به گزارش اکوایران، نشانه‌های فزاینده‌ای وجود دارد که ایران و ایالات متحده در هفته‌ها و ماه‌های اخیر گام‌هایی برای تنش‌زدایی برداشته‌اند، اگرچه این اقدامات آزمایشی بوده و ممکن است به راحتی بی‌اثر شوند.

عقب‌گرد هم‌زمان

به نوشته ان‌بی‌سی نیوز، کارشناسان کاهش سرعت غنی‌سازی اورانیوم ایران، کاهش حملات به نیروهای غربی در عراق و سوریه، افزایش صادرات نفت ایران و توافق تبادل زندانیان را نشانه عقب‌گرد دو کشور از رویارویی می‌دانند. اریک بروئر، یک افسر اطلاعاتی سابق آمریکا و معاون رئیس اتاق فکر مخاطرات هسته‌ای گفت: «به‌ نظر می‌رسد این تنش‌زدایی محدود و آزمایشی است، اما راه‌های زیادی وجود دارد که تمام این تلاش‌ها از بین رفته و حتی اگه ادامه نیز داشته باشد، مشخص نیست که در نهایت به کجا ختم می‌شود».

دو منبع آگاه گفتند که گرم‌شدن نسبی، هر چند محدود و شکننده دو کشور نتیجه تفاهم بین دو دولت است که برای جلوگیری از بحران در ماه‌های آینده طراحی شده، در حالی که درب‌ها برای مذاکرات احتمالی بر سر برنامه هسته‌ای ایران را باز نگه می‌دارد. کارشناسان و مقامات سابق آمریکایی گفتند که چنین ترتیبی برای کاخ سفید زمان خریده و از ایجاد چالش احتمالی در طول مبارزات انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ جلوگیری می‌کند. تهران نیز فرصت پیدا می‌کند در عین فراغت از تحریم‌های سنگین، بر مسائل داخلی خود تمرکز کند.

«توافقی» بین دو دولت وجود ندارد؟!

مقامات ایالات متحده بارها تأکید کرده‌اند که هیچ «توافقی» بین دو دولت وجود ندارد. طبق قانون آمریکا، هرگونه توافق رسمی به تصویب در کنگره نیاز دارد. رسانه‌ها قبلاً از گفتگوهای غیرمستقیم با هدف اجتناب از درگیری احتمالی خبر داده بودند.

یکی از نشانه‌های کاهش تنش‌های بین این دو متخاصم، کاهش حملات به نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه است که در گذشته دولت بایدن را به انجام حملات تلافی‌جویانه هوایی واداشته است. به گفته مایکل نایتز، تحلیلگر مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک: «تحرکات آن‌ها بسیار کند شده است. این روزها اغلب مستقیماً با ما روبرو درگیر نمی‌شوند».

سرلشکر متیو مک‌فارلین، فرمانده سابق نیروهای آمریکا در عراق و سوریه در ماه گذشته به خبرنگاران گفت که به مدت ۱۱۰ روز هیچ حمله‌ای از سوی نیروهای نزدیک به ایران به پایگاه‌های آمریکا در سوریه و هیچ حمله‌ای در ۱۴ ماه گذشته به پایگاه‌های ائتلاف ناتو در عراق صورت نگرفته است.

سیگنال مثبت

در مورد برنامه هسته‌ای ایران، تهران تصمیم گرفته که سرعت غنی‌سازی خود را اندکی پایین بیاورد، اگرچه ذخایر مواد شکافت‌پذیر هسته‌ای آن همچنان در حال افزایش است. به گفته دو منبع آگاه به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران سرعت غنی‌سازی اورانیوم ۶۰ درصدی خود را کاهش داده که تنها یک قدم با عیار ۹۰ درصدی مورد نیاز برای گریز هسته‌ای فاصله دارد. بروئر و دیگران گفتند که این اقدام به عنوان یک سیگنال سیاسی عمل می‌کند، اما نشان‌دهنده هیچ پیشرفتی در جهت محدودکردن پتانسیل ایران برای گریز هسته‌ای نیست.

هنری روم، از مؤسسه واشنگتن نیز می‌گوید: «از نظر مخاطرات هسته‌ای، چیزی تغییر نکرده است. در راستای هدف سیاسی خود، ایران بسیار راحت و ماهرانه برخی فعالیت‌هایش را کم کرده و برخی دیگر را افزایش می‌دهد و در عین حال، مسیر کلی برنامه‌اش دست‌نخورده باقی می‌ماند».

اگرچه تحریم‌های ایالات متحده همچنان باعث رنج اقتصادی ایران می‌شود، اما صادرات نفت تهران در سال جاری به طور پیوسته افزایش یافته و در ماه آگوست به حدود ۱.۸۵ میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. درآمد نفتی که عمدتاً حاصل صادرات به چین و سایر مشتریان آسیایی است، به سرپا نگه‌داشتن اقتصاد ایران کمک می‌کند. منتقدان در واشنگتن دولت بایدن را متهم کرده‌اند که به منظور کاهش تنش‌های با ایران، اجرای تحریم‌ها را آسان گرفته است. اما مقامات ایالات متحده در اظهارنظرهای عمومی هرگونه تسهیل در اجرای تحریم‌ها را رد کرده‌اند.

