانی که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، پایان جنگ در قفقاز بین آذربایجان و ارمنستان را میانجی‌گری کرد و دو هزار نیروی حافظ صلح روسی را میان دو طرف درگیر قرار داد، به نظر می‌رسید که این یک موفقیت استراتژیک است.

این توافق باعث شد روسیه در یکی از کشور‌های شوروی سابق یعنی آذربایجان حضور نظامی داشته باشد، در حالی که اتکای طرف دیگر یعنی ارمنستان به روسیه به عنوان ضامن امنیت آن بیشتر شد. این اقدام، پوتین را به عنوان یک فرد صلح‌جو معرفی کرد و به نظر می‌رسید که به ادعای او برای نفوذ برحق روسیه بر منطقه، به عنوان تنها قدرتی که می‌تواند ثبات را در سراسر حوزه شوروی سابق حفظ کند، کمک می‌کند.

تقریباً دو سال بعد از این ماجرا، درگیری بر سر منطقه قره‌باغ دوباره داغ شده است و روسیه‌ی تضعیف ‌شده و سرگرم با جنگ در اوکراین، وارد عمل نشده است. بنا بر اساس گزارشی از نیویورک‌تایمز، آذربایجانی‌ها با به چالش کشیدن روسیه، در حال آزمایش این موضوع هستند که آیا مسکو - در میان درگیری خود در اوکراین - هنوز قادر یا مصمم است که اراده خود را بر همسایگان کوچکتر تحمیل کند.

از 12 دسامبر، جاده کوهستانی که قره باغ را به ارمنستان متصل می‌کند - در میان اعتراضات فعالان آذربایجانی که ادعا می‌کنند مخالف عملیات معدنکاری غیرقانونی در این منطقه هستند - مسدود شده است. دولت آذربایجان از اعتراضات حمایت کرده است. ارمنی‌ها می‌گویند آذربایجان این اعتراضات را مهندسی کرده است و از نیروهای حافظ صلح روسی انتقاد می‌کنند که جاده را باز نمی‌کنند.

فرهاد ممدوف، تحلیلگر طرفدار دولت در باکوی آذربایجان گفت: «می‌توان دید که منابع روسیه در منطقه محدود هستند. روسیه در حال ضعیف‌تر شدن است.»

بستن جاده مرحله جدیدی از تشدیدها در این مناقشه خونین ده‌ها ساله است، مناقشه‌ای بر سر منطقه‌ای محصور درون مرزهای آذربایجان که ده‌ها هزار ارمنی‌تبار در آن زندگی می‌کنند.

به گفته تاتف عزیزیان، یک روزنامه‌نگار محلی، در مغازه‌ها در قره‌باغ تنها مقدار کمی وسیله باقی‌مانده است و ذخایر پوشک و داروهای اولیه آنقدر کم است که ساکنان در جستجوی آنها در فیس بوک پست می گذارند. از روز جمعه، مردم باید برای خرید برنج، ماکارونی، گندم و شکر کوپن ارائه کنند.

تهاجم روسیه به اوکراین روابط را در سرتاسر جهان تغییر داده است و این تغییر شاید در هیچ کجا واضح‌تر از مرز بین اروپا و آسیا نباشد. نفوذ روسیه در قفقاز را تضعیف شده و موقعیت ترکیه و ایران که اکنون منابع مهم تجارت و تسلیحات برای مسکو هستند را تقویت کرده است.

ارمنستان عضو سازمان پیمان امنیت جمعی است، ائتلاف نظامی از شش کشور شوروی سابق به رهبری روسیه. ارمنستان میزبان یک پایگاه نظامی روسیه است، اما تا کنون کرملین که با اوکراین مشغول است، اقدامی برای کمک به متحد خود انجام نداده است.

واهان کوستانیان، مشاور وزیر امور خارجه ارمنستان در مصاحبه اخیر خود گفت: «در حالی که تمام تمرکزها بر اوکراین است،وضعیت در قره‌باغ شکننده‌تر شده است و فرصت جدیدی برای آذربایجان به وجود آمده است تا از زور استفاده کند و تهاجمی‌تر رفتار کند».