چهارراه تنش‌‌ها

تنها یک حادثه در تنگه باریک هرمز، شریان حیاتی تجارت جهانی و محموله‌های نفت می‌تواند آغازگر بحران دیگری با ایران باشد و به هر احتمال کاهش محدود تنش‌ها پایان دهد.

هنوز مشخص نیست که آیا واشنگتن و تهران در مورد امنیت و عدم توقیف محموله‌های نفتی خلیج فارس به یکدیگر تعهدات محکمی داده‌اند یا خیر. توقیف‌های قبلی ایالات متحده باعث اقدام تلافی‌جویانه مشابه از سمت ایران شد. علی واعظ، عضو گروه بین‌المللی بحران گفت: «به نظر نمی‌رسد بُعد دریایی در این تفاهم گنجانده شده باشد. این یک نقطه تنش است که می‌تواند کل این تفاهم را به هم بزند».

روز پنج‌شنبه، اسناد عمومی یک دادگاه نشان داد که مقامات ایالات متحده در سال جاری نزدیک به یک میلیون بشکه نفت ایران که گفته می‌شود در کشتی سوئز راجان، یک نفتکش با پرچم جزایر مارشال به مقصد چین حمل می‌شد را مصادره کرده‌اند. مقامات ایالات متحده تهدید کردند شرکت کشتیرانی یونانی مالک سوئز راجان را تحت تعقیب قرار خواهند داد تا نفتکش آن را وادار کرده تا به سمت بندری در ایالات متحده حرکت کند تا آن را تخلیه کند. شرکت امپایر نویگیشن به نقض تحریم‌های آمریکا و حمل نفت ایران اعتراف و بر اساس اسناد عمومی دادگاه، با پرداخت ۲.۴ میلیون دلار جریمه موافقت کرد.

در تلافی اقدام آمریکا، ایران در فصل بهار دو تانکر نفت را در نزدیکی تنگه هرمز توقیف کرد؛ از جمله یک کشتی در ماه آوریل که محموله‌ای برای شرکت آمریکایی شورون حمل می‌کرد. اقدام ایران بهانه‌ای شد که آمریکا حضور نظامی خود در خلیج فارس را به ادعای تأمین امنیت کشتی‌های تجاری افزایش داده و گشت‌های دریایی و کشتی‌های جنگی خود را در آنجا مستقر کند. به ادعای نیروی دریایی آمریکا، از ماه ژوئن و زمانی که نیروهای ایرانی تلاش کردند آن دو نفتکش را توقیف کند، اما پس از رسیدن یک ناوشکن آمریکایی به محل حادثه آنجا را ترک کردند، هیچ برخوردی در تنگه هرمز گزارش نشده است.

دریچه دیپلماتیک و اهمیت تبادل زندانیان

در همین حال، مقامات آمریکایی امیدوارند که توافق تبادل زندانیان با ایران ظرف چند روز به پایان رسیده و پنج زندانی دوتابعیتی به آمریکا برگردند. این مسئله احتمالاً راه را برای دیپلماسی بیشتر با ایران باز می‌کند. بر اساس این توافق، پنج آمریکایی بازداشت‌شده در ایران در ازای پنج ایرانی بازداشت‌شده در ایالات متحده آزاد می‌شوند و تهران به حدود ۶ میلیارد دلار درآمد نفتی که در بانک‌های کره جنوبی مسدود شده، دسترسی پیدا خواهد کرد. پول‌های ایران در کره جنوبی به ارزهای مختلف تبدیل شده و به بانکی در قطر منتقل می‌شوند. گفته شده که تهران تنها می‌تواند از این پول برای خرید غذا، دارو یا سایر اهداف بشردوستانه استفاده کند.

به گفته کارشناسان، تبادل زندانیان و تنش‌زدایی آشکار بین دو کشور می‌تواند امکان تجدید مذاکرات هسته‌ای بین ایران و قدرت‌های جهانی را احتمالاً در ماه جاری یا در اکتبر فراهم کند. واعظ و دیگر کارشناسان گفتند، نه تهران و نه واشنگتن آمادگی ندارند همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در نوامبر ۲۰۲۴ وارد مذاکرات اساسی شوند، اما ممکن است دو طرف بتوانند در مورد کلیات یک توافق آتی بحث کنند.

تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، معروف به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال گذشته و پس از ماه‌ها مذاکره با شکست مواجه شد. این توافق در ازای محدودیت‌های شدید بر برنامه هسته‌ای ایران، تحریم‌های آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل را تعلیق می‌کرد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا در سال ۲۰۱۸ از این توافق خارج شد تحریم‌های قبلی را به اضافه تحریم‌هایی مضاعف علیه ایران وضع کرد.