ارمنستان در اوایل دهه 1990 در جنگ علیه آذربایجان بر سر قره باغ کوهستانی پیروز شد و کنترل حدود 13 درصد از کل مساحت آذربایجان از جمله قره باغ را به دست آورد. آذربایجان از در‌آمد صادرات گاز طبیعی خود برای خرید تسلیحات بهتر از ترکیه و اسرائیل استفاده کرد و در سال 2020 حمله جدیدی را صورت داد و بسیاری از مناطق سابقاً تصرف‌شده را پس گرفت.

جنگ اخیر پس از 44 روز با آتش‌بس مورد مذاکره پوتین به پایان رسید و نیروهای روسی برای محافظت از ارامنه باقی‌مانده در استپاانکرت، بزرگترین شهر قره‌باغ، و جاده اتصال آن به ارمنستان مستقر شدند.

اکنون، برخی از ارامنه بر این باورند که آذربایجان قصد دارد با بستن جاده به آن‌ها گرسنگی بدهد. عزیزیان، روزنامه نگار در قره باغ ارمنی نشین، در یک مصاحبه تلفنی گفت: «آن‌ها این کار را می‌کنند که ما میهن خود را ترک کنیم. این هدف آنهاست.»

الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان هفته گذشته گفت: «هرکس که نمی‌خواهد شهروند ما شود، راه بسته نیست. باز است. هر وقت بخواهند می توانند اینجا را ترک کنند.»

اهرم قدرت روسیه در هر دو کشور در حال کاهش است. زائور شیریف، تحلیلگر گروه بحران در باکو گفت: «در آذربایجان، تهاجم اوکراین افکار عمومی را علیه روسیه و نیروهای حافظ صلح آن بیش از قبل تحریک کرده است. در ارمنستان نیز حمایت نظامی روسیه سود کمتری دارد، چرا که روسیه دیگر تسلیحات زیادی صادر نمی‌کند – در اوکراین به آن‌ها نیاز دارد – و پوتین مشتاق حفظ روابط نزدیک با ترکیه، متحد اصلی آذربایجان است.

تیگران گریگوریان، تحلیلگر سیاسی ارمنی، گفت: «جنگ در اوکراین محیطی را ایجاد کرده است که در آن بازدارندگی روسیه در منطقه کار نمی کند.»

ابهام زیادی در مورد چگونگی حل بحران کنونی وجود دارد. آذربایجان تاکید دارد که قره باغ را محاصره نکرده است و حمل و نقل اقلام بشردوستانه و پزشکی در حال انجام است. اما در میدان، وضعیت برای ارامنه ساکن قره‌باغ -که با غذا و سایر اقلام ضروری محدود دست به گریبان‌اند و نمی‌توانند با خارج از منطقه از جمله با اعضای خانواده‌شان در ارمنستان ارتباط داشته باشند- وخیم به نظر می‌رسد.

عزیزیان گفت که اخیراً شش ساعت در صف خودپرداز بوده است و چیزهای ساده‌ای مانند پرتقال، پنیر یا داروهای سرماخوردگی و مسکّن به دارایی‌هایی ارزشمند تبدیل شده‌اند.

پس از اینکه اخیراً فیلم نیروهای حافظ صلح روسیه در حال پخش کمک‌های بشردوستانه در خارج از کلینیک زایمان محلی منتشر شد، ساکنان در شبکه‌های اجتماعی به دو دسته تقسیم شدند، عده‌ای از روس‌ها تشکر کردند، در حالی که برخی دیگر می‌پرسیدند که چرا کار بیشتری انجام نمی‌دهند و جاده را باز نمی‌کنند!

خانم عزیزیان گفت: «هیچکس نمی‌داند که چرا روسیه قادر به بازگشایی جاده نیست. مردم شروع به عصبانی شدن کرده‌اند و خشم خود نسبت به حافظان صلح ابراز می‌کنند.»

روسیه در بحبوحه تشدید تنش در تلاش است تا راه حلی در میانه را طی کند. در حالی که ارمنستان یک متحد نظامی است، علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان، روابط نزدیکی با پوتین ایجاد کرده است و هر دو کشور شرکای اقتصادی مهمی برای روسیه در بحبوحه تحریم‌های غرب هستند.

ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه هفته گذشته گفت: «ما از طرف‌های آذربایجانی و ارمنی می‌خواهیم حسن نیت خود را نشان دهند و با هم به دنبال مصالحه باشند».

کرملین همچنان در مذاکرات بین آذربایجان و ارمنستان نقش خود را حفظ کرده است. پوتین در ماه دسامبر با آقای علی‌اف و نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان در سن پترزبورگ گفتگو کرد. آقای پاشینیان در اظهارات تلویزیونی خود در دیدار با پوتین، با ناامیدی آشکار خاطرنشان کرد که «به نظر می رسد که کریدور لاچین -مسیر اتصال قره‌باغ به ارمنستان- تحت کنترل نیروهای حافظ صلح روسی نیست.»

هفته گذشته، آقای پاشینیان در پس زدن مسکو یک قدم جلوتر رفت و مانورهای نظامی برنامه‌ریزی شده در ارمنستان در سال جاری توسط ائتلاف تحت رهبری روسیه را لغو کرد.

به گزارش آسوشیتدپرس، آقای پاشینیان گفت: «حضور نظامی روسیه در ارمنستان نه تنها امنیت این کشور را تضمین نمی کند، بلکه تهدیدهای امنیتی نیز برای ارمنستان ایجاد می کند».

اما تحلیلگران می گویند که احتمال کمی وجود دارد که ارمنستان بتواند به زودی خود را از اتکا به روسیه خارج کند. توماس دی وال، یکی از کارشناسان ارشد در بنیاد کارنگی اروپا که دهه‌ها این مناقشه را مطالعه کرده است، گفت: «ارمنستان یک مشکل استراتژیک بزرگ دارد. آقای پاشینیان می‌خواهد سیاست خارجی به مراتب متعادل‌تری داشته باشد، اما با روسیه را به‌عنوان متحد اصلی نظامی-سیاسی خود گیر کرده است».

سربازان آذربایجانی در یک ایست بازرسی در امتداد کریدور لاچین، که منطقه جداشده ارمنی‌نشین قره‌باغ کوهستانی و ارمنستان را به هم متصل می‌کند.

با این حال، با مشغولیت‌های فعلی مسکو، اتحادیه اروپا و ایالات متحده تلاش‌های خود را برای میانجیگری یک صلح پایدار و ایجاد نفوذ برای خود در قفقاز را افزایش داده‌اند. آقای پاشینیان و آقای علی‌اف در ماه اوت و اکتبر گذشته در جلساتی که اتحادیه اروپا ترتیب داده بود با یکدیگر ملاقات کردند و وزرای خارجه دو کشور در نوامبر در واشنگتن دیدار کردند.

تحلیلگران مسیرهای دوگانه مذاکره را غیرعادی توصیف می‌کنند. یکی به رهبری روسیه و دیگری به واسطه اتحادیه اروپا، آن هم در زمانی که مسکو و غرب در شدیدترین درگیری خود در دهه‌های اخیر قرار دارند. اما نماینده ویژه اتحادیه اروپا در جنوب قفقاز، تویوو کلاار، در مصاحبه ای گفت که با همتای روسی خود، ایگور خوویف در تماس بوده و پاییز گذشته دو دیدار حضوری با وی داشته است.

آقای کلاار گفت: «در شرایط کنونی فضای بیشتری برای ارمنستان و آذربایجان وجود دارد تا عملاً بر مناقشه خود غلبه کنند. سوال این است که آیا آنها می‌توانند از این فرصت استفاده کنند یا خیر.»